Công giáo Rôma là gì?

Trong hành trình tìm hiểu về Cơ Đốc giáo, một trong những chủ đề quan trọng là sự phân biệt giữa niềm tin Tin Lành (Protestantism) và Công giáo Rôma (Roman Catholicism). Là một nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, bài viết này không nhằm mục đích phê phán hay xúc phạm, mà để trình bày một cách khách quan, dựa trên nền tảng Kinh Thánh, về bản chất, lịch sử và những khác biệt thần học cốt lõi của Công giáo Rôma so với những tín điều căn bản của đức tin Tin Lành được xây dựng trên nguyên tắc "Kinh Thánh là tiêu chuẩn tối cao cho đức tin và sự thực hành" (Sola Scriptura).

Công giáo Rôma là nhánh lớn nhất của Cơ Đốc giáo, dưới sự lãnh đạo tối cao của Giáo hoàng (Pope) tại Vatican. Danh xưng "Công giáo" (Catholic) xuất phát từ tiếng Hy Lạp "katholikos" (καθολικός), có nghĩa là "phổ quát" hoặc "toàn cầu". Giáo hội này tự nhận mình là Giáo hội duy nhất, thánh thiện, công giáo và tông truyền do Chúa Giê-xu thiết lập trên nền tảng Sứ đồ Phi-e-rơ (Ma-thi-ơ 16:18).

Về mặt lịch sử, Cơ Đốc giáo thời kỳ đầu không có sự phân chia rõ ràng. Tuy nhiên, qua nhiều thế kỷ, những khác biệt về thần học, quyền lực giáo hội và thực hành tín ngưỡng (đặc biệt là sau Cuộc Đại Ly giáo Đông-Tây năm 1054 và Cuộc Cải Chánh Tin Lành thế kỷ 16) đã dẫn đến sự tách biệt. Martin Luther, một tu sĩ Công giáo, vào năm 1517 đã nêu lên 95 luận đề, chất vấn nhiều giáo lý và thực hành của Giáo hội Rôma thời đó, mở ra phong trào Cải Chánh, đòi hỏi sự trở về với thẩm quyền tối cao của Kinh Thánh và học thuyết xưng nghĩa bởi đức tin mà thôi (Sola Fide).

Sự khác biệt giữa Tin Lành và Công giáo Rôma không chỉ nằm ở nghi lễ, mà ở chính những giáo lý nền tảng về sự cứu rỗi, thẩm quyền và sự trung bảo.

1. Thẩm Quyền Tối Cao (Sola Scriptura vs. Truyền Thống và Huấn Quyền)

• Công giáo Rôma dạy rằng Lời Chúa được truyền lại qua hai kênh ngang hàng: Kinh Thánh và Truyền Thống Thánh (Sacred Tradition). Hơn nữa, chỉ Huấn Quyền Giáo hội (Magisterium) - tức là các Giám mục hiệp một với Giáo hoàng - mới có quyền giải thích chính thức và không sai lầm (infallible) cả Kinh Thánh lẫn Truyền Thống.
• Quan điểm Tin Lành dựa trên Sola Scriptura (chỉ Kinh Thánh). Kinh Thánh là Lời được Đức Chúa Trời soi dẫn, “có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình” (2 Ti-mô-thê 3:16). Kinh Thánh tự đủ và là thẩm quyền tối cao, phán xét mọi truyền thống (Mác 7:8-9, 13). Chúa Giê-xu quở trách những người “vì cớ truyền thống của các ngươi mà bỏ lời Đức Chúa Trời” (Ma-thi-ơ 15:6).

2. Sự Xưng Công Bình và Cứu Rỗi (Sola Fide vs. Ân Điển và Việc Lành)

Đây là điểm then chốt của Cuộc Cải Chánh.

• Công giáo Rôma dạy rằng sự cứu rỗi là một quá trình cộng tác giữa ân điển Chúa và việc lành của con người. Ân điển thánh hóa (sanctifying grace) được ban chủ yếu qua các bí tích (sacraments). Sự công bình (righteousness) được truyền vào linh hồn người tin, giúp họ làm các việc lành để đáng được sự sống đời đời. Đức tin phải được bày tỏ qua tình yêu và việc làm (Gia-cơ 2:17).
• Quan điểm Tin Lành nhấn mạnh Sola Fide (chỉ bởi đức tin) và Sola Gratia (chỉ bởi ân điển). Sự xưng công bình (justification) là một phán quyết pháp lý của Đức Chúa Trời, tức thời, qua đó Ngài tuyên bố tội nhân là công bình dựa trên sự chết thay của Đấng Christ, được nhận lãnh chỉ bởi đức tin (Rô-ma 3:28; 5:1). Từ tiếng Hy Lạp cho "xưng công bình" là dikaioō (δικαιόω), mang nghĩa "tuyên bố là công bình", chứ không phải "làm cho trở nên công bình" về bản chất. Công việc lành là kết quả của sự cứu rỗi và sự thánh hóa, chứ không phải nguyên nhân (Ê-phê-sô 2:8-10). Như Phao-lô viết: “Ngài đã cứu chúng ta... không cứ theo việc công bình chúng ta đã làm, nhưng cứ theo lòng thương xót Ngài” (Tít 3:5).

3. Đấng Trung Bảo và Các Thánh

• Công giáo Rôma tin vào sự cầu thay của các thánh (saints) và đặc biệt là Đức Mary, là Mẹ Thiên Chúa. Họ tin Mary vô nhiễm nguyên tội, trọn đời đồng trinh, được đưa lên trời cả hồn lẫn xác, và là Đấng Trung Gian ban mọi ơn (Mediatrix of all graces). Các tín hữu có thể cầu nguyện với các thánh để họ chuyển cầu lên Chúa.
• Quan điểm Tin Lành dựa trên 1 Ti-mô-thê 2:5: “Vì chỉ có một Đức Chúa Trời, và chỉ có một Đấng Trung Gian (Hy Lạp: mesitēs - μεσίτης) giữa Đức Chúa Trời và loài người, là Đức Chúa Jêsus Christ, là người.” Chúa Giê-xu là Đấng Trung Bảo duy nhất và đầy đủ. Hơn nữa, Kinh Thánh gọi mọi tín đồ là "thánh" (thánh đồ - Rô-ma 1:7) và dạy chúng ta có thể “vậy chúng ta hãy lấy sự tin chắc đến gần ngôi ơn phước... cách dạn dĩ” (Hê-bơ-rơ 4:16) nhờ huyết của Chúa Giê-xu. Không có cơ sở Kinh Thánh cho học thuyết Vô Nhiễm Nguyên Tội hay Đức Mẹ Hồn Xác Lên Trời.

4. Các Bí Tích (Sacraments)

• Công giáo Rôma có 7 bí tích: Rửa tội, Thêm sức, Thánh Thể, Giải tội, Xức dầu bệnh nhân, Truyền chức, và Hôn phối. Các bí tích được xem như những phương tiện hữu hiệu ban ân điển một cách khách quan ex opere operato (do chính việc làm), nếu người lãnh nhận không đặt chướng ngại. Đặc biệt, trong Thánh Lễ, bánh và rượu được tin là biến đổi thực chất (transubstantiation) thành chính thân và huyết thật sự của Chúa Giê-xu.
• Quan điểm Tin Lành (đa số) chỉ công nhận hai lễ nghi do Chúa Giê-xu trực tiếp thiết lập: Báp-têm và Tiệc Thánh (Lễ Bẻ Bánh). Tiệc Thánh là một lễ tưởng niệm (anamnēsis - ἀνάμνησις), một sự hiệp thông thiêng liêng với Christ, chứ không phải một của lễ hiến tế lại (Hê-bơ-rơ 9:25-28; 10:12). Chúa Giê-xu phán: “Hãy làm điều nầy để nhớ đến ta” (Lu-ca 22:19). Báp-têm là dấu hiệu bên ngoài của ân điển bên trong và sự xưng nhận đức tin, chứ không phải phương tiện ban ân điển tự động.

5. Chức Vụ Giáo Hội và Địa Vị Giáo Hoàng

• Công giáo Rôma tin Giáo hoàng là người kế vị Sứ đồ Phi-e-rơ, là Đại Diện của Đấng Christ (Vicar of Christ) trên đất, có quyền tối thượng và đôi khi không sai lầm (khi tuyên bố tín điều ex cathedra về đức tin và luân lý).
• Quan điểm Tin Lành dựa trên Kinh Thánh xem Chúa Giê-xu Christ là đầu duy nhất của Hội thánh (Ê-phê-sô 1:22; 5:23). Mọi tín đồ đều là "thầy tế lễ" (1 Phi-e-rơ 2:9). Phi-e-rơ không bao giờ tự xưng là "giáo hoàng" hay có quyền tối thượng; ngược lại, ông tự nhận mình là “bậc trưởng lão như anh em” (1 Phi-e-rơ 5:1). Quyền lực tối cao thuộc về Đấng Christ, và thẩm quyền thuộc về Lời Ngài.

Hiểu biết về những khác biệt này không phải để nuôi dưỡng tinh thần bài báng, mà để củng cố đức tin cá nhân và có thái độ đúng đắn.

1. Giữ Vững Nền Tảng Cứu Rỗi Bởi Ân Điển Qua Đức Tin: Mỗi ngày, hãy nhắc nhở chính mình rằng sự bình an với Đức Chúa Trời không dựa trên việc lành hay nghi lễ nào của chúng ta, mà dựa trên công lao hoàn tất của Chúa Giê-xu trên thập tự giá (Rô-ma 5:1). Đây là nguồn an ủi và tự do thật sự.

2. Trân Quý và Nghiên Cứu Kinh Thánh Cách Cá Nhân: Vì tin rằng Kinh Thánh đủ và rõ ràng cho sự cứu rỗi, chúng ta phải siêng năng đọc, nghiền ngẫm và vâng theo Lời Chúa (Giô-suê 1:8; Thi-thiên 119:105). Hãy dùng Kinh Thánh làm tiêu chuẩn để kiểm tra mọi giáo lý.

3. Cầu Nguyện Trực Tiếp Với Chúa Cách Dạn Dĩ: Nhờ Chúa Giê-xu, chúng ta có thể đến trực tiếp với ngôi ân điển. Hãy phát triển mối tương giao thân mật với Chúa Cha qua Ngài, không cần một trung gian loài người nào khác.

4. Sống Đời Sống Biết Ơn và Sanh Bông Trái: Hiểu rằng việc lành là kết quả của sự cứu rỗi, chúng ta được thúc giục sống một đời sống biết ơn, yêu thương và phục vụ, để làm sáng danh Chúa (Ma-thi-ơ 5:16).

5. Có Tinh Thần Đối Thoại Trong Tình Yêu Thương: Khi tiếp xúc với anh chị em Công giáo, thái độ của chúng ta phải là yêu thương, tôn trọng (1 Phi-e-rơ 3:15). Hãy tập trung làm chứng về Chúa Giê-xu và ân điển của Ngài, thay vì tranh cãi về giáo hội. Hãy cầu nguyện cho họ nhận biết Chúa cách cá nhân và tìm thấy sự tự do trong Tin Lành.

Sự khác biệt giữa Tin Lành và Công giáo Rôma không đơn thuần là về hình thức hay văn hóa, mà là về những giáo lý căn bản liên quan đến thẩm quyền tối cao (Kinh Thánh hay Truyền Thống), phương cách cứu rỗi (Ân điển qua đức tin hay Ân điển cộng với việc làm), và Đấng Trung Bảo duy nhất (Chúa Giê-xu Christ hay Chúa Giê-xu cùng các thánh). Là Cơ đốc nhân Tin Lành, chúng ta được kêu gọi đứng vững trên nền tảng Kinh Thánh, giữ lấy ân điển diệu kỳ của Phúc Âm thuần túy, và sống một đời sống thờ phượng Chúa trong tâm thần và lẽ thật (Giăng 4:24). Hãy để lòng chúng ta luôn hướng về Chúa Giê-xu Christ, “là đường đi, lẽ thật, và sự sống” (Giăng 14:6), Đấng Trung Bảo duy nhất đã hiến chính mình Ngài vì chúng ta.