Bogomilism và Niềm Tin của Người Bogomil
Trong hành trình tìm hiểu lịch sử Hội Thánh và các trào lưu thần học, chúng ta không thể bỏ qua một phong trào có ảnh hưởng sâu rộng tại vùng Balkan thời Trung Cổ: Bogomilism. Đây là một phong trào tôn giáo mang màu sắc Nhị Nguyên Luận (Dualism), thường bị Giáo hội Chính thống phương Đông và Công giáo phương Tây xem là dị giáo. Bài viết này sẽ nghiên cứu chuyên sâu về nguồn gốc, giáo lý của Bogomilism, và quan trọng hơn, chúng ta sẽ đối chiếu, soi xét những niềm tin ấy dưới ánh sáng của Lời Đức Chúa Trời – Kinh Thánh – để rút ra những bài học quý giá cho đức tin và nếp sống Cơ Đốc ngày nay.
I. Nguồn Gốc và Bối Cảnh Lịch Sử của Bogomilism
Phong trào Bogomil xuất hiện vào khoảng thế kỷ thứ 10 tại vương quốc Bulgaria dưới thời Sa hoàng Peter I (927-969). Tên gọi "Bogomil" được cho là bắt nguồn từ tiếng Slavonic cổ, có nghĩa là "Đấng đáng được thương xót của Đức Chúa Trời" ("Богъ" (Bog) - Đức Chúa Trời, và "милъ" (mil) - thương xót, yêu dấu). Một cách giải thích khác cho rằng đây là tên của người sáng lập, một linh mục tên là Bogomil (nghĩa là "thân yêu của Đức Chúa Trời").
Bogomilism phát triển mạnh mẽ trong bối cảnh xã hội Bulgaria thời đó đầy bất công, với sự áp bức của giới quý tộc và giáo sĩ. Họ hứa hẹn một con đường tâm linh thuần khiết, khổ hạnh, phản đối nghi lễ rườm rà và cơ cấu quyền lực của Giáo hội chính thống. Từ Bulgaria, giáo phái này lan rộng sang Byzantine, Serbia, Bosna, và cuối cùng ảnh hưởng tới các phong trào Cathar và Waldensian ở Tây Âu.
II. Hệ Thống Giáo Lý Cốt Lõi của Bogomilism: Một Cái Nhìn Nhị Nguyên
Niềm tin của người Bogomil xoay quanh thuyết Nhị Nguyên cực đoan, chịu ảnh hưởng từ Manichaeism và Paulicianism. Họ tin vào hai nguyên lý vĩnh cửu, đối nghịch nhau: Thiện (tinh thần, thuộc về Đức Chúa Trời) và Ác (vật chất, thuộc về ma quỷ). Điều này dẫn đến một loạt các giáo lý khác biệt căn bản với Cơ Đốc giáo chính thống.
1. Quan Điểm về Đức Chúa Trời và Sự Sáng Tạo
Người Bogomil tin rằng có hai "đức chúa trời". Đức Chúa Trời Thiện, là Cha của Đức Chúa Jêsus Christ, chỉ sáng tạo nên thế giới tinh thần, vô hình và thuần khiết. Đức chúa trời Ác (thường được đồng nhất với Satan, hay Satanael trong truyền thuyết của họ) là đấng sáng tạo ra thế giới vật chất hữu hình, xấu xa và là ngục tù cho linh hồn.
Họ giải thích câu chuyện sáng tạo trong Sáng-thế Ký chương 1-3 hoàn toàn theo nghĩa bóng và tiêu cực. Satanael chính là "Đức Giê-hô-va" trong Cựu Ước, là đấng tạo dựng nên thế giới vật chất và con người. A-đam và Ê-va bị giam cầm trong thân thể vật chất, và con rắn (được xem là sứ giả của Đức Chúa Trời Thiện) đến để giải phóng họ bằng cách cho họ ăn trái của sự hiểu biết.
Đối chiếu Kinh Thánh: Lời Chúa dạy rõ ràng chỉ có một Đức Chúa Trời, là Đấng Tạo Hóa của mọi sự, cả tinh thần lẫn vật chất. "Ban đầu Đức Chúa Trời dựng nên trời đất" (Sáng-thế Ký 1:1). Ngài phán về công trình sáng tạo của Ngài là "rất tốt lành" (Sáng-thế Ký 1:31). Đức Chúa Trời Toàn Năng, Toàn Thiện không thể là nguồn gốc của sự ác. Sự ác xuất hiện từ sự nổi loạn của một tạo vật có ý chí tự do là Satan (Ê-sai 14:12-15; Ê-xê-chi-ên 28:12-17), chứ không phải từ một thần ác đối trọi ngang hàng. Kinh Thánh khẳng định: "Ta là Đức Giê-hô-va, chẳng có đấng nào khác; chẳng có Đức Chúa Trời nào khác hơn Ta" (Ê-sai 45:5).
2. Quan Điểm về Đức Chúa Jêsus Christ và Sự Cứu Rỗi
Đây là điểm dị biệt nghiêm trọng nhất. Người Bogomil tin rằng Đức Chúa Jêsus là con của Đức Chúa Trời Thiện, nhưng Ngài hoàn toàn là một thực thể thiêng liêng, không có thân thể vật chất thật. Họ phủ nhận nhập thể theo nghĩa đen. Họ dạy rằng Ngài chỉ hiện ra như có thân thể, chịu đóng đinh, chịu chết và sống lại một cách giả tượng (docetism). Sự cứu rỗi, theo họ, là sự giải thoát linh hồn khỏi nhà tù vật chất xấu xa này, đạt được qua sự hiểu biết (gnosis) và lối sống khổ hạnh, từ bỏ mọi thứ thuộc về thế giới vật chất.
Đối chiếu Kinh Thánh: Giăng 1:14 tuyên bố hùng hồn: "Ngôi Lời đã trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta". Từ "xác thịt" trong nguyên ngữ Hy Lạp là σάρξ (sarx), chỉ thực thể vật chất, con người trọn vẹn. Sứ đồ Giăng cảnh báo rõ về thuyết docetism: "Bởi điều nầy, hãy nhận biết Thánh Linh của Đức Chúa Trời: phàm thần nào xưng Đức Chúa Jêsus Christ lấy xác thịt mà ra đời, thần đó là bởi Đức Chúa Trời" (1 Giăng 4:2). Sự cứu rỗi của chúng ta hoàn toàn dựa trên sự chết thật và sự sống lại thật của Đấng Christ bằng xương bằng thịt. Nếu Ngài không thực sự chết, thì đức tin chúng ta là vô ích (1 Cô-rinh-tô 15:14,17). Hơn nữa, sự cứu rỗi không chỉ là linh hồn thoát khỏi thể xác, mà là sự cứu chuộc toàn bộ con người, kể cả thân thể, trong ngày sau rốt (Rô-ma 8:23; 1 Cô-rinh-tô 15:42-44).
3. Quan Điểm về Vật Chất, Hôn Nhân và Cựu Ước
Xem vật chất là xấu xa, người Bogomil:
- Từ chối Hôn nhân và Sinh sản: Vì việc sinh con đẻ cái tiếp tục giam cầm những linh hồn vào trong thân thể vật chất. Chỉ những tín đồ cấp cao (perfecti) mới phải giữ lời thề độc thân.
- Ăn chay nghiêm ngặt: Tránh mọi thực phẩm từ động vật, vì chúng liên quan đến sự sống vật chất.
- Bài trừ Thánh giá và các biểu tượng: Họ xem thập tự giá là công cụ tra tấn ghê tởm, không đáng tôn kính.
- Bác bỏ Cựu Ước: Họ chỉ chấp nhận Tân Ước (một phần) và một số sách như sách của Giăng, vì xem Cựu Ước là sản phẩm của thần ác Satanael.
Đối chiếu Kinh Thánh:
- Hôn nhân là mỹ đẹp: Đức Chúa Trời lập nên hôn nhân ngay trong vườn Ê-đen và phán: "Hãy sinh sản thêm nhiều" (Sáng-thế Ký 1:28). Hê-bơ-rơ 13:4 chép: "Hôn nhân phải được tất cả mọi người tôn trọng".
- Vật chất là trung tính, được ban cho để hưởng dùng cách biết ơn: "Mọi vật Đức Chúa Trời đã dựng nên đều là tốt lành cả, không một vật chi đáng bỏ, miễn là mình cảm ơn mà ăn lấy" (1 Ti-mô-thê 4:4). Vấn đề không nằm ở vật chất, mà ở tình yêu tiền bạc và sự thờ hình tượng (Cô-lô-se 3:5).
- Thập tự giá là biểu tượng của sự cứu chuộc: Dù không thờ lạy cây thập tự, chúng ta tôn vinh Đấng đã chết trên đó. Sứ đồ Phao-lô không hề xấu hổ về thập tự giá (Ga-la-ti 6:14).
- Cựu Ước là Lời Đức Chúa Trời: Chính Đức Chúa Jêsus đã xác nhận: "Đừng tưởng Ta đến đặng phá luật pháp hay là lời tiên tri. Ta đến, không phải để phá, mà để làm cho trọn" (Ma-thi-ơ 5:17). Cựu Ước chuẩn bị và hướng về Đấng Christ (Lu-ca 24:27).
III. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Ngày Nay
Việc nghiên cứu về Bogomilism không chỉ là tìm hiểu lịch sử, mà còn cho chúng ta những cảnh báo và bài học thiết thực để giữ vững đức tin chân chính.
1. Cảnh Giác Với Thuyết Nhị Nguyên Ngầm trong Tư Tưởng
Mặc dù ít người tuyên bố rõ ràng thuyết Nhị Nguyên cực đoan như Bogomil, nhưng tư tưởng "vật chất là xấu, tinh thần là tốt" vẫn len lỏi vào Hội Thánh. Đó là khi chúng ta có cái nhìn khinh miệt, tiêu cực về thân thể, về những nhu cầu vật chất chính đáng, về công việc trần thế, hay về những thú vui lành mạnh Chúa ban. Kinh Thánh dạy chúng ta quản lý vật chất (Sáng-thế Ký 1:28) và tận hưởng mọi sự Chúa ban với lòng biết ơn (Truyền-đạo 3:13), chứ không phải từ bỏ chúng như một nguyên tắc cứu rỗi. Sự thánh khiết nằm ở tấm lòng dâng lên cho Chúa, chứ không ở sự thiếu vắng vật chất.
2. Giữ Vững Giáo Lý Trọng Tâm về Đấng Christ Nhập Thể
Sự cám dỗ phủ nhận thân thể thật của Đấng Christ (docetism) vẫn tồn tại dưới nhiều hình thức tinh vi hơn. Đó là khi chúng ta chỉ nhấn mạnh thần tính của Chúa Jêsus mà xem nhẹ nhân tính đầy đủ của Ngài – một nhân tính từng đói khát, mệt mỏi, đau khổ và chịu chết. Chính nhân tính trọn vẹn của Ngài khiến Ngài có thể trở nên Thầy Tế Lễ Thượng Phẩm cảm thông với chúng ta (Hê-bơ-rơ 4:15). Hãy luôn rao giảng và gìn giữ "lẽ thật lớn" về sự nhập thể, chết thay và sống lại của Christ (1 Cô-rinh-tô 15:3-4).
3. Sống Đời Sống Cân Bằng: Thánh Khiết Trong Thế Gian
Phản ứng lại sự sa đọa của xã hội, người Bogomil chọn cách rút lui và khổ hạnh cực đoan. Bài học cho chúng ta là phải tìm kiếm sự cân bằng theo Kinh Thánh. Chúa Jêsus cầu nguyện cho các môn đồ: "Con chẳng cầu Cha lấy họ khỏi thế gian, nhưng xin Cha gìn giữ họ cho khỏi điều ác" (Giăng 17:15). Chúng ta được kêu gọi sống thánh khiết (1 Phi-e-rơ 1:16) nhưng đồng thời là muối và ánh sáng ngay giữa thế gian (Ma-thi-ơ 5:13-14). Điều đó đòi hỏi sự tham dự có trách nhiệm và đầy yêu thương, chứ không phải sự tách biệt hoàn toàn.
4. Lấy Kinh Thánh Làm Tiêu Chuẩn Tối Cao
Bogomilism đã loại bỏ phần lớn Kinh Thánh theo chủ quan của họ. Đây là lời cảnh tỉnh mạnh mẽ về sự nguy hiểm của việc giải kinh tùy tiện, chọn lọc, và đặt truyền thống hoặc tư tưởng triết học lên trên Lời Chúa. Chúng ta phải tiếp cận Kinh Thánh với thái độ "cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn" (2 Ti-mô-thê 3:16), nghiên cứu toàn bộ sứ điệp của Đức Chúa Trời một cách cẩn trọng, để Lời Ngài phán xét và uốn nắn tư tưởng chúng ta, chứ không phải ngược lại.
Kết Luận
Bogomilism, như một hiện tượng lịch sử, đã để lại dấu ấn phức tạp. Một mặt, họ phản ánh khát vọng thuần khiết hóa đời sống tôn giáo và phản kháng lại sự suy đồi của thể chế. Mặt khác, họ đã đi chệch hoàn toàn khỏi nền tảng giáo lý căn bản của Cơ Đốc giáo chân chính, đặc biệt trong các giáo lý về Đức Chúa Trời, về Đấng Christ và về sự cứu rỗi.
Là những Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta được đặt nền tảng trên Lời Hằng Sống của Đức Chúa Trời. Nghiên cứu về các phong trào như Bogomilism giúp chúng ta nhận diện rõ hơn "đức tin đã truyền cho thánh đồ một lần đủ cả" (Giu-đe 1:3), thêm lòng biết ơn về sự mặc khải trọn vẹn và đầy đủ trong Kinh Thánh, và thêm sự tỉnh thức để bảo vệ chân lý khỏi mọi sự bóp méo. Ước mong mỗi chúng ta ngày càng bám chặt lấy Đấng Christ – Đấng đã thật trở nên xác thịt, thật chịu chết và thật sống lại – và sống một đời sống thánh khiết, cân bằng, làm chứng cho tình yêu và ân điển của Ngài giữa thế gian này.
"Hỡi kẻ rất yêu dấu, về phần anh em, hãy tự lập lấy trên nền đức tin rất thánh của mình, và nhơn Đức Thánh Linh mà cầu nguyện, hãy giữ mình trong sự yêu mến Đức Chúa Trời, và trông đợi sự thương xót của Đức Chúa Jêsus Christ chúng ta cho được sự sống đời đời." (Giu-đe 1:20-21)