Sandemanianism là gì?

Trong dòng chảy lịch sử thần học Tin Lành, nhiều phong trào và trường phái đã nổi lên, mỗi nhấn mạnh một khía cạnh khác nhau của chân lý Kinh Thánh. Một trong những phong trào gây tranh cãi và để lại bài học sâu sắc là Sandemanianism. Bài viết này sẽ đi sâu nghiên cứu nguồn gốc, giáo lý trọng tâm, sự đối chiếu với Kinh Thánh, và những ứng dụng thực tiễn cho đời sống đức tin của Cơ Đốc nhân ngày nay.

I. Nguồn Gốc Lịch Sử và Bối Cảnh

Sandemanianism là một phong trào thần học mang tên Robert Sandeman (1718-1771), một người Scotland, nhưng thực chất bắt nguồn từ những giáo lý của cha vợ ông, John Glas (1695-1773). Vào đầu thế kỷ 18 tại Scotland, Giáo hội Trưởng Lão (Presbyterian) đang nắm giữ vị thế độc tôn. John Glas, vốn là một mục sư Trưởng Lão, bắt đầu nghi ngờ về mối liên hệ giữa nhà nước và giáo hội, cũng như cơ cấu tổ chức giáo hội phức tạp. Ông kêu gọi sự trở lại với mô hình Hội Thánh Tân Ước đơn giản, tự trị, và tách biệt khỏi nhà nước.

Tuy nhiên, di sản thần học lớn nhất mà Glas để lại, và được Robert Sandeman hệ thống hóa và truyền bá mạnh mẽ, lại nằm ở giáo lý về bản chất của đức tin cứu rỗi. Sandeman phản ứng lại phong trào Đại Tỉnh thức (Great Awakening) và những lời giảng nhấn mạnh đến cảm xúc, kinh nghiệm cá nhân. Ông cho rằng nhiều nhà truyền giảng đang làm cho đức tin trở nên phức tạp, biến nó thành một sự "nỗ lực tin cậy" hay "hành động yêu thương" thuộc về ý chí và tình cảm con người. Sandeman tìm cách đưa đức tin trở lại thành một hành động thuần túy của lý trí.

II. Giáo Lý Trọng Tâm: Đức Tin Là Sự Đồng Ý Của Lý Trí

Trọng tâm thần học của Sandemanianism có thể tóm gọn như sau: Đức tin cứu rỗi (saving faith) chỉ đơn thuần là sự đồng ý bằng trí óc (intellectual assent) vào các sự kiện lịch sử và lời hứa của Phúc Âm, đặc biệt là sự kiện Chúa Giê-xu Christ chết và sống lại vì tội nhân. Sandeman phân biệt rõ ràng giữa "đức tin" (faith) và "sự tin cậy" (trust/confidence).

Ông lập luận dựa trên từ Hy Lạp pistis (πίστις) thường được dịch là "đức tin". Theo Sandeman, pistis trong Tân Ước không mang nghĩa là một hành động tình cảm của sự phó thác, mà chỉ đơn giản là "sự bị thuyết phục về tính chân thật của một điều gì đó". Do đó, một người có đức tin khi họ tin rằng những lời tường thuật trong Kinh Thánh về Chúa Giê-xu là đúng sự thật. Hành động "tin cậy" hay "yêu mến" Chúa là kết quả hoặc bằng chứng của đức tin, chứ không phải là một phần trong bản chất của chính đức tin.

Sandeman trích dẫn các phân đoạn như Rô-ma 4:5: "Còn kẻ chẳng làm việc chi hết, nhưng tin Đấng xưng người có tội là công bình, thì đức tin của kẻ ấy kể cho là công bình." Ông lý giải rằng "tin" ở đây chỉ là tin vào lời hứa của Đức Chúa Trời, một hành động thụ động của sự tiếp nhận, không hề có sự vận động nào của ý chí hay tình cảm.

Đối với Sandeman, sự nhấn mạnh vào "lòng tin cậy cá nhân" hay "sự đầu phục đầy tình yêu" là một dạng của "việc làm" (works) tinh vi, biến Phúc Âm thuần túy của ân điển thành một thứ Phúc Âm đòi hỏi sự đóng góp của con người. Ông muốn bảo vệ sự thuần khiết của giáo lý xưng nghĩa bởi đức tin mà thôi (sola fide).

III. Đối Chiếu Với Giáo Lý Kinh Thánh Toàn Diện

Mặc dù Sandeman có mục đích tốt là bảo vệ ân điển và chống lại chủ nghĩa duy cảm xúc, nhưng sự giải nghĩa của ông về đức tin đã thu hẹp một khái niệm phong phú của Kinh Thánh.

1. Nghiên cứu Từ Nguyên Hy Lạp: Từ pistis (đức tin) và động từ pisteuō (tin) trong Tân Ước thực sự bao hàm nhiều hơn là sự đồng ý bằng trí óc. Nó mang ý nghĩa của sự trung tín, lòng tin cậy, và sự giao phó. Chẳng hạn, trong Giăng 2:23-24 nói về nhiều người "tin" (episteusan) vào danh Ngài khi thấy các phép lạ, nhưng Chúa Giê-xu "chẳng phó thác mình" (ouk episteuen auton, cùng một gốc từ) cho họ. Điều này cho thấy có một loại "tin" chỉ dừng lại ở mức độ nhận thức, chưa phải là sự phó thác, tin cậy thật sự mà Đấng Christ mong đợi.

2. Bản Chất Của Đức Tin Theo Kinh Thánh: Kinh Thánh mô tả đức tin cứu rỗi là một hành động toàn diện của con người, bao gồm trí óc (nhận biết chân lý), tình cảm (yêu mến và khao khát chân lý), và ý chí (đầu phục và phó thác vào chân lý ấy).

• Trí Óc (Notitia): Phải có nội dung để tin. Chúng ta tin vào ai và điều gì. Rô-ma 10:17 chép: "Như vậy, đức tin đến bởi sự người ta nghe, mà người ta nghe, là khi lời của Đấng Christ được rao giảng."
• Tình Cảm (Assensus): Sự đồng ý, bị thuyết phục rằng điều đó là thật. Đây là điểm Sandeman nhấn mạnh.
• Ý Chí (Fiducia): Sự tin cậy, nương cậy, phó thác cá nhân. Đây là yếu tố then chốt mà Sandeman tách rời khỏi đức tin. Giăng 3:16 nói: "Hầu cho hễ ai tin Con ấy, không bị hư mất mà được sự sống đời đời." Động từ "tin" (pisteuōn) ở đây trong ngữ cảnh mang ý nghĩa tin cậy, giao phó mình cho, chứ không chỉ biết về Ngài.

Đức tin cứu rỗi luôn dẫn đến sự biến đổi và kết quả. Gia-cơ 2:19 nói thẳng thừng: "Ngươi tin rằng chỉ có một Đức Chúa Trời mà thôi, ngươi tin phải; ma quỉ cũng tin như vậy và run sợ." Ma quỷ có đầy đủ kiến thức (notitia) và sự thừa nhận sự thật (assensus) về Đức Chúa Trời, nhưng chúng không có fiducia – lòng tin cậy và yêu mến Ngài. Đức tin thật sẽ bày tỏ qua việc làm, không phải để được cứu, mà là kết quả tất yếu của sự cứu rỗi (Gia-cơ 2:14-26).

IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Ngày Nay

Nghiên cứu về Sandemanianism không chỉ là một bài học lịch sử, mà còn đưa ra những cảnh báo và hướng dẫn quý báu cho đời sống đức tin của chúng ta hôm nay.

1. Cảnh Giác Với Chủ Nghĩa Duy Lý Trong Đức Tin: Sandemanianism là một ví dụ điển hình của việc đề cao lý trí đến mức làm nghèo nàn đức tin. Trong thời đại ngày nay, chúng ta có thể rơi vào cám dỗ tương tự: biến đức tin thành một hệ thống triết học lạnh lùng, một bộ giáo lý khô khan cần phải đồng ý, mà đánh mất mối quan hệ yêu thương, phó thác với một Đấng Christ hằng sống. Đức tin Cơ Đốc là tin vào một Person (Chúa Cứu Thế Giê-xu), chứ không chỉ vào một loạt các proposition (mệnh đề).

2. Giữ Sự Cân Bằng Lành Mạnh: Kinh Thánh dạy chúng ta phải hết lòng, hết linh hồn, hết trí khôn, hết sức mà kính mến Đức Chúa Trời (Mác 12:30). Đức tin thật huy động toàn bộ con người. Chúng ta cần trí khôn được soi sáng bởi Lời Chúa, tấm lòng được cảm động bởi tình yêu của Ngài, và ý chí đầu phục để vâng lời Ngài. Loại bỏ bất kỳ khía cạnh nào cũng đều dẫn đến một đức tin khiếm khuyết.

3. Tránh Thái Độ Phán Xét và Hợp Nhất Giả: Các Hội Thánh Sandemanian nổi tiếng với sự khắt khe và thường xuyên kỷ luật, loại trừ thành viên vì những lỗi nhỏ nhặt. Điều này xuất phát từ một quan niệm rằng nếu đức tin chỉ là sự đồng ý của lý trí, thì những ai có cùng quan điểm lý trí mới thực sự là anh em. Nó dẫn đến tinh thần bè phái và sự chia rẽ. Kinh Thánh kêu gọi chúng ta phải khiêm nhường, nhịn nhục, chịu đựng nhau trong tình yêu thương (Ê-phê-sô 4:2).

4. Đức Tin Sống Động Luôn Kết Quả: Bài học lớn nhất là đức tin thật không thể ở trạng thái "đông cứng". Nếu chúng ta thực sự tin (với cả trí óc, tình cảm và ý chí) vào Chúa Giê-xu là Chúa và Cứu Chúa, thì đời sống chúng ta phải có sự biến đổi. Đức tin ấy sẽ bày tỏ qua tình yêu thương (Ga-la-ti 5:6), sự vâng phục (Rô-ma 1:5), và nỗ lực theo đuối sự thánh khiết (Hê-bơ-rơ 12:14).

V. Kết Luận

Sandemanianism, với mục đích ban đầu là bảo vệ ân điển thuần túy, cuối cùng lại vô tình tạo ra một thứ đức tin trí óc khô khan, tách rời khỏi tình yêu thương và sự phó thác của tấm lòng. Nó đặt ra một sự giả tạo giữa "tin" và "tin cậy". Kinh Thánh dạy rõ ràng rằng đức tin cứu rỗi bao hàm cả hai: đó là sự xác tín chắc chắn về những điều mình trông mong, là bằng cớ của những điều mình chẳng xem thấy (Hê-bơ-rơ 11:1 – nơi đức tin gắn liền với hy vọng), và là sự phó thác hoàn toàn vào Đấng Christ.

Là Cơ Đốc nhân trong thế kỷ 21, chúng ta được kêu gọi có một đức tin chân thật, sâu nhiệm, không dựa trên cảm xúc chóng vánh cũng không dừng lại ở sự đồng ý lý thuyết. Hãy để đức tin của chúng ta là mối quan hệ sống động với Chúa Giê-xu Christ, Đấng mà chúng ta không chỉ biết về Ngài, mà còn yêu mến, tin cậy và vui lòng vâng phục. Hãy theo đuổi sự hiểu biết thần học vững vàng, nhưng đừng để sự hiểu biết đó trở nên kiêu ngạo; hãy để nó luôn dẫn chúng ta đến gần Chúa hơn, yêu Chúa hơn, và phục vụ Ngài cách hết lòng hơn.

Cuối cùng, xin ghi nhớ lời của sứ đồ Phao-lô: Ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời. Ấy chẳng phải bởi việc làm đâu, hầu cho không ai khoe mình (Ê-phê-sô 2:8-9). Và đức tin chân chính ấy, bởi quyền năng Chúa Thánh Linh, sẽ tất yếu sinh ra bông trái của tình yêu và việc lành, làm sáng danh Cha chúng ta ở trên trời.