Bảy Thời Kỳ Quản Lý
Khi nghiên cứu Kinh Thánh một cách có hệ thống, một trong những khung sườn quan trọng giúp chúng ta hiểu được sự mặc khải tiệm tiến và cách Đức Chúa Trời tương tác với nhân loại qua các thời đại chính là học thuyết về các thời kỳ quản lý (hay còn gọi là Thời Đại Quản Trị - Dispensations). Đây không phải là sự cứu rỗi khác nhau, mà là những phương cách quản lý khác nhau mà Đức Chúa Trời dùng để bày tỏ ý muốn Ngài cho con người, kiểm nghiệm sự vâng phục của họ, và tiến tới kế hoạch cứu chuộc trọn vẹn trong Đấng Christ. Bài viết này sẽ đi sâu vào khái niệm, nội dung Kinh Thánh, và ý nghĩa thuộc linh của bảy thời kỳ quản lý.
Khái Niệm "Thời Kỳ Quản Lý" (Dispensation)
Trong nguyên ngữ Kinh Thánh, từ "sự quản lý" hay "sự phân phối" (dispensation) bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp "oikonomia" (οἰκονομία), ghép bởi "oikos" (nhà) và "nomos" (luật), mang nghĩa "sự quản trị một gia đình" hay "sự sắp đặt, quản lý". Trong Ê-phê-sô 3:2 chép: "Ấy là anh em đã nghe nói về sự quản trị của ơn Đức Chúa Trời, là ơn được ban cho tôi đối với anh em". Ở đây, Phao-lô nói về "sự quản trị" (oikonomia) của ân điển mà ông được giao phó. Một thời kỳ quản lý, vì thế, có thể hiểu là một giai đoạn cụ thể trong lịch sử mà Đức Chúa Trời thiết lập một mối quan hệ đặc biệt với con người dựa trên những sự bày tỏ, trách nhiệm và sự thử nghiệm cụ thể. Mỗi thời kỳ thường kết thúc bằng sự phán xét của Đức Chúa Trời do con người thất bại trong trách nhiệm được giao.
1. Thời Kỳ Vô Tội (Innocence) - Sáng Thế Ký 1:28 - 3:24
Thời kỳ này bắt đầu từ khi Đức Chúa Trời dựng nên A-đam và Ê-va, đặt họ trong vườn Ê-đen. Phương cách quản lý rất rõ ràng: "Hãy sanh sản, thêm nhiều, làm cho đầy dẫy đất; hãy làm cho đất phục tùng, hãy quản trị... các loài sinh vật" (Sáng 1:28). Họ được tự do hưởng mọi thứ, ngoại trừ một điều răn thử nghiệm: "ngươi chẳng nên ăn trái của cây biết điều thiện và điều ác" (Sáng 2:17). Sự thất bại xảy ra khi họ nghe theo lời con rắn, vi phạm điều răn duy nhất đó. Hậu quả là sự phán xét: bị đuổi khỏi vườn Ê-đen, đất đai bị rủa sả, và sự chết xâm nhập. Thời kỳ này dạy chúng ta bài học đầu tiên: con người, dù trong điều kiện hoàn hảo, vẫn có khuynh hướng không vâng lời Đức Chúa Trời khi bị cám dỗ.
2. Thời Kỳ Lương Tâm (Conscience) - Sáng Thế Ký 4:1 - 8:14
Sau khi phạm tội, A-đam và Ê-va đã "biết điều thiện và điều ác". Con người lúc này được giao cho sự quản lý bởi lương tâm. Lương tâm trở thành phương tiện hướng dẫn nội tâm, cùng với sự hiểu biết về thiện và ác. Tuy nhiên, Sáng Thế Ký 6:5 mô tả sự thất bại thảm khốc: "Đức Giê-hô-va thấy sự hung ác của loài người trên mặt đất rất nhiều, và các ý tưởng của lòng họ chỉ là xấu luôn". Con người hoàn toàn suy đồi. Sự phán xét cuối thời kỳ này là Nước Lụt (Đại Hồng Thủy). Thời kỳ Lương Tâm cho thấy: Lương tâm của con người đã bị hư hoại bởi tội lỗi, không đủ sức hướng dẫn họ đến với Đức Chúa Trời. Nó cần một tiêu chuẩn khách quan bên ngoài.
3. Thời Kỳ Cai Trị Của Con Người (Human Government) - Sáng Thế Ký 8:15 - 11:32
Sau nước lụt, Đức Chúa Trời lập giao ước mới với Nô-ê và thiết lập một chính quyền loài người với quyền cai trị và thi hành công lý. Sáng 9:6 chép: "Hễ kẻ nào làm đổ máu người, thì sẽ bị người làm đổ máu lại; vì Đức Chúa Trời làm nên người như hình ảnh Ngài". Đây là nền tảng cho quyền cai trị và hình phạt thế tục. Tuy nhiên, con người lại tập trung tại Ba-bên, cố gắng xây tháp "cai đến trời" để tự tôn vinh mình và tránh bị tản lạc (Sáng 11:4). Họ thất bại trong việc cai trị đất cho sự vinh hiển của Đức Chúa Trời. Sự phán xét: Đức Chúa Trời làm lộn xộn ngôn ngữ và tản họ ra khắp đất. Bài học: Quyền lực cai trị của con người, nếu không quy phục Đức Chúa Trời, sẽ dẫn đến sự kiêu ngạo, thống nhất chống lại Ngài và sự hỗn loạn.
4. Thời Kỳ Lời Hứa (Promise) - Sáng Thế Ký 12:1 - Xuất Ê-díp-tô Ký 19:8
Đức Chúa Trời bắt đầu một kế hoạch mới qua việc kêu gọi một người: Áp-ra-ham. Phương cách quản lý lúc này là giao ước bằng lời hứa, dựa trên ân điển và đức tin. Đức Chúa Trời hứa ban cho Áp-ra-ham dòng dõi, xứ sở và sự ban phước cho mọi dân tộc qua dòng dõi ông (Sáng 12:2-3). Giao ước này là vô điều kiện, dựa trên sự thành tín của Đức Chúa Trời. Tuy nhiên, dân Y-sơ-ra-ên, dòng dõi Áp-ra-ham, đã nhiều lần thất bại trong đức tin (ví dụ: ở Ê-díp-tô, trong đồng vắng). Cuối cùng, họ đến chân núi Si-na-i. Thời kỳ Lời Hứa nhấn mạnh: Ơn cứu rỗi luôn dựa trên ân điển qua đức tin vào lời hứa của Đức Chúa Trời – một nguyên tắc vẫn đúng ngày nay (Ga-la-ti 3:6-9).
5. Thời Kỳ Luật Pháp (Law) - Xuất Ê-díp-tô Ký 19:9 - Công Vụ Các Sứ Đồ 1:26
Tại núi Si-na-i, Đức Chúa Trời ban cho Y-sơ-ra-ên Luật Pháp Môi-se (bao gồm Mười Điều Răn và các luật lệ dân sự, nghi lễ). Phương cách quản lý thay đổi: từ lời hứa vô điều kiện sang giao ước có điều kiện dựa trên sự vâng giữ luật pháp để được phước (Phục Truyền 28). Mục đích của luật pháp là phơi bày tội lỗi (Rô-ma 3:20) và dẫn dắt con người đến với Đấng Christ (Ga-la-ti 3:24). Lịch sử Y-sơ-ra-ên là một chuỗi dài vi phạm, ăn năn, rồi lại phạm tội. Họ thất bại hoàn toàn trong việc giữ trọn luật pháp. Sự phán xét cuối cùng của thời kỳ này là sự hủy diệt Giê-ru-sa-lem năm 70 S.C. và dân tộc bị tản lạc. Bài học then chốt: Không một người nào có thể được xưng công bình bởi việc làm theo luật pháp; luật pháp chỉ làm lộ ra sự bất lực của con người và sự cần thiết của một Đấng Cứu Chuộc.
6. Thời Kỳ Ân Điển (Grace) - Công Vụ Các Sứ Đồ 2:1 - Khải Huyền 19:21
Đây chính là thời kỳ chúng ta đang sống, bắt đầu từ lúc Chúa Giê-xu phục sinh, thăng thiên và Đức Thánh Linh giáng lâm trong ngày Lễ Ngũ Tuần. Phương cách quản lý hoàn toàn mới: Ân điển thuần túy qua đức tin nơi công tác hoàn tất của Chúa Giê-xu Christ trên thập tự giá. Sự cứu rỗi được ban cho bất cứ ai tin, không phân biệt Do Thái hay Dân Ngoại (Ê-phê-sô 2:8-9, Giăng 3:16). Trách nhiệm của Hội Thánh là rao giảng Tin Lành này cho mọi dân tộc (Ma-thi-ơ 28:19-20). Mặc dù là thời kỳ ân điển, nhưng Kinh Thánh cảnh báo về sự thất bại trên phương diện thuộc linh tập thể: sự bội đạo ngày càng tăng, Hội Thánh trở nên nguội lạnh (2 Ti-mô-thê 3:1-5, Khải Huyền 2-3). Thời kỳ này sẽ kết thúc bằng Kỳ Đại Nạn (sự phán xét) và sự tái lâm của Chúa Giê-xu để cất Hội Thánh lên (sự kiện được Hội Thánh trông đợi). Thời kỳ Ân Điển dạy chúng ta: Chúng ta sống bởi ân điển, trong ân điển và cho sự rao truyền ân điển. Mọi nỗ lực tự công bình hóa đều là sự phủ nhận thập tự giá.
7. Thời Kỳ Vương Quốc Ngàn Năm (Millennium) - Khải Huyền 20:1-10
Đây là thời kỳ tương lai, khi Chúa Giê-xu Christ sẽ trở lại cách hữu hình để trị vì trên đất trong một ngàn năm. Sa-tan sẽ bị cầm giữ. Đấng Christ sẽ cai trị bằng cây gậy sắt (Khải Huyền 19:15), thiết lập sự công bình và hòa bình toàn cầu. Đây là sự ứng nghiệm mọi lời hứa về vương quốc Đấng Mê-si cho dân Y-sơ-ra-ên và thế giới. Tuy nhiên, ngay cả trong điều kiện hoàn hảo đó, khi Sa-tan được thả ra cuối ngàn năm, nhiều người vẫn sẽ nổi loạn chống lại Đấng Christ (Khải Huyền 20:7-9). Điều này chứng minh tận cùng rằng bản chất tội lỗi của con người chỉ có thể được giải quyết bởi sự tái sinh trong Đấng Christ, chứ không bởi hoàn cảnh thuận lợi. Thời kỳ này kết thúc bằng sự phán xét cuối cùng (Trắng Tòa Lớn) và mở ra Trời Mới Đất Mới đời đời.
Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân Ngày Nay
Hiểu về các thời kỳ quản lý không chỉ là kiến thức thần học, mà còn mang lại nhiều bài học thực tiễn:
1. Hiểu Đúng Vị Trí Của Mình: Chúng ta đang sống trong Thời Kỳ Ân Điển. Điều này giải phóng chúng ta khỏi ách nô lệ của luật pháp Môi-se để làm phương cách cứu rỗi (Rô-ma 6:14). Chúng ta sống dưới nguyên tắc ân điển, nhưng điều đó không có nghĩa là phóng túng; đó là sống bởi quyền năng Thánh Linh để làm đẹp lòng Đấng đã chết thay chúng ta.
2. Tránh Sự Lẫn Lộn Các Thời Kỳ: Nhiều sự nhầm lẫn trong giải kinh xuất phát từ việc áp dụng những lời hứa hay mệnh lệnh dành riêng cho một thời kỳ khác (ví dụ: Y-sơ-ra-ên dưới luật pháp) cho Hội Thánh ngày nay. Chúng ta cần phân biệt rõ ràng giữa Y-sơ-ra-ên (dân tộc/phép cắt bì) và Hội Thánh (thân thể Đấng Christ).
3. Đánh Giá Cao Ân Điển: Nhìn lại lịch sử thất bại của con người qua các thời kỳ, chúng ta càng thấy rõ ân điển của Đức Chúa Trời trong Chúa Giê-xu Christ là quý báu và đủ đầy dường nào. Chúng ta không được coi thường ân điển ấy.
4. Sống Với Tầm Nhìn Vương Quốc: Biết rằng thế giới hiện tại đang hướng đến sự phán xét nhưng cũng hướng đến sự trị vì vinh hiển của Đấng Christ, giúp chúng ta sống với hy vọng, không nản lòng trước sự dữ gia tăng, và tích cực làm chứng về Vua sắp đến.
5. Tập Trung Vào Sứ Mạng Đúng Đắn: Nhiệm vụ của Hội Thánh trong thời kỳ này không phải là xây dựng vương quốc thuộc thể trên đất, mà là rao giảng Tin Lành của ân điển cho mọi người (Công vụ 1:8), chờ đợi ngày Chúa trở lại để thiết lập vương quốc Ngài.
Kết Luận
Học thuyết về Bảy Thời Kỳ Quản Lý cung cấp một lăng kính quý giá để xem xét toàn bộ Kinh Thánh như một câu chuyện gắn kết, trong đó Đức Chúa Trời là Đấng Quản Trị Tối Cao. Mỗi thời kỳ đều bày tỏ một khía cạnh về bản chất tội lỗi của con người và sự kiên nhẫn, khôn ngoan, và ân điển tuyệt vời của Đức Chúa Trời. Trung tâm và là chìa khóa của mọi thời kỳ chính là Chúa Giê-xu Christ – Đấng hoàn thành luật pháp, làm ứng nghiệm lời hứa, và ban ân điển dư dật. Là Cơ Đốc nhân sống trong Thời Kỳ Ân Điển, chúng ta được kêu gọi sống với lòng biết ơn, trung tín rao truyền Tin Lành, và hướng mắt về ngày hoàn tất mọi sự trong Vương Quốc vinh hiển của Ngài. "Đức Chúa Trời là trung tín, nhờ đó anh em được gọi đến sự thông công với Con Ngài, là Đức Chúa Jêsus Christ, Chúa chúng ta" (1 Cô-rinh-tô 1:9).