Gióp Và Những Người Bạn An Ủi Khốn Nạn
Trong dòng chảy của Kinh Thánh Cựu Ước, sách Gióp nổi lên như một kiệt tác văn chương và thần học, chất chứa những cuộc đối thoại sâu sắc về đau khổ, công lý và chủ quyền của Đức Chúa Trời. Một trong những điểm nhấn gây chú ý và khiến người đọc phải suy ngẫm là cách Gióp, trong cơn đau cùng cực của mình, đã gọi những người bạn đến thăm và an ủi mình là “những kẻ an ủi khốn nạn” (Gióp 16:2). Cụm từ này không đơn thuần là một lời trách móc trong cơn giận dữ, mà là đỉnh điểm của một chuỗi tương tác đầy sai lầm, phản ánh những bài học vượt thời gian về bản chất của sự đồng cảm, lời khuyên và sự hiện diện đích thực trong những cơn khủng hoảng của cuộc đời.
Bối Cảnh Bi Kịch: Cơn Bão Tố Trên Cuộc Đời Gióp
Trước khi đi vào lời than trách của Gióp, chúng ta phải hiểu bối cảnh mà ông đang đối mặt. Gióp được mô tả là “người trọn vẹn và ngay thẳng, kính sợ Đức Chúa Trời, và lánh khỏi điều ác” (Gióp 1:1). Thế nhưng, trong một loạt các sự kiện thảm khốc được phép từ thiên đàng, Gióp mất tất cả: tài sản, đầy tớ và quan trọng nhất là mười người con (Gióp 1:13-19). Tai họa không dừng lại ở đó, chính thân thể ông bị hành hạ bởi “một ung độc ác nghiệt, từ bàn chân cho đến chót đầu” (Gióp 2:7). Ông ngồi trên đống tro, lấy mảnh sành mà gãi mình, chìm đắm trong nỗi đau thể xác lẫn tinh thần không thể diễn tả.
Trong cảnh ngộ ấy, ba người bạn của Gióp – Elipha, Binh-đát và Xô-pha – nghe tin và đến chia buồn. Hành động ban đầu của họ thật đáng ghi nhận: “Chúng bèn hẹn nhau đặng đi phân ưu và an ủi người” (Gióp 2:11). Thậm chí, khi thấy Gióp, họ đã có một phản ứng rất “nhân bản”: “Chúng cất tiếng lên khóc, mỗi người xé áo mình, hất bụi lên trời mà vãi trên đầu mình. Đoạn, chúng ngồi với người dưới đất trong bảy ngày bảy đêm, không ai nói một lời nào với người, vì thấy sự đau đớn người rất lớn” (Gióp 2:12-13). Bảy ngày im lặng này là khoảnh khắc an ủi đích thực nhất. Đó là sự hiện diện đồng cảm, thừa nhận nỗi đau quá lớn đến nỗi không lời nói nào có thể diễn tả được.
Sự Đổ Vỡ Của Sự An Ủi: Từ Im Lặng Đến Buộc Tội
Mọi thứ bắt đầu đổ vỡ khi họ mở miệng. Lời than khóc đầu tiên của Gióp (chương 3) không phải là một lời buộc tội Đức Chúa Trời, mà là một tiếng kêu đau thương từ vực thẳm tuyệt vọng, ước ao mình đừng bao giờ được sinh ra. Thay vì lắng nghe và tiếp tục đồng hành, ba người bạn bắt đầu một chuỗi các bài diễn thuyết thần học được sắp đặt nhằm một mục đích: chứng minh rằng Gióp phạm tội, và đau khổ của ông là hình phạt công bằng từ Đức Chúa Trời.
- Elipha (Các chương 4-5, 15, 22): Dựa trên kinh nghiệm và quan sát (“Theo điều tôi đã thấy…” – Gióp 4:8), ông đưa ra thuyết “nhân quả” đơn giản: Người vô tội không bị diệt, kẻ ác mới bị trừng phạt (Gióp 4:7). Ông khuyên Gióp nên quay về với Đức Chúa Trời và chấp nhận sự sửa phạt (Gióp 5:17).
- Binh-đát (Các chương 8, 18, 25): Cứng nhắc hơn, dựa vào truyền thống của tổ phụ (“Hãy hỏi thế hệ trước…” – Gióp 8:8). Ông cho rằng Đức Chúa Trời không bỏ sót người công bình hay giúp đỡ kẻ ác. Nếu con cái Gióp chết, ắt là vì chúng phạm tội (Gióp 8:4).
- Xô-pha (Các chương 11, 20): Người trẻ tuổi và giáo điều nhất. Ông thẳng thừng buộc tội Gióp nói nhiều, phải bị Đức Chúa Trời khiển trách, và cho rằng tội của Gióp còn lớn hơn hình phạt ông phải chịu (Gióp 11:6).
Mô hình lặp đi lặp lại là: Gióp than thở -> Một người bạn lên tiếng với lý thuyết cứng nhắc về sự công bình và hình phạt -> Gióp phản biện, khẳng định sự ngay thẳng của mình và chất vấn sự khó hiểu của Đức Chúa Trời -> Người bạn tiếp theo lại lặp lại vòng buộc tội với ngôn từ nặng nề hơn. Họ không còn là những người bạn an ủi, mà trở thành những “công tố viên” tìm mọi cách để chứng minh Gióp có tội.
Giải Nghĩa “Những Kẻ An Ủi Khốn Nạn” (Gióp 16:2)
Trong Gióp 16:1-3 (Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925), Gióp đáp lời Binh-đát:
“Ta đã nghe nhiều lời giống như vậy; Các người đều là kẻ an ủi khốn nạn cả. Các lời hư không nầy sẽ có cuối cùng chăng? Điều chi xui giục ngươi đáp lời như vậy? Ta cũng có thể nói như các người; Phải chi linh hồn các người ở địa vị linh hồn ta, Ta cũng có thế nói lời giống như vậy nghịch cùng các người, Và lắc đầu trên các người.”
Chúng ta hãy phân tích cụm từ then chốt “kẻ an ủi khốn nạn”:
- “Kẻ an ủi” (Comforters): Từ gốc Hê-bơ-rơ là מְנַחֲמֵי (“menachamey”), có gốc từ נָחַם (“nacham”), mang nghĩa an ủi, cảm thông, hối tiếc. Gióp dùng từ này với đầy tính mỉa mai. Họ mang danh là những người an ủi (menachamey), nhưng hành động của họ lại trái ngược hoàn toàn với bản chất của nacham.
- “Khốn nạn” (Miserable/Troublesome): Từ gốc Hê-bơ-rơ là עָמַל (“amal”), có nghĩa là lao khổ, phiền muộn, khốn khổ, mệt nhọc. Gióp không chỉ nói họ “tồi tệ”, mà nói họ chính là nguồn gốc của sự mệt mỏi và khốn khổ thêm. Sự “an ủi” của họ không làm nhẹ gánh nặng (nacham), mà trái lại, chất thêm gánh nặng lao khổ (amal) lên tâm hồn đã tan nát của ông.
Gói gọn trong cụm từ này là sự thất vọng tràn trề. Gióp khao khát sự đồng cảm thực sự (“Phải chi linh hồn các người ở địa vị linh hồn ta”), nhưng những gì ông nhận được chỉ là những bài giảng đạo lý khô khan, những lý thuyết thần học cứng nhắc và sự kết án vô căn cứ. Họ đứng từ vị trí của người “toàn vẹn” để phán xét người “đau khổ”, thay vì ngồi xuống bên đống tro và chia sẻ nỗi đau ấy.
Sự Can Thiệp Của Đức Chúa Trời Và Bài Học Cuối Cùng
Cuối cùng, Đức Giê-hô-va phán với Gióp từ cơn gió lốc (Gióp 38-41). Điều đáng chú ý là Đức Chúa Trời không xác nhận lý luận của ba người bạn. Ngài không nói: “Các ngươi đúng, Gióp có tội nên bị phạt.” Thay vào đó, Ngài phơi bày sự vĩ đại, quyền năng và sự khôn ngoan không thể dò của Ngài trong công trình sáng tạo. Gióp được đối diện với Chúa, và điều đó khiến ông ăn năn trong bụi tro (Gióp 42:5-6).
Sau đó, Đức Chúa Trời quay sang phán với Elipha: “Cơn giận của ta nổi lên cùng ngươi và hai bạn ngươi, vì các ngươi không nói về ta cách xứng đáng như Gióp, kẻ tôi tớ ta” (Gióp 42:7). Đây là lời phán quyết rõ ràng: Những lời “an ủi” đầy buộc tội của họ không phải là lời nói “xứng đáng” về Đức Chúa Trời. Họ đã thu nhỏ Đức Chúa Trời thành một thẩm phán cơ học, chỉ thưởng phạt theo công thức, và phủ nhận mầu nhiệm về chủ quyền, sự khôn ngoan và các mục đích sâu nhiệm của Ngài trong sự đau khổ. Họ cần phải dâng của lễ, và Gióp – người họ vừa kết án – phải cầu thay cho họ (Gióp 42:8-9).
Bài Học Ứng Dụng: Nghệ Thuật An Ủi Đích Thực Theo Kinh Thánh
Câu chuyện của Gióp và những người bạn để lại cho chúng ta, những Cơ Đốc nhân ngày nay, những bài học sâu sắc về cách thức đồng hành với người đang đau khổ:
- Ưu Tiên Sự Hiện Diện Hơn Lời Giải Thích: Bảy ngày im lặng của họ là hành động đúng đắn nhất. Đôi khi, sự hiện diện thầm lặng, một cái nắm tay, hay những giọt nước mắt đồng cảm (Rô-ma 12:15) có giá trị hơn muôn vàn lời khuyên. “Hãy có lòng thương xót, cũng như Cha các ngươi hay thương xót” (Lu-ca 6:36).
- Lắng Nghe Trước Khi Nói: Gióp kêu lên: “Hãy nghe cẩn thận lời nói tôi, và nói cho tôi nghe lời các anh” (Gióp 21:2). Châm ngôn 18:13 dạy: “Trả lời trước khi nghe, ấy là sự điên dại và hổ thẹn cho ai làm vậy.” An ủi đích thực bắt đầu từ đôi tai, không phải từ miệng lưỡi.
- Từ Bỏ Thần Học Công Thức Và Sự Phán Xét Giản Đơn: Đau khổ không phải lúc nào cũng là hệ quả trực tiếp của một tội lỗi cụ thể (xin xem Giăng 9:1-3). Chúng ta cần khiêm nhường nhận biết rằng đường lối Đức Chúa Trời cao hơn đường lối chúng ta (Ê-sai 55:8-9). Thay vì buộc tội, hãy hướng lòng người đau khổ về với hình ảnh của Đức Chúa Trời đầy lòng thương xót, Đấng đồng công trong mọi sự thử thách (Hê-bơ-rơ 4:15).
- An Ủi Bằng Lời Cầu Thay: Cuối cùng, chính Gióp phải cầu thay cho những người bạn đã làm ông thêm đau khổ. Thay vì nói nhiều về Đức Chúa Trời với người đau khổ, hãy nói nhiều với Đức Chúa Trời về người đau khổ. Sự cầu thay chân thành là sự an ủi mạnh mẽ nhất (Gia-cơ 5:16).
- Hướng Về Sự Hiện Diện Của Chúa: Bài học lớn nhất không phải là Gióp tìm được lời giải đáp cho câu “tại sao”, mà là ông được gặp chính Đấng “Là Ai”. Mục đích tối thượng của chúng ta khi an ủi không phải là giải quyết vấn đề, mà là dìu dắt người đau khổ đến gần hơn với Đấng Chịu Đóng Đinh, Đấng hiểu thấu mọi nỗi đau và là nguồn hy vọng duy nhất (2 Cô-rinh-tô 1:3-5).
Kết Luận
Lời gọi “những kẻ an ủi khốn nạn” của Gióp vang vọng như một hồi chuông cảnh tỉnh qua mọi thời đại. Nó nhắc nhở chúng ta rằng ý định tốt (đi an ủi) vẫn có thể trở thành thảm họa nếu thiếu đi sự khôn ngoan, lòng thương xót và sự khiêm nhường. Câu chuyện không kết thúc trong sự cay đắng, mà trong ơn tha thứ và sự phục hồi khi Gióp cầu thay cho bạn mình. Ước gì chúng ta, những người mang danh Chúa Giê-xu – Đấng An Ủi vĩ đại – học được bài học quý giá này: đôi khi, sự an ủi vĩ đại nhất không nằm ở việc chúng ta nói gì về Đức Chúa Trời, mà nằm ở việc chúng ta phản chiếu tấm lòng thương xót của Ngài qua sự hiện diện im lặng, đôi tai lắng nghe và lời cầu thay chân thành. Hãy để chúng ta trở thành những “kẻ an ủi” thực sự, mang đến sự nghỉ ngơi (nacham) chứ không phải gánh nặng (amal) cho những tâm hồn đang tan vỡ.