Đạo Do Thái và Niềm Tin Của Người Do Thái
Trong hành trình tìm hiểu nguồn gốc đức tin Cơ Đốc, chúng ta không thể bỏ qua Đạo Do Thái (Judaism) – nền tảng, cội rễ và bối cảnh lịch sử-thần học mà từ đó Chúa Giê-xu Christ, các sứ đồ và Tân Ước đã xuất hiện. Là Cơ Đốc nhân Tin Lành, hiểu biết về đạo Do Thái không chỉ mở mang kiến thức mà còn làm sâu sắc thêm sự cảm nhận về kế hoạch cứu chuộc kỳ diệu của Đức Chúa Trời, từ những lời hứa với Áp-ra-ham cho đến sự ứng nghiệm trọn vẹn trong Chúa Cứu Thế Giê-xu. Bài nghiên cứu này sẽ khám phá bản chất của đạo Do Thái, các tín điều cốt lõi, và ý nghĩa thiết thực của nó đối với đời sống đức tin của chúng ta ngày nay.
Đạo Do Thái là tôn giáo độc thần lâu đời nhất trong ba tôn giáo khởi nguồn từ Áp-ra-ham (cùng với Cơ Đốc giáo và Hồi giáo). Không đơn thuần là một hệ thống tôn giáo, nó là một mối quan hệ giao ước giữa Đức Chúa Trời với dân tộc Y-sơ-ra-ên, bao hàm luật pháp, đạo đức, văn hóa và bản sắc dân tộc của người Do Thái.
Nguồn gốc của đạo Do Thái được ghi chép trong Kinh Thánh Cựu Ước, bắt đầu với giao ước Đức Chúa Trời lập với Áp-ra-ham (khoảng 2000 năm TCN): "Ta sẽ lập giao ước cùng ngươi, cùng dòng dõi ngươi trải qua các đời… Ta sẽ làm Đức Chúa Trời của ngươi và của dòng dõi ngươi" (Sáng Thế Ký 17:7). Dòng dõi này được xác định qua Y-sác và Gia-cốp (tức Y-sơ-ra-ên). Sự kiện định hình then chốt là cuộc Xuất Ê-díp-tô dưới sự lãnh đạo của Môi-se (khoảng 1446 TCN), nơi Đức Giê-hô-va giải cứu dân Ngài và ban cho họ Luật Pháp (Torah) tại núi Si-na-i, chính thức thiết lập họ thành một dân tộc thánh dưới sự cai trị của Ngài (Xuất Ê-díp-tô Ký 19:5-6).
Niềm tin Do Thái giáo truyền thống được xây dựng trên nền tảng Kinh Thánh Hê-bơ-rơ (Tanakh) và các bản giải thích truyền khẩu. Dưới đây là những trụ cột chính:
1. Chủ Nghĩa Độc Thần Tuyệt Đối (Monotheism):
Đây là đặc điểm phân biệt căn bản. Người Do Thái tin vào một Đức Chúa Trời duy nhất, vĩnh hằng, toàn năng, toàn tri, là Đấng Sáng Tạo và là nguồn gốc của mọi luân lý. "Hỡi Y-sơ-ra-ên! hãy nghe: Giê-hô-va Đức Chúa Trời chúng ta là Giê-hô-va có một không hai" (Phục Truyền Luật Lệ Ký 6:4). Ngài là Đấng siêu việt (vượt trên tạo vật) nhưng cũng hiện diện (ở cùng) với dân Ngài.
2. Giao Ước và Dân Tộc Được Chọn:
Người Do Thái tin rằng Đức Chúa Trời đã chọn tổ phụ Áp-ra-ham và dòng dõi ông (qua Y-sác và Gia-cốp) để lập một giao ước đặc biệt. Sự "được chọn" này không hàm ý ưu việt chủng tộc, nhưng là một sứ mệnh và trách nhiệm: trở nên "một vương quốc thầy tế lễ, cùng một dân tộc thánh" (Xuất Ê-díp-tô Ký 19:6) để làm chứng về Chúa cho các dân tộc. Giao ước này bao gồm lời hứa về xứ đất (Ca-na-an), dòng dõi đông đúc và phước hạnh.
3. Torah (Luật Pháp) - Ý Chỉ Được Mặc Khải của Đức Chữa Trời:
Torah (nghĩa là "sự chỉ dạy" hoặc "luật pháp"), thường chỉ năm sách của Môi-se (Ngũ Kinh), là trung tâm của đời sống Do Thái giáo. Nó không chỉ là luật pháp (như 613 điều răn - Mitzvot), mà còn là câu chuyện về sự sáng tạo, các tổ phụ và sự hình thành dân Y-sơ-ra-ên. Torah được xem như ý chỉ hoàn hảo của Đức Chúa Trời cho mọi phương diện đời sống: thờ phượng, đạo đức, ẩm thực (luật Ăn uống Thanh sạch - Kosher), nông nghiệp, tư pháp. "Các điều răn của Chúa là chánh trực, làm cho lòng vui mừng; Giới luật của Chúa là trong sạch, làm cho mắt sáng sủa" (Thi Thiên 19:8).
4. Lời Hứa về Đấng Mê-si (Mashiach):
Một niềm tin trung tâm trong đạo Do Thái là sự trông đợi Đấng Mê-si (nghĩa là "Đấng được xức dầu"), một vị vua thuộc dòng dõi Vua Đa-vít, sẽ đến để giải cứu dân Y-sơ-ra-ên, khôi phục vương quốc, mang lại hòa bình và sự công chính toàn cầu, và tái lập sự thờ phượng trong Đền Thờ tại Giê-ru-sa-lem. Các lời tiên tri trong sách Ê-sai, Mi-chê, Đa-ni-ên… đều nói về Ngài (ví dụ: Ê-sai 9:5-6; 11:1-9; Mi-chê 5:2). Tuy nhiên, sự hiểu biết về bản chất và sứ mệnh của Đấng Mê-si có nhiều cách giải thích khác nhau trong truyền thống Do Thái.
5. Đền Thờ, Sự Thờ Phượng và Các Kỳ Lễ:
Trung tâm đời sống tế lễ thời Kinh Thánh là Đền Thờ tại Giê-ru-sa-lem. Sau khi Đền Thờ thứ hai bị phá hủy (năm 70 SCN), sự thờ phượng chuyển trọng tâm sang các hội đường (synagogue) và đời sống gia đình. Các kỳ lễ quan trọng (được Chúa lập trong Torah) vẫn được giữ: Lễ Vượt Qua (Passover - kỷ niệm Xuất Ê-díp-tô), Lễ Ngũ Tuần (Shavuot - kỷ niệm nhận Torah), Lễ Lều Tạm (Sukkot - kỷ niệm hành trình trong đồng vắng), và các ngày lễ như Yom Kippur (Ngày Chuộc Tội). Ngày Sa-bát (Shabbat) – từ chiều thứ Sáu đến chiều thứ Bảy – là ngày nghỉ và thánh hóa hàng tuần (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:8-11).
Là Cơ Đốc nhân, chúng ta cần phân biệt rõ ràng, dựa trên Lời Chúa:
1. Nhận Thức Về Chúa Giê-xu Christ (Yeshua):
- Đạo Do Thái (ngoại trừ nhóm Do Thái tin Chúa - Messianic Jews) không công nhận Chúa Giê-xu là Đấng Mê-si hay Con Đức Chúa Trời. Họ vẫn đang chờ đợi Đấng Mê-si đến lần đầu tiên.
- Đức Tin Tin Lành tuyên xưng Giê-xu thành Na-xa-rét chính là Đấng Mê-si (Christ) đã được hứa, là Con Đức Chúa Trời nhập thể, đã chịu chết chuộc tội và sống lại. Ngài đã ứng nghiệm hàng trăm lời tiên tri trong Cựu Ước (Lu-ca 24:27). Đây là điểm chia rẽ then chốt.
2. Quan Điểm Về Tội Lỗi và Sự Cứu Rỗi:
- Đạo Do Thái nhấn mạnh đến sự ăn năn (teshuvah), sự công bình cá nhân và việc làm theo các điều răn (mitzvot) như con đường chính để được Đức Chúa Trời chấp nhận và sửa chữa thế giới (tikkun olam). Hệ thống tế lễ trong đền thờ (nay đã không còn) được xem là phương cách chuộc tội.
- Đức Tin Tin Lành dạy rằng mọi người đều phạm tội và không thể tự cứu mình bằng việc tuân giữ luật pháp cách trọn vẹn (Rô-ma 3:23, 3:20). Sự cứu rỗi là bởi ân điển, nhờ đức tin nơi sự chết chuộc tội thay thế và sự sống lại của Chúa Giê-xu Christ (Ê-phê-sô 2:8-9). Luật pháp (Torah) dẫn chúng ta đến với Christ (Ga-la-ti 3:24).
3. Kinh Thánh và Sự Mặc Khải:
- Đạo Do Thái công nhận Kinh Thánh Hê-bơ-rơ (Tanakh: Torah, Tiên Tri, Văn Thơ) và các bản giải thích truyền khẩu như Talmud là có thẩm quyền.
- Đức Tin Tin Lành công nhận toàn bộ Kinh Thánh Cựu Ước và Tân Ước là Lời Đức Chúa Trời được soi dẫn, với Tân Ước là sự mặc khải trọn vẹn và cao trọng hơn về giao ước mới trong huyết Chúa Giê-xu (Hê-bơ-rơ 8:6-7, 9:15).
Hiểu về đạo Do Thái giúp chúng ta sống đức tin cách phong phú hơn:
1. Trân Quý và Nghiên Cứu Kinh Thánh Cựu Ước Sâu Hơn:
Cựu Ước không phải là "sách cũ" nhưng là phần không thể tách rời của Lời Hằng Sống. Nó cung cấp nền tảng lịch sử, thần học và đạo đức cho Tân Ước. Hãy nghiên cứu các lời tiên tri về Đấng Mê-si để củng cố đức tin nơi Chúa Giê-xu.
2. Hiểu Đúng Vai Trò Của Luật Pháp (Torah):
Chúng ta được cứu bởi ân điển, nhưng luật pháp vẫn là "sự chỉ dạy" (Torah) bày tỏ bản tính thánh khiết và ý muốn của Đức Chúa Trời. Mười Điều Răn và các nguyên tắc đạo đức của Torah vẫn hướng dẫn chúng ta sống đẹp lòng Chúa (Rô-ma 7:12).
3. Học Tập Tinh Thần Thờ Phượng và Kỷ Luật Thuộc Linh:
Người Do Thái có kỷ luật trong việc học Kinh Thánh, cầu nguyện và giữ các kỳ lễ. Chúng ta có thể học theo tinh thần ấy: thiết lập kỷ luật đọc Lời Chúa, cầu nguyện hằng ngày, và trân trọng các mùa kỷ niệm của Cơ Đốc giáo (Giáng Sinh, Phục Sinh) với chiều sâu thuộc linh.
4. Có Cái Nhìn Cân Bằng Về Dân Tộc Do Thái và Quốc Gia Y-sơ-ra-ên Ngày Nay:
Là Cơ Đốc nhân, chúng ta yêu thương và cầu nguyện cho người Do Thái, vì sự cứu rỗi bởi đức tin trong Chúa Giê-xu cũng dành cho họ trước nhất (Rô-ma 1:16). Chúng ta nhìn nhận quốc gia Y-sơ-ra-ên hiện đại trong bối cảnh các lời tiên tri về sự tụ họp dân chúng trong thời kỳ cuối cùng (Ê-xê-chi-ên 37:21-22), nhưng không đồng nhất chính trị hiện đại với vương quốc thiên sai thời đại Mê-si.
5. Làm Chứng Về Chúa Giê-xu Cách Khôn Ngoan và Yêu Thương:
Khi tiếp xúc với người Do Thái, hãy dùng chính Cựu Ước để chia sẻ về Chúa Giê-xu – Ngài là Đấng Mê-si thỏa mãn các tiêu chuẩn của Torah và các tiên tri (chẳng hạn: sanh tại Bết-lê-hem, chịu khổ hình thay thế trong Ê-sai 53, v.v.). Hãy làm chứng bằng đời sống yêu thương và tôn trọng.
Đạo Do Thái là cây cầu lịch sử-thần học quan trọng dẫn chúng ta đến với Chúa Giê-xu Christ. Nó cho thấy sự trung tín của Đức Chúa Trời trong việc giữ giao ước với dân Ngài qua nhiều thế kỷ, chuẩn bị cho "kỳ hạn định trọn" khi Ngài sai Con Ngài đến (Ga-la-ti 4:4). Là Cơ Đốc nhân, chúng ta không quay lại dưới "ách của luật pháp", nhưng chúng ta đứng trên nền tảng vững chắc của giao ước Áp-ra-ham – nay được mở rộng cho mọi dân tộc qua đức tin nơi Đấng Christ – và của giao ước mới trong huyết Ngài.
Hãy nghiên cứu, học hỏi với lòng biết ơn về cội nguồn đức tin của mình, để càng thêm kinh ngạc về ân điển kỳ diệu của Đức Chúa Trời, Đấng đã dùng một dân tộc đặc biệt để ban phước cho toàn thể nhân loại qua Chúa Cứu Thế Giê-xu, "hầu cho phước lành ban cho Áp-ra-ham được nhân đến các dân ngoại trong Đức Chúa Giê-xu Christ, và hầu cho chúng ta cậy đức tin mà nhận lãnh Đức Thánh Linh đã hứa cho" (Ga-la-ti 3:14).