Tính Tự Cao và Chủ Nghĩa Vị Kỷ Qua Lăng Kính Kinh Thánh
Trong một thế giới cổ vũ cho việc “tôn vinh bản thân”, “theo đuổi đam mê cá nhân” và “bảo vệ cái tôi”, thì những khái niệm như tính tự cao (pride) và chủ nghĩa vị kỷ (selfishness) thường bị xem nhẹ hoặc thậm chí được khoác lên lớp vỏ tích cực. Tuy nhiên, Kinh Thánh – Lời Đức Chúa Trời – lại cho chúng ta một cái nhìn xuyên suốt, sâu sắc và nghiêm khắc về bản chất thực sự của hai thứ này. Chúng không đơn thuần là “tính cách” hay “khuyết điểm nhỏ”, mà là gốc rễ của tội lỗi, là bức tường ngăn cách con người với Đức Chúa Trời, và là mầm mống hủy hoại mọi mối quan hệ. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khảo sát Kinh Thánh để hiểu rõ định nghĩa, biểu hiện, hậu quả và con đường giải thoát khỏi tính tự cao và chủ nghĩa vị kỷ.
Để hiểu thấu đáo, chúng ta cần trở về với ngôn ngữ gốc của Kinh Thánh.
1. Tính Tự Cao (Kiêu Ngạo):
- Tiếng Hê-bơ-rơ (Hebrew): Từ phổ biến là “ga’avah” (גַּאֲוָה) và “gâ’ôn” (גָּאוֹן), mang nghĩa sự cao trọng, sự kiêu căng, sự ngạo mạn. Nó mô tả trạng thái tâm lý “tự nhấc mình lên”. Châm-ngôn 16:18 cảnh báo: “Sự kiêu-ngạo đi trước, sự bại-hoại theo sau, Và tánh tự-cao đi trước sự sa-ngã.”
- Tiếng Hy Lạp (Greek): Từ then chốt là “huperēphania” (ὑπερηφανία) nghĩa là “tự cho mình ở trên người khác”, biểu lộ sự khinh thường. Chúa Giê-xu liệt kê nó là một trong những tội xấu xa nhất phát xuất từ lòng người (Mác 7:22). Một từ khác là “alazoneia” (ἀλαζονεία) – sự khoe khoang rỗng tuếch (Gia-cơ 4:16).
2. Chủ Nghĩa Vị Kỷ (Ích Kỷ):
- Kinh Thánh không dùng một từ Hy Lạp duy nhất cho “selfishness” nhưng mô tả nó qua các khái niệm: “eritheia” (ἐριθεία) – sự tranh giành, tư lợi (Phi-líp 2:3); “philautoi” (φίλαυτοι) – kẻ yêu mình (2 Ti-mô-thê 3:2); và hành động “tìm cầu lợi riêng cho mình” thay vì lợi ích người khác (1 Cô-rinh-tô 10:24).
Cả hai đều xoay quanh trục “cái tôi”: tự cao là nâng cao giá trị bản thân lên một cách không thực tế và khinh thường người khác, còn vị kỷ là đặt lợi ích, mong muốn, sự thoải mái của bản thân lên trên hết và trước hết. Chúng là hai mặt của cùng một đồng xu tội lỗi.
Kinh Thánh trình bày tính tự cao không phải là một tội trong danh sách, mà là nguồn cội của mọi tội lỗi và là bản chất cốt lõi của tội.
1. Nguồn Gốc Của Tội Lỗi: Sự sa ngã của Lu-ci-phe (trở thành Sa-tan) bắt nguồn từ lòng kiêu ngạo: “Lòng ngươi đã kiêu-ngạo vì sự đẹp ngươi… Ngươi nói:… Ta sẽ ngồi trên núi hội-kiến… Ta sẽ lên trên cao những đám mây, làm ra mình bằng Đấng Rất Cao.” (Ê-xê-chi-ên 28:17; Ê-sai 14:13-14). Sa-tan cám dỗ A-đam và Ê-va bằng cùng một lời hứa giả dối: “các ngươi sẽ được như Đức Chúa Trời” (Sáng-thế Ký 3:5).
2. Điều Ghê Tởm Nhất Trước Mặt Đức Chúa Trời: Châm-ngôn 6:16-17 liệt kê 7 điều Đức Giê-hô-va ghét, đứng đầu là “con mắt kiêu-ngạo”. Sự kiêu ngạo khiến con người từ chối thẩm quyền của Đức Chúa Trời, sống như thể không cần Ngài. Đây là sự chống nghịch trực tiếp. Gia-cơ 4:6 và 1 Phi-e-rơ 5:5 trích dẫn: “Đức Chúa Trời chống cự kẻ kiêu-ngạo, nhưng ban ơn cho kẻ khiêm-nhường.” Chữ “chống cự” (antitassomai) có nghĩa xếp hàng ngũ chống lại, như một đội quân đối địch.
3. Những Hình Ảnh Kinh Thánh Sống Động:
- Vua Nê-bu-cát-nết-sa: Khi tự tôn vinh mình và nói: “Nầy chẳng phải là Ba-by-lôn lớn mà ta đã dựng… bởi quyền cao của ta và cho sự vinh-hiển của uy-nghi ta sao?”, ông lập tức bị phạt, mất trí khôn và sống như thú vật cho đến khi nhận biết “Đấng Rất Cao cầm quyền trong nước loài người” (Đa-ni-ên 4:30-34).
- Người Pha-ri-si: Trong ẩn dụ người Pha-ri-si và người thâu thuế, Chúa Giê-xu vạch trần sự tự cao thuộc linh của những người tự xưng công bình, “tin chắc mình là người công bình và khinh-dể kẻ khác” (Lu-ca 18:9). Lời cầu nguyện đầy “tôi, tôi, tôi” của họ là minh chứng cho sự tự tôn trong tôn giáo.
- Hội Thánh Lao-đi-xê: Họ tuyên bố: “Ta giàu, ta nên giàu-có rồi, không cần chi nữa”, nhưng Chúa phán họ thật ra là “khốn-khổ, đáng-thương, nghèo, đui và lỏa-lồ” (Khải-huyền 3:17). Sự tự mãn thuộc linh là dạng tự cao nguy hiểm nhất.
Nếu tự cao là thái độ hướng thượng (nghĩ mình hơn), thì vị kỷ là thái độ hướng nội (chỉ nghĩ đến mình). Nó đi ngược lại bản chất của Đức Chúa Trời là Tình Yêu Thương (agapē), và mẫu mực của Chúa Giê-xu.
1. Phá Vỡ Mối Tương Giao: Hội Thánh đầu tiên ở thành Cô-rinh-tô bị tàn phá bởi tinh thần vị kỷ. Họ tranh cãi về phe nhóm (1 Cô-rinh-tô 1:11-12), thờ phượng ích kỷ (1 Cô-rinh-tô 11:20-21), và sử dụng ân tứ để tự tôn chứ không để gây dựng (1 Cô-rinh-tô 14:4,12). Sứ đồ Phao-lô kết án thẳng thừng: “Đừng làm sự chi vì lòng tranh-cạnh hoặc vì hư-vinh, nhưng hãy khiêm-nhường, coi người khác như tôn-trọng hơn mình. Mỗi người trong anh em chớ chăm về lợi riêng mình, nhưng phải chăm về lợi kẻ khác nữa.” (Phi-líp 2:3-4).
2. Đối Lập Với Tình Yêu Agapē: 1 Cô-rinh-tô 13:4-5 định nghĩa tình yêu thương: “Tình yêu-thương hay nhịn-nhục… chẳng kiêu-ngạo, chẳng tự-mạn, chẳng làm điều trái-phép, chẳng kiếm tư-lợi…” Cụm “chẳng kiếm tư-lợi” (Hy Lạp: ou zētei ta heautēs) nghĩa là “không tìm kiếm những điều thuộc về chính mình”. Tình yêu chân thật luôn hướng ngoại, còn vị kỷ luôn hướng nội.
3. Gương Của Chúa Giê-xu – Đối Cực Của Vị Kỷ: Phi-líp 2:5-8 là thần học sâu sắc về sự khiêm nhường và vị tha của Đấng Christ. Ngài, vốn có “hình Đức Chúa Trời”, đã không coi sự bình đẳng với Đức Chúa Trời là sự nắm giữ chặt đòi quyền lợi (harpagmon). Ngược lại, Ngài “tự bỏ mình đi”, “lấy hình-tôi tớ”, “hạ mình xuống” vâng phục cho đến chết trên thập tự giá. Đây là hình ảnh trọn vẹn chống lại mọi sự tự cao và vị kỷ.
Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được kêu gọi chiến đấu không ngừng với “cái tôi” cũ. Dưới đây là một số ứng dụng thực tế:
1. Nhận Diện Sự Tự Cao và Vị Kỷ Trong Đời Sống:
- Trong suy nghĩ: Luôn so sánh mình với người khác để thấy mình hơn; dễ bị tổn thương, giận dữ khi bị phê bình hoặc coi thường; tin rằng thành công của mình là do tài năng cá nhân mà quên ơn Chúa.
- Trong lời nói: Thường xuyên nói về bản thân, thành tích, ý kiến của mình; ít lắng nghe thật sự; dùng lời lẽ châm biếm, hạ thấp người khác.
- Trong hành động: Làm việc để được người khác công nhận; miễn cưỡng phục vụ nếu không có lợi ích hay danh tiếng; khó khăn trong việc nhận lỗi và xin lỗi; quyết định mọi việc chỉ dựa trên điều có lợi cho mình.
2. Con Đường Chữa Lành và Chiến Thắng:
- Ăn Năn và Xưng Nhận: Bước đầu tiên là nhận biết tội lỗi này trước mặt Đức Chúa Trời. Hãy như Đa-vít cầu nguyện: “Lạy Đức Chúa Trời, xin hãy dò xét tôi, và biết lòng tôi; hãy thử thách tôi, và biết tư tưởng tôi. Xin xem thử tôi có lối ác nào chăng; Xin dắt tôi vào con đường đời đời.” (Thi-thiên 139:23-24). Xưng tội kiêu ngạo và ích kỷ cụ thể.
- Chiêm Ngưỡng Thập Tự Giá: Nơi thập tự giá, chúng ta thấy hậu quả kinh khủng của tội lỗi (mà kiêu ngạo là gốc), và đồng thời thấy tình yêu vị tha tột cùng của Chúa Giê-xu. Sự vĩ đại của Ngài làm tan chảy sự tự cao của chúng ta. Thường xuyên suy ngẫm Phi-líp 2:5-8 và Ga-la-ti 2:20.
- Thực Hành Sự Khiêm Nhường Có Chủ Ý: Khiêm nhường không phải là nghĩ xấu về bản thân, mà là nghĩ về bản thân ít hơn. Hãy chủ động tìm cách phục vụ trong kín đáo (Ma-thi-ơ 6:1-4), tôn người khác lên (Rô-ma 12:10), vui với người vui thay vì ghen tị, và chân thành lắng nghe.
- Sống Bởi Thánh Linh: Tính xác thịt (sarx) luôn sản sinh tự cao và vị kỷ. Hãy bước đi bởi Thánh Linh để không làm trọn những điều ưa muốn của xác thịt (Ga-la-ti 5:16). Trái của Thánh Linh là “yêu-thương, vui-mừng, bình-an, nhịn-nhục…”, đối nghịch với các việc của xác thịt (Ga-la-ti 5:22-23).
- Cộng Đồng Hội Thánh: Sống trong sự kết hiệp chân thật với anh em đồng đức tin, nơi chúng ta có thể khiêm nhường nhận sự sửa dạy, khuyên bảo (Châm-ngôn 13:10) và cùng nhau hạ mình xuống dưới tay quyền năng của Đức Chúa Trời (1 Phi-e-rơ 5:6).
Tính tự cao và chủ nghĩa vị kỷ là hai tên phản chúa mạnh mẽ nhất trong lòng mỗi chúng ta. Chúng lừa dối chúng ta rằng con đường đến với hạnh phúc là nâng cao và thỏa mãn bản ngã. Nhưng Kinh Thánh tuyên bố chân lý ngược lại: con đường đến với sự sống thật, sự tự do và mối tương giao với Đức Chúa Trời là con đường hạ mình xuống và quên mình đi. Chúa Giê-xu phán: “Vì ai muốn cứu sự sống mình thì sẽ mất; còn ai vì cớ ta mất sự sống mình thì sẽ được lại.” (Ma-thi-ơ 16:25).
Chiến thắng không đến từ nỗ lực tự cải thiện bản thân, mà đến từ việc chúng ta hằng ngày lựa chọn từ bỏ ngai vàng của đời mình, mời Chúa Giê-xu – Đấng đã hạ mình vì chúng ta – lên ngự trị. Khi chúng ta càng thấy được sự cao cả, thánh khiết và tình yêu của Ngài, cái tôi kiêu hãnh và ích kỷ của chúng ta sẽ càng trở nên nhỏ bé lại. Ước mong mỗi chúng ta có thể sống như lời sứ đồ Phao-lô: “Tôi đã bị đóng đinh vào thập tự giá với Đấng Christ, mà tôi sống, không phải là tôi sống nữa, nhưng Đấng Christ sống trong tôi…” (Ga-la-ti 2:20).