Khử Huyền Thoại (Demythologization)
Trong hành trình đức tin, mỗi tín hữu đều đối diện với câu hỏi về cách chúng ta hiểu và giải thích Kinh Thánh trong thế giới hiện đại. Một trong những chủ đề thần học gây nhiều tranh luận nhất thế kỷ 20 chính là “Khử Huyền Thoại” (Demythologization - từ tiếng Đức: *Entmythologisierung*). Đây không chỉ là một thuật ngữ học thuật, mà còn chạm đến trọng tâm của việc chúng ta tiếp nhận Lời Đức Chúa Trời như thế nào: bằng đức tin đơn sơ hay qua lăng kính duy lý của thời đại. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá ý nghĩa, bối cảnh lịch sử, những điểm tương đồng và khác biệt căn bản giữa phương pháp này với nền tảng giải kinh của đức tin Tin Lành, dựa trên nguyên tắc “Kinh Thánh giải nghĩa Kinh Thánh”.
Khái niệm “Khử Huyền Thoại” được gắn liền với nhà thần học người Đức Rudolf Bultmann (1884-1976). Trong bài luận nổi tiếng “Tân Ước và Thần Thoại” (1941), Bultmann lập luận rằng Tân Ước được bao bọc trong một “khung cảnh thần thoại” (*mythological worldview*) của thế giới cổ đại. Khung cảnh này bao gồm niềm tin vào ba tầng trời, địa ngục ở trung tâm đất, các phép lạ siêu nhiên can thiệp trực tiếp, và một Đấng Christ tiền tại xuống từ trời để cứu chuộc.
Ông cho rằng người hiện đại, sống trong thế giới được khoa học chi phối, không thể chấp nhận “cái khung thần thoại” này một cách nguyên văn. Do đó, nhiệm vụ của thần học là phải “khử huyền thoại” – tức là giải thích lại (reinterpret) thông điệp của Tân Ước, tách biệt sứ điệp đức tin vĩnh cửu ra khỏi lớp vỏ thần thoại tạm thời của thời đại, để con người hiện đại có thể tiếp nhận được. Mục tiêu tối hậu của ông không phải là loại bỏ Kinh Thánh, mà là làm cho sứ điệp của Phúc Âm trở nên dễ hiểu và có thể tin được đối với tâm thức hiện đại.
Phương pháp chính Bultmann sử dụng là giải thích hiện sinh (*existential interpretation*). Ông tin rằng sứ điệp thật của Tân Ước nói về sự hiện hữu của con người trước mặt Đức Chúa Trời: về sự lựa chọn, trách nhiệm, đức tin, và ơn cứu rỗi. Chẳng hạn, phép lạ không cần được hiểu như sự can thiệp siêu nhiên vào các định luật vật lý, mà là biểu tượng cho kinh nghiệm cá nhân về quyền năng và ân điển của Đức Chúa Trời trong đời sống.
Từ quan điểm của đức tin Tin Lành dựa trên Kinh Thánh, “khử huyền thoại” đặt ra những vấn đề nghiêm trọng về thẩm quyền, tính siêu nhiên và sự mặc khải của Đức Chúa Trời. Dưới đây là những điểm tương phản then chốt:
1. Thẩm Quyền của Lời Đức Chúa Trời: Tin Lành tin rằng toàn bộ Kinh Thánh đều được Đức Chúa Trời hà hơi, là Lời vô ngộ của Ngài (2 Ti-mô-thê 3:16-17). Việc phân biệt giữa “lớp vỏ thần thoại” và “lõi sứ điệp” thực chất đặt lý trí con người hiện đại lên làm thẩm phán tối cao, quyết định phần nào của Kinh Thánh có thể chấp nhận được. Điều này đi ngược với lời tuyên bố: “Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn” (2 Ti-mô-thê 3:16). Kinh Thánh là tiêu chuẩn cho mọi tư tưởng, chứ không phải ngược lại.
2. Tính Lịch Sử và Siêu Nhiên của Sự Cứu Rỗi: Trọng tâm của Phúc Âm là các sự kiện lịch sử có thật và siêu nhiên. Sứ đồ Phao-lô nhấn mạnh: “Nếu Đấng Christ chẳng từ kẻ chết sống lại, thì sự giảng dạy của chúng tôi là trống không, và đức tin anh em cũng trống không… anh em còn ở trong tội lỗi mình” (1 Cô-rinh-tô 15:14, 17). Việc Bultmann xem sự phục sinh không phải là một sự kiện vật lý-lịch sử mà là một kinh nghiệm hiện sinh về “sự hiện diện mới của Đấng Christ” đã làm rỗng ruột cốt lõi của đức tin Cơ Đốc. Từ ngữ Hy Lạp cho “sự sống lại” là *anastasis* (ἀνάστασις), có nghĩa đen là “đứng dậy”, chỉ một hành động thể xác.
3. Bản Chất của Phép Lạ: Khử huyền thoại thường giải thích các phép lạ như những biểu tượng. Tuy nhiên, Kinh Thánh trình bày chúng như những bằng chứng về thần tính và quyền năng của Đức Chúa Trời và Đức Chúa Giê-xu Christ. Chính Chúa Giê-xu đã nói: “Ví bằng ta không làm những việc của Cha ta, thì các ngươi chớ tin ta. Nhưng nếu ta làm, thì, dầu các ngươi chẳng tin ta, hãy tin những việc ta” (Giăng 10:37-38). Phép lạ (tiếng Hy Lạp: *dunamis* - δύναμις, nghĩa là “quyền năng”) là dấu chỉ của Vương Quốc Đức Chúa Trời đang đến.
Một trong những câu Kinh Thánh then chốt để phân biệt giữa chân lý của Đức Chúa Trời và những truyền thuyết của loài người chính là 2 Phi-e-rơ 1:16: “Vả, khi chúng tôi đã làm cho anh em biết quyền phép và sự đến của Đức Chúa Jêsus Christ chúng ta, thì chẳng phải là theo những chuyện khéo đặt để, bèn là chính mắt chúng tôi đã ngó thấy sự oai nghiêm Ngài.”
Ở đây, sứ đồ Phi-e-rơ dùng từ Hy Lạp *muthos* (μῦθος), được dịch là “chuyện khéo đặt để” hay “chuyện hoang đường, thần thoại”. Ông khẳng định Phúc Âm mà các sứ đồ rao giảng dựa trên những nhân chứng tận mắt về những sự kiện lịch sử và siêu nhiên có thật – sự biến hình của Chúa (Ma-thi-ơ 17:1-8), sự phục sinh, v.v. Điều này trực tiếp chống lại bất kỳ nỗ lực nào hạ thấp các sự kiện này xuống thành “thần thoại” cần được giải cấu.
Hơn nữa, Hê-bơ-rơ 11:1 định nghĩa đức tin là: “Đức tin là sự biết chắc vững vàng của những điều mình đương trông mong là bằng cớ của những điều mình chẳng xem thấy.” Đức tin Tin Lành không mù quáng, nhưng được đặt nền trên bằng chứng lịch sử và mặc khải đáng tin cậy (như các lời tiên tri ứng nghiệm, sự sống lại được chứng kiến bởi hơn 500 người – 1 Cô-rinh-tô 15:6). Nó khác xa với việc chấp nhận một “huyền thoại” mang tính biểu tượng.
Dù không chấp nhận phương pháp “khử huyền thoại” của Bultmann, chúng ta có thể rút ra những bài học thực tiễn để sống và chia sẻ đức tin cách hiệu quả trong thế giới hiện đại:
1. Giữ Vững Đức Tin vào Tính Siêu Nhiên: Trong một thế giới duy vật, chúng ta được kêu gọi tin cậy vào Đức Chúa Trời siêu nhiên, Đấng vẫn hành động qua các phương cách siêu nhiên và tự nhiên. Thay vì xin Chúa “cất đi hoàn cảnh khó khăn”, hãy học như Phao-lô tin cậy vào ân điển đủ để vượt qua (2 Cô-rinh-tô 12:9). Đức tin của chúng ta đặt nơi một Đấng Christ lịch sử đã sống lại thật, chứ không phải một ý tưởng trừu tượng.
2. Trả Lời Các Câu Hỏi với Sự Khiêm Nhường và Chân Lý: Khi người hiện đại chất vấn về các phép lạ, sự sáng tạo, hay ma quỷ, chúng ta không nên vội vàng gạt bỏ những phần “khó tin” của Kinh Thánh. Thay vào đó, hãy giải thích dựa trên chính Kinh Thánh, thừa nhận những mầu nhiệm chúng ta chưa hiểu hết (Phục-truyền 29:29), nhưng luôn khẳng định thẩm quyền của Lời Chúa. Hãy sẵn sàng trình bày lý lẽ về niềm hy vọng trong chúng ta với sự mềm mại và kính sợ (1 Phi-e-rơ 3:15).
3. Sống Một Đời Sống “Siêu Nhiên” trong Thế Giới Tự Nhiên: Chứng nhân mạnh mẽ nhất cho thế giới không phải là lý luận trừu tượng, mà là một đời sống được biến đổi bởi quyền năng siêu nhiên của Đức Thánh Linh. Một đời sống yêu thương, tha thứ, vui mừng giữa hoạn nạn, và có đạo đức trong sạch chính là “phép lạ” hiển nhiên mà thế giới có thể thấy và cảm nhận được (Ga-la-ti 5:22-23). Đây là sự “giải nghĩa” sống động cho Phúc Âm.
4. Nghiên Cứu Kinh Thánh Cách Trọn Vẹn: Đừng tránh né những phần Kinh Thánh có vẻ “huyền bí” hay “thần thoại” (như sách Khải Huyền, các phép lạ). Hãy nghiên cứu chúng với sự cầu nguyện, sử dụng nguyên tắc “Kinh Thánh giải nghĩa Kinh Thánh”, tìm hiểu bối cảnh lịch sử-văn hóa, và các từ ngữ gốc Hy Lạp/Hê-bơ-rơ để hiểu ý nghĩa đầy đủ hơn. Hãy để Lời Chúa phán với chúng ta trong sự trọn vẹn của nó.
“Khử huyền thoại,” dù xuất phát từ mong muốn làm cho Phúc Âm trở nên phù hợp với người hiện đại, cuối cùng lại có nguy cơ làm suy yếu chính cốt lõi lịch sử và siêu nhiên của đức tin Cơ Đốc. Là những tín hữu Tin Lành, chúng ta tin vào một Đức Chúa Trời siêu việt, Đấng đã bước vào lịch sử nhân loại một cách cụ thể và quyền năng qua Con Một Ngài là Chúa Giê-xu Christ. Sự chết và sống lại của Ngài không phải là “huyền thoại” cần được giải mã, mà là lẽ thật nền tảng mang lại sự sống đời đời cho bất cứ ai tin (Giăng 3:16).
Thách thức của chúng ta không phải là cắt xén sứ điệp của Kinh Thánh để vừa với khuôn khổ duy lý của thời đại, mà là để cho Lời Đức Chúa Trời, dưới sự dẫn dắt của Đức Thánh Linh, biến đổi tâm trí chúng ta (Rô-ma 12:2) và qua đó, chúng ta trở nên những sứ giả trung tín, rao truyền trọn vẹn Phúc Âm cổ xưa nhưng vẫn luôn mới mẻ và quyền năng cho mọi thời đại.