Kinh Thánh nói gì về sự tự lừa dối?

Trong hành trình đức tin, một trong những chướng ngại nguy hiểm và tinh vi nhất mà Cơ Đốc nhân phải đối diện không phải đến từ thế giới bên ngoài, mà xuất phát từ chính tấm lòng của mình: sự tự lừa dối. Đây không đơn thuần là một lỗi lầm tâm lý học, mà là một tình trạng thuộc linh nghiêm trọng được Kinh Thánh cảnh báo nhiều lần. Nó cản trở mối tương giao với Đức Chúa Trời, làm sai lệch sự nhận thức về bản thân và chân lý, và cuối cùng có thể dẫn đến sự hư mất đời đời. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khảo sát Kinh Thánh nói gì về hiện tượng này, từ nguyên ngữ, các biểu hiện, nguyên nhân, hậu quả, cho đến giải pháp theo Lời Chúa.

Trong tiếng Hy Lạp, từ được dùng cho "tự lừa dối" là παραλογίζομαι (paralogizomai), xuất hiện trong Gia-cơ 1:22, có nghĩa là "tính toán sai", "lý luận một cách gian dối" với chính mình. Nó mô tả quá trình tâm trí con người thao túng lý luận, bào chữa, và biện minh để tin vào một điều không đúng sự thật về bản thân hoặc về Đức Chúa Trời. Bản chất của nó là sự khước từ chân lý khách quan để ôm lấy một ảo tưởng chủ quan mang lại cảm giác an toàn hoặc tự tôn.

Sự tự lừa dối bắt nguồn từ tấm lòng đã bị tội lỗi làm cho hư hoại. Giê-rê-mi 17:9 cảnh báo: "Lòng người là dối trá hơn mọi vật, và rất là xấu xa: ai có thể biết được?" Chữ "dối trá" trong nguyên văn Hê-bơ-rơ (עָקֹב (aqob)) mang nghĩa "quanh co", "lắt léo", "không đáng tin". Chính cái lòng quanh co ấy là mảnh đất màu mỡ cho sự tự lừa dối đâm rễ và phát triển. Nó không chỉ là hành động nhất thời, mà có thể trở thành một trạng thái thuộc linh ổn định, một "tấm màn" che mắt (2 Cô-rinh-tô 4:4) khiến người ta sống trong ảo tưởng.

Kinh Thánh, đặc biệt trong Tân Ước, vạch trần nhiều hình thức tự lừa dối một cách rõ ràng:

1. Tự Lừa Dối Trong Sự Nghe Lời Mà Không Làm Theo (Gia-cơ 1:22-25): Đây là hình thức phổ biến nhất. Sứ đồ Gia-cơ cảnh cáo: "Hãy làm theo lời, chớ lấy nghe làm đủ mà lừa dối mình (paralogizomai). Vì, nếu có kẻ nghe lời mà không làm theo, thì ví như người kia soi mặt mình trong gương; thấy rồi thì đi, liền quên mặt ra thể nào." Người tự lừa dối ở đây tin rằng việc nghe giảng, nghiên cứu giáo lý, hay tham dự nhóm lại là đủ. Họ có thể rất am hiểu Kinh Thánh nhưng đời sống không bị Lời Chúa biến đổi. Họ "soi gương" (nghe Lời) nhưng không hành động để sửa sang, rồi tự thuyết phục mình rằng mình vẫn ổn.

2. Tự Lừa Dối Về Bản Chất Tội Lỗi (1 Giăng 1:8-10): Giăng viết rõ ràng: "Ví bằng chúng ta nói mình không có tội lỗi chi hết, ấy là chính chúng ta lừa dối mình, và lẽ thật không ở trong chúng ta... Ví bằng chúng ta nói mình chẳng từng phạm tội, ấy là chúng ta cho Ngài là kẻ nói dối, lời Ngài không ở trong chúng ta." Sự tự lừa dối này biểu hiện qua thái độ phủ nhận tội lỗi cá nhân, xem tội mình là nhẹ hơn người khác, hoặc cho rằng mình đã đạt đến mức "toàn hảo" không còn chiến đấu với tội nữa. Điều này trực tiếp chống lại lẽ thật về sự sa ngã của con người và nhu cầu cần đến sự tha thứ hằng ngày.

3. Tự Lừa Dối Trong Sự Đoán Xét Người Khác (Ma-thi-ơ 7:1-5): Chúa Giê-xu dạy: "Sao ngươi dòm thấy cái rác trong mắt anh em ngươi, mà chẳng thấy cây đà trong mắt mình?... Hỡi kẻ giả hình! trước hết phải lấy cây đà khỏi mắt mình đi, rồi mới thấy được mà lấy cái rác ra khỏi mắt anh em." Người tự lừa dối ở đây tin rằng mình đạo đức, công bình hơn người khác. Họ dùng tiêu chuẩn cao để đoán xét người, nhưng lại dung thứ cho những sai phạm lớn hơn của chính mình. Sự giả hình (ὑποκριτής (hypokritēs) - diễn viên) bắt đầu từ việc tự lừa dối rằng mình không phải là diễn viên.

4. Tự Lừa Dối Về Mối Quan Hệ Với Đức Chúa Trời (Ma-thi-ơ 7:21-23): Đây có lẽ là lời cảnh báo nghiêm trọng nhất. Chúa Giê-xu phán: "Chẳng phải hễ những kẻ nói cùng ta rằng: Lạy Chúa, lạy Chúa, thì đều được vào nước thiên đàng đâu; nhưng chỉ kẻ làm theo ý muốn của Cha ta ở trên trời mà thôi... Khi ấy, ta sẽ phán rõ ràng cùng họ rằng: Hỡi kẻ làm gian ác, ta chẳng hề biết các ngươi, hãy lui ra khỏi ta!" Những người này tự lừa dối mình bằng cách dựa vào các công việc tôn giáo bề ngoài (nói tiên tri, đuổi quỷ, làm phép lạ) để chứng minh mình có mối liên hệ thật với Chúa, trong khi đời sống thực sự không vâng phục ý muốn Ngài. Họ lầm lẫn hoạt động cho Chúa với mối tương giao với Chúa.

5. Tự Lừa Dối Về Sự Khôn Ngoan Đời Này (1 Cô-rinh-tô 3:18-20): Phao-lô viết: "Chớ có ai lừa dối chính mình. Nếu trong các ngươi có ai tưởng mình khôn ngoan theo thế gian nầy, thì hãy trở nên dại dột, đặng được nên khôn ngoan; vì sự khôn ngoan đời nầy là sự dại dột trước mặt Đức Chúa Trời." Sự tự lừa dối này xảy ra khi Cơ Đốc nhân đánh giá giá trị, thành công, và sự khôn ngoan của mình theo tiêu chuẩn thế gian, và tin rằng điều đó được Chúa chấp nhận. Họ có thể lẫn lộn sự thịnh vượng vật chất với phước hạnh thuộc linh, hay dùng lý luận triết học trần tục để phán xét lẽ thật của Đức Chúa Trời.

Nguyên nhân sâu xa của sự tự lừa dối là tội lỗi và bản ngã (cái tôi). Tội lỗi làm tối tăm tâm trí (Ê-phê-sô 4:18) và khiến con người "đổi lẽ thật của Đức Chúa Trời ra sự dối trá" (Rô-ma 1:25). Bản ngã luôn tìm cách bảo vệ hình ảnh của chính mình, né tránh sự phán xét đau đớn của chân lý. Ngoài ra, ảnh hưởng của thế gian (các giá trị đối nghịch với Đức Chúa Trời) và ma quỷ - kẻ lừa dối từ ban đầu (Giăng 8:44) - cũng là những tác nhân bên ngoài củng cố sự tự lừa dối bên trong.

Hậu quả của sự tự lừa dối là thảm khốc:
- Thuộc linh: Cắt đứt mối tương giao thật với Đức Chúa Trời, sống trong sự giả hình, và cuối cùng đối diện với sự phán xét kinh khiếp: "Ta chẳng hề biết các ngươi!" (Ma-thi-ơ 7:23).
- Cá nhân: Ngừng tăng trưởng thuộc linh, trở nên cứng lòng, kiêu ngạo và mù quáng trước những lỗi lầm của mình.
- Cộng đồng: Gây chia rẽ trong Hội Thánh vì thái độ đoán xét, đạo đức giả, và không có khả năng khuyên bảo, sửa dạy nhau trong tình yêu thương.

Kinh Thánh không chỉ vạch trần vấn đề mà còn chỉ ra con đường thoát khỏi cạm bẫy tự lừa dối:

1. Đón Nhận Và Vâng Phục Lời Chúa Cách Trọn Vẹn (Gia-cơ 1:22-25; Giăng 17:17): Giải pháp đầu tiên là chấm dứt việc chỉ "nghe suông". Phải trở thành người "xem xét kỹ càng luật pháp trọn vẹn... rồi kiên nhẫn làm theo". Lời Chúa là "lẽ thật" (Giăng 17:17) có quyền năng vạch trần và tẩy sạch sự dối trá trong lòng chúng ta. Chúng ta cần để Lời Chúa phán xét tư tưởng và ý định trong lòng (Hê-bơ-rơ 4:12).

2. Sống Trong Sự Sáng Với Đức Chúa Giê-xu Christ Và Anh Em (1 Giăng 1:5-9): Giăng tuyên bố: "Đức Chúa Trời là sự sáng... nếu chúng ta đi trong sự sáng cũng như chính mình Ngài ở trong sự sáng, thì chúng ta giao thông với nhau." Đi trong sự sáng nghĩa là sống trong sự hiện diện của Chúa Giê-xu - chính là Lẽ Thật (Giăng 14:6) - và trong mối tương giao chân thật, minh bạch với anh em trong Chúa. Trong môi trường đó, tội lỗi được xưng ra và được tha thứ, phá vỡ vòng xoáy của sự tự lừa dối.

3. Tự Xét Mình Cách Thường Xuyên Và Kỹ Lưỡng (2 Cô-rinh-tô 13:5; Ca Thương 3:40): Phao-lô khuyên: "Hãy tự xét để xem mình có đức tin chăng. Hãy tự thử mình." Đây là một kỷ luật thuộc linh chủ động, đòi hỏi sự thành thật tuyệt đối trước mặt Chúa. Chúng ta phải dùng tiêu chuẩn Kinh Thánh, dưới sự hướng dẫn của Thánh Linh, để kiểm tra động cơ, tư tưởng, lời nói và việc làm của mình. Như Ca Thương 3:40 kêu gọi: "Chúng ta hãy xét và dò xét các đường lối mình, và trở lại cùng Đức Giê-hô-va."

4. Cầu Xin Thánh Linh - Thần Lẽ Thật - Soi Sáng (Giăng 16:8-13; Thi Thiên 139:23-24): Chúa Giê-xu hứa ban Đức Thánh Linh, là "Thần lẽ thật, sẽ dẫn các ngươi vào mọi lẽ thật." Ngài sẽ cáo trách thế gian về tội lỗi. Chúng ta phải thường xuyên cầu nguyện như Đa-vít: "Hỡi Đức Chúa Trời, xin hãy dò xét tôi, và biết lòng tôi; hãy thử tôi, và biết tư tưởng tôi. Xin xem thử tôi có lối ác nào chăng; Xin dắt tôi vào con đường đời đời." (Thi Thiên 139:23-24). Chỉ có Thánh Linh mới có thể thấu suốt và biến đổi những góc khuất tối tăm nhất của lòng người.

5. Khiêm Nhường Đón Nhận Lời Khuyên Bảo Từ Anh Em (Châm Ngôn 27:6; Ga-la-ti 6:1): Chúng ta cần những "tấm gương" trung thực bên ngoài là các anh em trung tín trong Chúa. "Vết thương vì bởi người yêu mến gây ra là thành thật; Còn hôn của kẻ ghen ghét là giả dối." (Châm Ngôn 27:6). Hãy tìm kiếm và lắng nghe những lời góp ý, sửa dạy chân thành từ những người kính sợ Chúa, thay vì chỉ bao quanh mình bằng những lời nịnh hót.

• Trong Sự Nhóm Lại: Khi nghe giảng, đừng dừng lại ở việc nghĩ "Bài này đúng cho anh A, chị B". Hãy cầu nguyện: "Lạy Chúa, Ngài muốn dạy con điều gì qua Lời này? Con cần thay đổi điều gì?"
• Trong Sự Cầu Nguyện: Dành thời gian tĩnh lặng trước Chúa, không chỉ trình bày nhu cầu, mà còn thinh lặng để Chúa phán. Sử dụng Thi Thiên 139 hay 51 làm hướng dẫn cho sự xưng tội.
• Trong Mối Quan Hệ: Chủ động tìm một người bạn thuộc linh đáng tin cậy (có thể là người đồng hành, người môn đệ hóa) và cho phép họ đặt những câu hỏi sâu sắc về đời sống thuộc linh của bạn.
• Trong Việc Đoán Xét: Mỗi khi nhận thấy mình đang phê phán người khác cách gay gắt, hãy dừng lại và tự hỏi: "Có điều gì tương tự, thậm chí tệ hơn, trong đời sống mình mà mình đang bỏ qua không?"
• Trong Thử Thách: Khi gặp khó khăn, thay vì tự nhủ "Mình xứng đáng được hơn thế" hoặc đổ lỗi cho Chúa, hãy hỏi: "Chúa muốn dạy con bài học nào về sự khiêm nhường, kiên nhẫn, hay tin cậy qua hoàn cảnh này?"

Sự tự lừa dối là căn bệnh thuộc linh nguy hiểm, nhưng không phải là vô phương cứu chữa. Con đường chữa lành bắt đầu từ sự nhận biết rằng tấm lòng chúng ta vốn dối trá và cần được Lẽ Thật bên ngoài - là chính Đức Chúa Giê-xu Christ và Lời Ngài - soi sáng và chữa trị mỗi ngày. Hành trình theo Chúa là hành trình từ bỏ những ảo tưởng về bản thân để đón nhận sự thật về chính mình trong ánh sáng của thập tự giá. Chỉ khi nhận biết sự hư nát thực sự của mình, chúng ta mới có thể kinh nghiệm trọn vẹn ân điển cứu rỗi và sự biến đổi quyền năng của Ngài. Ước mong mỗi chúng ta can đảm bước ra khỏi nhà tù của sự tự lừa dối để bước vào sự tự do vinh hiển của con cái Đức Chúa Trời, sống trong sự thật và bởi sự thật.