Có phải người vô thần thông minh hơn tín đồ?

Trong một xã hội tôn vinh chủ nghĩa duy lý và khoa học thực chứng, câu hỏi này thường được đặt ra, đôi khi với hàm �u mỉa mai, đôi khi như một sự hoài nghi chân thành. Để trả lời thấu đáo, chúng ta phải quay về nền tảng Kinh Thánh để định nghĩa lại "sự thông minh", phân biệt giữa "sự khôn ngoan của đời nầy" và "sự khôn ngoan đến từ nơi cao" (Gia-cơ 3:15). Bài viết này sẽ khảo sát vấn đề dưới lăng kính thần học Tin Lành, giải nghĩa các phân đoạn then chốt và rút ra ứng dụng thiết thực cho đời sống đức tin.

Thế gian thường đo lường sự thông minh qua chỉ số IQ, khả năng phân tích logic, thành tựu học thuật, hoặc sự thành công trong các lĩnh vực khoa học, kinh doanh. Tuy nhiên, Kinh Thánh đề cập đến một phạm trù tri thức cao hơn và căn bản hơn: sự hiểu biết về Đức Chúa Trời và mối quan hệ đúng đắn với Ngài.

Trước hết, hãy xem xét lời tuyên bố nền tảng từ sách Châm Ngôn: "Sự kính sợ Đức Giê-hô-va là khởi đầu sự tri thức; Còn kẻ ngu muội khinh sự khôn ngoan và lời giáo huấn" (Châm Ngôn 1:7). Từ "khởi đầu" trong tiếng Hê-bơ-rơ là "רֵאשִׁית" (reshit), không chỉ mang nghĩa điểm bắt đầu theo thời gian, mà còn là phần chính yếu, điều ưu việt nhất. Như vậy, sự kính sợ Chúa không đơn thuần là bước đầu tiên để rồi bỏ qua, mà là nguyên lý nền tảng, là bản chất và đỉnh cao của mọi tri thức đích thực. Một người có thể sở hữu trí tuệ siêu việt trong các lĩnh vực trần thế, nhưng nếu thiếu đi sự hiểu biết này, thì theo tiêu chuẩn vĩnh cửu, họ vẫn thiếu sự khôn ngoan căn bản nhất.

Sứ đồ Phao-lô làm sáng tỏ sự tương phản này trong thư I Cô-rinh-tô: "Vả, người có tánh xác thịt không nhận được những sự thuộc về Thánh Linh của Đức Chúa Trời; bởi chưng người đó coi sự ấy như là sự dồ dại, và không có thể hiểu được, vì phải xem xét cách thiêng liêng" (I Cô-rinh-tô 2:14). Từ Hy Lạp được dùng cho "người có tánh xác thịt" là "ψυχικὸς" (psychikos), chỉ người sống và đánh giá mọi sự chỉ dựa trên linh hồn (psyche) và thể xác tự nhiên, tách biệt khỏi Thánh Linh. Người đó "không thể hiểu được" (οὐ δύναται γνῶναι) những sự thuộc linh. Đây không phải là vấn đề về năng lực trí tuệ, mà là vấn đề về phương tiện nhận thức. Giống như một người mù bẩm sinh dù thông minh đến đâu cũng không thể hiểu được khái niệm "màu đỏ", người không có Đức Thánh Linh thiếu đi phương tiện cần thiết để tiếp nhận và đánh giá đúng thực tại thuộc linh.

Phao-lô thẳng thắn tuyên bố: "Sự khôn ngoan đời nầy là sự dồ dại trước mặt Đức Chúa Trời" (I Cô-rinh-tô 3:19a). Tại sao? Bởi vì sự khôn ngoan thế gian, dù tinh vi và phức tạp đến đâu, thường được xây dựng trên một nền tảng loại bỏ Đức Chúa Trời. Nó là một hệ thống khép kín, chỉ thừa nhận những gì có thể quan sát, đo lường và kiểm chứng được. Hệ thống này, dù mang lại nhiều tiến bộ vật chất, lại mù quáng trước những câu hỏi căn cố nhất của nhân sinh: Ý nghĩa cuộc đời là gì? Tội lỗi từ đâu đến? Làm thế nào để được hòa thuận với Đấng Tạo Hóa? Và đâu là định mệnh cuối cùng của linh hồn?

Kinh Thánh mô tả hiện trạng của những người khước từ sự mặc khải của Đức Chúa Trời: "Vì họ dẫu biết Đức Chúa Trời, mà không làm sáng danh Ngài là Đức Chúa Trời, và không tạ ơn Ngài nữa; nhưng cứ lầm lạc trong lý tưởng hư không, và lòng ngu dốt đầy những sự tối tăm. Họ tự xưng mình là khôn ngoan, mà trở nên điên dại..." (Rô-ma 1:21-22). Hành trình "tự xưng mình là khôn ngoan" nhưng kết cục là "trở nên điên dại" cho thấy sự suy sụp của lý trí con người khi nó tách khỏi nguồn sự sống và chân lý. Sự "thông minh" khi phủ nhận Đấng Tạo Hóa cũng giống như một chiếc máy tính cực kỳ tinh xảo nhưng lại khẳng định rằng không có người lập trình nào tạo ra nó – đó là sự tự mâu thuẫn về mặt luận lý.

Đỉnh điểm của sự tương phản này được bày tỏ nơi thập tự giá: "Vì người Giu-đa đòi phép lạ, người Gờ-réc tìm sự khôn ngoan; còn chúng ta giảng Đấng Christ bị đóng đinh trên cây thập tự, là sự người Giu-đa lấy làm gương xấu, dân ngoại cho là dồ dại" (I Cô-rinh-tô 1:22-23). Thập tự giá, biểu tượng của sự thất bại, đau khổ và chịu án, lại trở thành nguồn cứu rỗi. Điều này nghịch lý và "dồ dại" hoàn toàn với lý trí tự nhiên. Nhưng Phao-lô khẳng định: "Vì sự dồ dại của Đức Chúa Trời là khôn hơn loài người, và sự yếu đuối của Đức Chúa Trời là mạnh hơn loài người" (I Cô-rinh-tô 1:25). Ở đây, từ "khôn" trong tiếng Hy Lạp là "σοφώτερος" (sophōteros), so sánh hơn của "khôn ngoan". Sự "dồ dại" của Đức Chúa Trời (tức kế hoạch cứu chuộc qua thập tự giá) vượt trội hơn mọi sự khôn ngoan tột đỉnh nhất của con người.

Trái ngược với quan niệm thế gian, sự thông minh hay khôn ngoan thật mà tín đồ sở hữu không phải là thành quả của nỗ lực trí tuệ cá nhân, mà là món quà được ban cho bởi ân điển, thông qua mặc khải của Đức Chúa Trời.

Đa-vít cầu nguyện: "Xin Chúa ban cho tôi sự thông sáng, để tôi biết giữ luật pháp Ngài, và hết lòng vâng theo" (Thi Thiên 119:34). Sự "thông sáng" (בִּינָה - *binah*) ở đây là khả năng hiểu biết sâu sắc, phân biệt, và áp dụng Lời Chúa. Nó đến từ việc được Chúa "ban cho".

Trong thư Ê-phê-sô, Phao-lô cầu xin cho các tín đồ được ban "thần linh của sự khôn ngoan và của sự tỏ ra" để biết Đức Chúa Trời (Ê-phê-sô 1:17). Sự khôn ngoan này mang tính "thiêng liêng" (πνευματικός - pneumatikos), thuộc về lĩnh vực của Thánh Linh. Nó dẫn dắt chúng ta đến chỗ "biết" (ἐπίγνωσις - epignosis) Ngài – một sự nhận biết mang tính kinh nghiệm, mật thiết và cá nhân, vượt xa kiến thức thuần lý.

Hơn nữa, chính Đấng Christ trở thành nguồn khôn ngoan của chúng ta: "Nhưng, ấy là nhờ Ngài mà anh em được ở trong Đức Chúa Jêsus Christ, là Đấng mà Đức Chúa Trời đã làm nên sự khôn ngoan, sự công bình, sự nên thánh, và sự cứu chuộc cho chúng ta" (I Cô-rinh-tô 1:30). Đức Chúa Jêsus Christ không chỉ dạy dỗ sự khôn ngoan; Ngài chính là sự khôn ngoan nhập thể của Đức Chúa Trời. Mọi sự khôn ngoan chân chính đều phải quy về Ngài và được đánh giá qua mối tương giao với Ngài.

Lẽ thật này không nhằm khuyến khích thái độ tự mãn hoặc khinh thường tri thức, nhưng đặt nền tảng đúng đắn cho đời sống và tư duy của chúng ta:

a. Khiêm Nhường Trong Tri Thức: Hiểu rằng mọi sự hiểu biết thật đều đến từ Chúa giúp chúng ta tránh thái độ kiêu ngạo về trí tuệ. Dù là tín đồ hay không, mọi khám phá khoa học, nghệ thuật đều dựa trên những định luật và trật tự do Chúa thiết lập (Cô-lô-se 1:16-17). Chúng ta học tập, nghiên cứu với tâm thế của người quản lý khám phá những điều kỳ diệu từ công trình sáng tạo của Chủ Nhân.

b. Tái Lập Trung Tâm Của Sự Hiểu Biết: Thay vì đo lường sự thông minh bằng bằng cấp hay thành tích trần thế, chúng ta tập đánh giá và theo đuổi sự khôn ngoan đến từ trên cao, là "trước hết là thanh sạch, sau lại hòa thuận, tiết độ, nhu mì, đầy dẫy lòng thương xót và bông trái lành, không có sự hai lòng và giả hình" (Gia-cơ 3:17). Một đời sống nên thánh, yêu thương và vâng phục thực sự là biểu hiện cao nhất của trí tuệ được Chúa ban.

c. Mạnh Dạn và Khôn Ngoan Trong Lời Làm Chứng: Khi đối diện với những người hoài nghi, trí thức, chúng ta không cần cảm thấy tự ti hay phải tranh luận hơn thua bằng tri thức thế gian. Thay vào đó, chúng ta rao giảng về Đấng Christ chịu đóng đinh – sự "dồ dại" và "yếu đuối" của Đức Chúa Trời nhưng lại là quyền năng và khôn ngoan của Ngài. Chính Thánh Linh sẽ làm chứng và mở lòng họ (Giăng 16:8).

d. Phát Triển Toàn Diện: Đức tin không đối nghịch với lý trí, nhưng siêu việt trên nó. Chúng ta được kêu gọi để "hết lòng, hết linh hồn, hết trí khôn, hết sức" mà kính mến Chúa (Mác 12:30). Điều này bao gồm việc sử dụng trí khôn (διάνοια - *dianoia*: tư duy, sự hiểu biết) như một phần của sự thờ phượng trọn vẹn. Học hành nghiêm túc, tư duy phê phán dưới sự hướng dẫn của Lời Chúa, và áp dụng chân lý vào mọi lĩnh vực đời sống là bổn phận của Cơ Đốc nhân.

Câu hỏi "Có phải người vô thần thông minh hơn tín đồ?" xuất phát từ một thước đo sai lầm. Nếu dùng tiêu chuẩn của thế gian – vốn hạn hẹp trong phạm vi vật chất và tạm bợ – thì có thể họ tỏ ra "thông minh" hơn trong một số lĩnh vực. Nhưng nếu dùng thước đo vĩnh cửy của Đức Chúa Trời – là sự hiểu biết về Ngài, về tội lỗi, về ơn cứu chuộc trong Đấng Christ, và về mục đích đời đời – thì người tin Chúa đã sở hữu một dạng thức thông minh cao cấp hơn, sâu sắc hơn và có ý nghĩa quyết định hơn.

Sự khôn ngoan thật không hệ tại ở việc chúng ta biết bao nhiêu sự việc, mà hệ tại ở việc chúng ta có biết Đấng Tạo Hóa của muôn sự hay không, và có sống phù hợp với sự hiểu biết ấy hay không. Cuối cùng, mọi sự vinh quang thuộc về Đức Chúa Trời, Đấng "đã làm cho Đấng Christ sống lại từ trong kẻ chết, và ban cho Ngài ngôi bên hữu mình ở trên trời, đặt Ngài cao hơn mọi quyền cai trị, mọi thế lực..." (Ê-phê-sô 1:20-21). Trong Ngài "giấu kín mọi sự quí báu về khôn ngoan thông sáng" (Cô-lô-se 2:3).

Ước mong mỗi chúng ta, là những người tin nhận Chúa Giê-xu, không ngừng tìm kiếm, học hỏi và vận dụng sự khôn ngoan từ trên cao, để trong mọi lời nói, cách cư xử và sự phục vụ, chúng ta có thể "cách ăn ở phải xứng đáng với Chúa, đẹp lòng Ngài mọi đường, nảy ra đủ các việc lành, càng thêm lên trong sự hiểu biết Đức Chúa Trời" (Cô-lô-se 1:10).