Hoàng đế Domitian có ảnh hưởng thế nào đến lịch sử Cơ Đốc giáo?
Hoàng đế Domitian (81–96 SCN) là một trong những nhân vật đế quốc La Mã có ảnh hưởng sâu sắc đến Hội Thánh Cơ Đốc thời kỳ đầu. Sự đòi hỏi thần thánh hóa bản thân và việc thực thi chính sách bách hại những người không tôn thờ hoàng đế đã tạo ra một bối cảnh đầy thử thách cho các tín hữu. Trong bài nghiên cứu này, chúng ta sẽ khám phá lịch sử của Domitian, mối liên hệ với Kinh Thánh (đặc biệt là sách Khải Huyền), và những bài học đức tin mà chúng ta có thể áp dụng cho đời sống Cơ Đốc ngày nay.
Bối cảnh lịch sử của Hoàng đế Domitian
Domitian sinh năm 51 SCN, là con trai thứ hai của hoàng đế Vespasian và em trai của Titus. Ông trở thành hoàng đế vào năm 81 sau cái chết của Titus. Domitian đã cai trị với phong cách độc tài, tập trung quyền lực và mở rộng bộ máy quan liêu. Ông tự xưng là "Dominus et Deus" (Chúa và Đức Chúa Trời), yêu cầu thần dân phải tôn thờ mình như một vị thần. Việc này trực tiếp đụng độ với niềm tin của người Do Thái và Cơ Đốc nhân, vốn chỉ tôn thờ Đức Chúa Trời chân thần duy nhất.
Về mặt chính sách, Domitian đã áp đặt thuế nặng lên người Do Thái (thuế đền thờ) và nghi ngờ những ai không tham gia vào việc thờ phượng hoàng đế. Sự nghi ngờ này dẫn đến nhiều cuộc điều tra, xét xử và xử tử các nhóm bị coi là "vô thần" (atheoi) – một danh từ mà người La Mã dùng để chỉ những người từ chối tham gia tế lễ thần linh La Mã, bao gồm Cơ Đốc nhân.
Sự thần thánh hóa hoàng đế và cuộc bắt bớ Cơ Đốc nhân
Việc tôn thờ hoàng đế đã có từ thời Augustus, nhưng dưới thời Domitian nó trở nên bắt buộc và được thực thi khắp đế quốc. Mọi công dân phải dâng hương và tuyên xưng "Caesar là Chúa" (Kyrios Kaisar). Đối với Cơ Đốc nhân, đây là một thử thách lớn vì họ chỉ tuyên xưng "Giê-xu là Chúa" (Kyrios Iēsous). Sự từ chối của họ khiến họ bị coi là phản quốc và bị bắt bớ.
Các nguồn lịch sử như sử gia La Mã Suetonius (trong "Cuộc đời các hoàng đế") và nhà sử học Cơ Đốc Eusebius (trong "Lịch sử Giáo hội") đều đề cập đến cuộc bách hại dưới thời Domitian. Eusebius viết: "Domitian đã ra lệnh giết nhiều người... và cuối cùng, sau khi Domitian đã ra lệnh giết hại họ một cách tàn bạo, truyền thống nói rằng ông đã ra lệnh đày ải Sứ đồ Giăng đến đảo Patmos" (Lịch sử Giáo hội, III.18). Sứ đồ Giăng cũng xác nhận trong Khải Huyền 1:9: "Tôi là Giăng, anh em của các bạn, đồng phần với các bạn trong sự hoạn nạn, trong nước và trong sự nhịn nhục trong Đức Chúa Jêsus, tôi đã bị đày ở đảo gọi là Bát-mô vì cớ lời Đức Chúa Trời và lời chứng của Đức Chúa Jêsus."
Mặc dù mức độ bách hại có thể không rộng khắp như dưới thời Nero (64 SCN), nhưng nó đã tạo nên một bầu không khí sợ hãi và khiến nhiều Cơ Đốc nhân phải đối diện với cái chết vì đức tin.
Ảnh hưởng của Domitian đối với Tân Ước
Nhiều học giả Kinh Thánh tin rằng sách Khải Huyền được viết trong thời kỳ Domitian bách hại, khoảng năm 95-96 SCN. Irenaeus (khoảng 130–202 SCN) viết: "Khải tượng ấy đã được thấy không lâu trước đây, gần như vào thời của chúng ta, vào cuối triều đại Domitian" (Chống dị giáo, V.30.3).
Sách Khải Huyền đầy những hình ảnh về một con thú từ biển lên (Khải Huyền 13:1-10) và một con thú từ đất lên (Khải Huyền 13:11-18) – thường được hiểu là biểu tượng của đế quốc La Mã và sự tôn thờ hoàng đế. Con số 666 (Khải Huyền 13:18) có thể ám chỉ một hoàng đế La Mã (có lẽ Nero hoặc Domitian) khi tính theo giá trị số của chữ cái Hy Lạp hoặc Hê-bơ-rơ. Sự miêu tả về "Babylon lớn" (Khải Huyền 17-18) cũng thường được liên tưởng đến Rô-ma, thành phố đã bách hại các thánh đồ.
Ngoài ra, một số thư tín Tân Ước có thể phản ánh bối cảnh bắt bớ, như 1 Phi-e-rơ 4:12-16 khích lệ tín hữu đừng lấy làm lạ về sự thử thách như thể một việc khác thường xảy đến, nhưng hãy vui mừng vì được chia phần trong sự đau đớn của Đấng Christ. Mặc dù thư 1 Phi-e-rơ thường được cho là viết trước thời Domitian, nhưng nó vẫn phù hợp với hoàn cảnh mà Hội Thánh phải đối diện dưới nhiều triều đại.
Việc hiểu bối cảnh lịch sử này giúp chúng ta giải nghĩa Khải Huyền chính xác hơn: đây không phải là sách báo trước tương lai xa xôi một cách trừu tượng, mà là lời an ủi và cảnh báo cho các Cơ Đốc nhân đang chịu áp lực phải thỏa hiệp với thế quyền. Đức Chúa Trời đang kiểm soát lịch sử, và Ngài sẽ chiến thắng mọi thế lực thù nghịch.
Phản ứng của Hội Thánh đầu tiên và các vị tử đạo
Trước sự bắt bớ, nhiều tín hữu đã giữ vững đức tin, thậm chí chấp nhận tử đạo. Truyền thống ghi lại một số vị như Antipas, "người chứng trung tín" của Chúa tại Bẹt-găm (Khải Huyền 2:13). Ngoài ra, theo Eusebius, Domitian đã triệu tập những người họ hàng của Chúa Giê-xu (các con trai của Giu-đe, em của Chúa) để tra hỏi về vương quốc của Đấng Christ; khi thấy họ chỉ là những người lao động nghèo, ông đã thả họ ra. Điều này cho thấy sự quan tâm của Domitian đối với "dòng dõi Đa-vít" như một mối đe dọa chính trị.
Sứ đồ Giăng bị đày ra đảo Patmos, nơi ông nhận được khải tượng và viết sách Khải Huyền. Sau khi Domitian bị ám sát (96 SCN), Giăng được phóng thích và trở về Ê-phê-sô, tiếp tục chức vụ cho đến cuối đời.
Bức thư của Clement thành Rô-ma gửi cho Hội Thánh Cô-rinh-tô (khoảng năm 96) có nhắc đến những khó khăn và bách hại, ám chỉ đến thời kỳ này. Ông viết: "Bởi cớ ghen tương, những người phụ nữ đạo đức đã bị bức hại... và chịu đau đớn khủng khiếp" (1 Clement 6:4). Điều này cho thấy Hội Thánh đã trải qua sự chống đối dữ dội.
Cái chết của Domitian và di sản của ông
Domitian bị ám sát vào ngày 18 tháng 9 năm 96 SCN do một âm mưu của các viên chức trong cung điện, bao gồm cả vợ ông. Sau cái chết của ông, Viện nguyên lão đã lên án ông (damnatio memoriae) – xóa bỏ ký ức về ông bằng cách phá hủy các bức tượng và xóa tên ông khỏi các công trình. Người kế vị, Nerva, đã chấm dứt việc bách hại Cơ Đốc nhân và cho phép những người bị lưu đày trở về. Điều này đem lại một giai đoạn tạm lắng cho Hội Thánh.
Tuy nhiên, những hạt giống tử đạo đã gieo xuống dưới thời Domitian lại sinh ra sự can đảm và lớn mạnh cho Hội Thánh. Câu nói của Tertullian sau này phản ánh điều này: "Máu của các thánh đồ là hạt giống của Hội Thánh."
Bài học thực tiễn cho Cơ Đốc nhân ngày nay
Lịch sử về Domitian và Hội Thánh đầu tiên không chỉ là chuyện quá khứ; nó mang lại những bài học quý giá cho chúng ta hôm nay.
1. Trung tín với Chúa Giê-xu trong mọi hoàn cảnh: Các Cơ Đốc nhân thời Domitian đã từ chối tuyên xưng "Caesar là Chúa" dù phải trả giá bằng mạng sống. Ngày nay, chúng ta có thể đối diện với những áp lực tinh vi hơn: chủ nghĩa vật chất, chủ nghĩa cá nhân, sự thờ phượng chính trị hoặc danh vọng. Chúng ta được kêu gọi chỉ tôn thờ Đức Chúa Trời và trung thành với Đấng Christ (Xuất Ê-díp-tô 20:3; Ma-thi-ơ 4:10).
2. Hiểu rằng thế gian sẽ thù ghét chúng ta: Chúa Giê-xu đã cảnh báo: "Nếu thế gian ghét các ngươi, thì hãy biết rằng nó đã ghét ta trước các ngươi" (Giăng 15:18). Bắt bớ có thể xảy ra dưới nhiều hình thức: từ sự chế giễu, phân biệt đối xử đến bạo lực. Đức tin của chúng ta không miễn trừ khỏi khổ đau, nhưng Chúa hứa đồng hành và ban sức mạnh.
3. Sống với niềm hy vọng về sự trở lại của Đấng Christ: Sách Khải Huyền, được viết trong cơn bắt bớ, nhấn mạnh rằng Chúa Giê-xu đã chiến thắng (Khải Huyền 5:5) và Ngài sẽ trở lại để thiết lập vương quốc vĩnh cửu (Khải Huyền 22:12-13). Dù thế giới có vẻ hỗn loạn, chúng ta có thể an tâm vì Chúa nắm quyền tối cao.
4. Học theo gương của các thánh đồ trung tín: Họ đã "thắng nhờ huyết Chiên Con và nhờ lời chứng của mình; họ không tiếc sự sống mình cho đến chết" (Khải Huyền 12:11). Lòng trung thành của họ thách thức chúng ta sống can đảm và rao truyền Phúc Âm.
5. Cầu nguyện cho những người cầm quyền: Dù Domitian là kẻ bạo ngược, Chúa vẫn dùng cái chết của ông để mở ra thời kỳ hòa bình. Kinh Thánh dạy chúng ta phải cầu nguyện cho các nhà cầm quyền (1 Ti-mô-thê 2:1-2) để chúng ta được sống yên ổn và tiếp tục làm chứng.
Kết luận
Hoàng đế Domitian, với yêu sách thần thánh và chính sách bắt bớ, đã tác động sâu sắc đến Hội Thánh Cơ Đốc thế kỷ thứ nhất. Sự kiện này được phản ánh trong sách Khải Huyền và các tài liệu lịch sử, cho thấy sự trung thành của các tín hữu đầu tiên. Từ câu chuyện này, chúng ta rút ra được sự khích lệ để đứng vững trong đức tin, dù ở bất cứ thời đại nào. Hãy nhớ rằng Đức Chúa Trời là Đấng cai trị mọi đế quốc, và sự chiến thắng cuối cùng thuộc về Ngài. Xin Chúa giúp chúng ta sống như những chứng nhân trung tín cho Ngài.