Mục đích của của hồi môn là gì (Sáng Thế Ký 31:15)?

Trong bối cảnh văn hóa và lịch sử của Kinh Thánh, nhiều phong tục có vẻ xa lạ với độc giả hiện đại, nhưng lại chứa đựng những nguyên tắc thuộc linh sâu sắc và những bài học quý giá về sự công bằng, giao ước và giá trị con người. Một trong những phong tục đó là "hồi môn" (tiếng Hebrew: mohar מֹהַר). Câu hỏi trọng tâm từ Sáng Thế Ký 31:15 không chỉ mở ra cánh cửa hiểu biết về tập tục xã hội thời tổ phụ, mà còn phản chiếu những nguyên tắc vĩnh cửu về trách nhiệm, sự tôn trọng và giao ước trong các mối quan hệ do Đức Chúa Trời thiết lập. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào phân tích ngữ cảnh, ý nghĩa và mục đích của hồi môn dựa trên lời than vãn đầy ấn tượng của Ra-chên và Lê-a.

Để hiểu rõ câu 15, chúng ta phải đặt nó trong dòng chảy của câu chuyện. Gia-cốp, sau 20 năm phục vụ Laban (cậu của ông), nhận được chỉ thị từ Đức Giê-hô-va để trở về quê hương Ca-na-an (Sáng 31:3). Ông bí mật rời đi cùng hai vợ là Ra-chên, Lê-a, các con và tài sản. Khi Laban đuổi theo kịp, một cuộc đối chất xảy ra. Trước đó, Gia-cốp đã bày tỏ nỗi oán giận với hai vợ mình. Phản ứng của họ được ghi lại:

"Ra-chên và Lê-a đáp cùng Gia-cốp rằng: Chúng tôi còn có phần hay cơ nghiệp chi nơi nhà cha chúng tôi nữa sao? Há người chẳng xem chúng tôi như người dưng ư, vì đã bán chúng tôi, và lại còn ăn xài tiền bán chúng tôi nữa? Thật, các tài sản mà Đức Chúa Trời đã đoạt lấy nơi cha chúng tôi, tức là của chúng tôi và của con cái chúng tôi. Vậy bây giờ, mọi điều Đức Chúa Trời đã phán dặn ngươi, hãy làm đi!" (Sáng Thế Ký 31:14-16, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925)

Lời nói của họ đầy sự phẫn nộ và tổn thương: "đã bán chúng tôi" và "lại còn ăn xài tiền bán chúng tôi nữa". Cụm từ "tiền bán" ở đây chính là chỉ mohar - hồi môn. Trong tiếng Hebrew, từ gốc là makar (מָכַר), có nghĩa là "bán", nhưng trong ngữ cảnh hôn nhân, nó mang sắc thái của việc "chuyển nhượng quyền" thông qua một khoản thanh toán. Ra-chên và Lê-a cảm thấy mình đã bị cha mình là Laban đối xử như hàng hóa: ông không chỉ "bán" họ qua thỏa thuận lao động 14 năm với Gia-cốp (Sáng 29:15-30), mà còn sử dụng khoản hồi môn đó (chính là sức lao động và kết quả lao động của Gia-cốp) cho bản thân, thay vì để dành hoặc trao lại cho họ như một phần bảo đảm và di sản.

Hồi môn không đơn thuần là "giá mua cô dâu" theo kiểu thương mại hóa. Qua nghiên cứu các văn bản Cận Đông cổ và Kinh Thánh, chúng ta có thể thấy nó phục vụ nhiều mục đích quan trọng:

1. Bảo Đảm và Bồi Thường cho Gia Đình Cô Dâu: Việc một người phụ nữ rời khỏi nhà cha mình đồng nghĩa với mất đi một lao động và khả năng sinh sản cho gia tộc. Hồi môn đóng vai trò như một sự bồi thường, công nhận giá trị của người phụ nữ và sự mất mát của gia đình. Nó cũng là một khoản đầu tư cho tương lai của cô dâu, thể hiện sự nghiêm túc của nhà chú rể.

2. Bảo Vệ và Đảm Bảo Quyền Lợi cho Cô Dâu: Đây có lẽ là mục đích quan trọng nhất, và là điều Laban đã vi phạm. Hồi môn thường được trao cho cha cô dâu, nhưng một phần hoặc toàn bộ sẽ được dành riêng cho cô dâu như một dạng tài sản riêng (quyền tư hữu). Nó là "vốn liếng" của cô ấy trong cuộc hôn nhân mới, một sự bảo đảm tài chính nếu chồng qua đời, ly dị, hoặc đối xử tệ bạc. Trong Xuất Ê-díp-tô Ký 22:16-17, luật pháp quy định nếu một người nam tư thông với một trinh nữ chưa đính hôn, người nam ấy "phải nộp tiền sính-lễ, và cưới nàng làm vợ". Tiền sính-lễ (hồi môn) ở đây bảo vệ danh dự và tương lai của người nữ.

3. Thiết Lập Một Giao Ước Trang Nghiêm: Hồi môn là một phần không thể thiếu trong việc hình thành giao ước hôn nhân. Nó biến một thỏa thuận bằng lời nói thành một cam kết được xã hội và pháp lý công nhận. Nó ngăn chặn việc tùy tiện hủy bỏ hôn nhân. Phục Truyền Luật Lệ Ký 22:29 cũng đề cập đến số tiền 50 siếc-lơ bạc như một hình phạt và cũng là hồi môn bắt buộc trong trường hợp tội phạm tình dục, nhấn mạnh tính chất nghiêm túc của giao ước.

4. Thể Hiện Khả Năng và Sự Nghiêm Túc của Chú Rể: Việc có thể chuẩn bị một hồi môn thích đáng chứng tỏ khả năng cung ứng và chăm lo của người nam. Trong trường hợp của Gia-cốp, ông không có tài sản vật chất, nên đã dùng chính sức lao động của mình trong 14 năm làm hồi môn. Điều này cho thấy hồi môn có thể bằng lao động, không nhất thiết phải là tiền bạc.

Tội của Laban trong mắt các con gái ông là gì? Ông đã biến hồi môn – vốn là công cụ bảo vệ và quyền lợi của con gái – thành tài sản cá nhân để tiêu xài. Thay vì giữ khoản hồi môn (thành quả 14 năm lao động của Gia-cốp, thể hiện qua các bầy gia súc đông đúc) như một phần di sản hoặc tài sản dự phòng cho Ra-chên và Lê-a, Laban đã "nuốt" nó. Hành động này khiến hai người phụ nữ cảm thấy bị phản bội và khai thác. Họ nhận ra mình hoàn toàn không còn "phần hay cơ nghiệp" gì trong nhà cha nữa. Sự gắn kết gia đình đã bị lợi ích vật chất cắt đứt. Điều này càng rõ hơn khi họ nói: "các tài sản mà Đức Chúa Trời đã đoạt lấy nơi cha chúng tôi, tức là của chúng tôi và của con cái chúng tôi" (câu 16). Họ tin rằng sự giàu có mà Gia-cốp có được là do Chúa ban, và về mặt đạo đức, nó thuộc về họ – những người đã bị tước đoạt hồi môn một cách bất công.

• Áp-ra-ham và Ê-li-ê-se (Sáng 24): Khi Ê-li-ê-se đi tìm vợ cho Y-sác, ông mang theo "các vật quí của chủ mình" (câu 10). Sau khi được Rê-bê-ca và gia đình nàng chấp thuận, "Ê-li-ê-se bèn lấy đồ bằng bạc, đồ bằng vàng, và áo xống trao cho Rê-bê-ca, cũng lấy các vật quí trao cho anh và mẹ nàng" (câu 53). Đây là một minh họa đẹp về hồi môn được trao một cách tôn trọng, vừa vinh danh cô dâu, vừa tôn trọng gia đình nàng.

• Đa-vít và Mi-canh (1 Sa-mu-ên 18:25-27): Vua Sau-lơ đòi Da-vít phải mang "một trăm cái da qui của người Phi-li-tin" làm hồi môn, với ý đồ hãm hại. Nhưng Đa-vít đã hoàn thành, chứng tỏ lòng dũng cảm và xứng đáng. Hồi môn ở đây mang tính thử thách.

• Sự Biến Đổi trong Tân Ước: Trong Tân Ước, khái niệm hồi môn vật chất không còn được nhấn mạnh. Trọng tâm chuyển sang tính thánh của giao ước hôn nhân (Ê-phê-sô 5:22-33), nơi tình yêu thương, sự tôn trọng và hy sinh của Đấng Christ làm nền tảng. Sứ đồ Phao-lô khuyên các bậc cha mẹ và con cái sống xứng đáng với Chúa, hơn là tập trung vào các thỏa thuận vật chất (Cô-lô-se 3:18-21).

Tuy phong tục hồi môn cụ thể có thể không còn phù hợp với mọi nền văn hóa hiện đại, những nguyên tắc thuộc linh đằng sau nó vẫn còn nguyên giá trị:

1. Nguyên Tắc Tôn Trọng và Công Nhận Giá Trị: Trong các mối quan hệ tiến tới hôn nhân, cần có sự tôn trọng thật lòng dành cho cá nhân và gia đình đôi bên. Điều này có thể thể hiện qua thái độ nghiêm túc, sự chuẩn bị tâm lý, tài chính, và tinh thần trách nhiệm, chứ không nhất thiết là một số tiền lớn. Nó công nhận rằng hôn nhân là một giao ước thiêng liêng, không phải một giao dịch.

2. Nguyên Tắc Bảo Vệ và Bảo Đảm: Vợ/chồng không phải là tài sản, nhưng cần được bảo vệ và chăm sóc. Người chồng Cơ Đốc được kêu gọi yêu vợ "như chính thân mình" và "như Đấng Christ yêu Hội thánh" (Ê-phê-sô 5:25, 28). Sự chuẩn bị và cam kết cung ứng (cả tình cảm, thuộc linh lẫn vật chất trong khả năng) là một hình thức "bảo đảm" bằng tình yêu thương, nhằm mang lại sự an tâm và tin cậy.

3. Nguyên Tắc Trách Nhiệm và Khả Năng Lãnh Đạo Gia Đình: Việc một người nam sẵn sàng và có khả năng gánh vác trách nhiệm là dấu hiệu của sự trưởng thành. Hồi môn ngày xưa nhấn mạnh điều này. Ngày nay, trách nhiệm đó thể hiện qua việc ổn định đời sống, có kế hoạch, và trên hết là biết trông cậy vào sự chu cấp của Chúa (Ma-thi-ơ 6:33).

4. Cảnh Cáo Chống Lại Chủ Nghĩa Vật Chất và Sự Bóc Lột: Bài học từ Laban là một cảnh báo mạnh mẽ chống lại việc biến các mối quan hệ thân thiết, thậm chí là hôn nhân, thành công cụ vụ lợi tài chính. Cha mẹ không nên "bán" con cái vì của hồi môn. Vợ chồng không nên xem nhau như nguồn lợi kinh tế. Tình yêu thương chân thật "chẳng ham-mê của-cải, chẳng tìm-tư-lợi" (1 Cô-rinh-tô 13:5).

5. Góc Nhìn Thuộc Linh Tối Cao: Trên hết, chúng ta thấy một hình ảnh tuyệt vời về Đấng Christ. Chúa Giê-xu chính là Chú Rể (Khải Huyền 19:7), và Ngài đã trả một "hồi môn" vô giá để cưới Hội Thánh làm vợ: chính huyết báu và sinh mạng Ngài trên thập tự giá. Chúng ta, Hội Thánh, được bảo đảm và thuộc trọn về Ngài qua sự chuộc tội đó. Đây là giao ước ân điển vĩ đại nhất.

Mục đích của hồi môn trong Sáng Thế Ký 31:15, xét trong toàn bộ ngữ cảnh Kinh Thánh, vượt xa một giao dịch vật chất tầm thường. Nó là một cơ chế văn hóa được Đức Chúa Trời cho phép nhằm bảo vệ người phụ nữ, nghiêm túc hóa giao ước hôn nhân, và thể hiện trách nhiệm. Sự thất bại của Laban trong việc quản lý hồi môn của con gái đã phơi bày lòng tham và sự thiếu tôn trọng, đẩy họ vào vòng tay của Gia-cốp và kế hoạch của Đức Chúa Trời.

Đối với Cơ Đốc nhân ngày nay, chúng ta rút ra bài học về sự tôn trọng, trách nhiệm, bảo vệ và trên hết là tình yêu thương vô vị kỷ trong hôn nhân. Hãy để các mối quan hệ của chúng ta, đặc biệt là hôn nhân, được xây dựng trên nền tảng của ân điển và lẽ thật trong Đấng Christ, Đấng đã trả giá tối thượng cho "Hội Thánh là vợ Ngài". Khi đó, chúng ta không còn bị ràng buộc bởi hình thức, nhưng sống trọn vẹn nguyên tắc yêu thương và thánh khiết mà Ngài đã định.