Philo Thành Alexandria
Trong hành trình tìm hiểu về bối cảnh tư tưởng của thế kỷ thứ nhất, giai đoạn mà Tin Lành của Chúa Giê-xu Christ được rao giảng, chúng ta không thể bỏ qua một nhân vật trí thức Do Thái nổi bật: Philo thành Alexandria. Mặc dù không phải là tác giả Kinh Thánh hay một nhân vật trực tiếp trong sách Công Vụ, việc nghiên cứu về Philo giúp chúng ta hiểu rõ hơn về thế giới quan và những tranh luận thần học mà Hội Thánh đầu tiên đã đối diện. Bài viết này sẽ khám phá cuộc đời, tư tưởng của Philo dưới lăng kính của một nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, rút ra những bài học quý báu cho đời sống đức tin của chúng ta ngày nay.
Philo Judaeus (khoảng 20 TCN – 50 SCN) là một triết gia Do Thái sống ở Alexandria, Ai Cập – một trung tâm văn hóa và tri thức lớn nhất của thế giới Hy Lạp hóa lúc bấy giờ. Ông thuộc về một gia đình Do Thái giàu có và có thế lực, được hưởng nền giáo dục xuất sắc cả về văn hóa Hy Lạp lẫn truyền thống Do Thái giáo. Alexandria là nơi hội tụ của ba luồng tư tưởng: triết học Hy Lạp (đặc biệt là trường phái Platon và Stoic), tôn giáo và luật pháp Do Thái, cùng văn hóa bản địa Ai Cập. Chính trong "lò luyện" tư tưởng này, Philo đã tìm cách xây dựng một hệ thống giải thích Kinh Thánh Cựu Ước (Tanakh) bằng ngôn ngữ và khái niệm của triết học Hy Lạp, với mục đích bảo vệ và trình bày đức tin Do Thái cho thế giới văn minh đương thời.
Đóng góp nổi bật nhất của Philo cho lịch sử tư tưởng tôn giáo là phương pháp giải nghĩa Kinh Thánh theo lối allegory (ẩn dụ, biểu tượng). Đối với Philo, mọi chi tiết trong Ngũ Kinh (Torah) – từ các nhân vật, sự kiện lịch sử đến các luật lệ nghi lễ – đều mang hai lớp nghĩa: nghĩa đen (literal) và nghĩa thuộc linh/allegorical (spiritual). Ông tin rằng nghĩa đen là dành cho quần chúng, còn nghĩa allegorical sâu xa mới là chân lý triết học cao cấp dành cho các trí thức.
Ví dụ, trong tác phẩm của mình, Philo giải thích các nhân vật như Abraham tượng trưng cho linh hồn học đức tin qua sự khải thị; Sarah và Hagar tượng trưng cho sự khôn ngoan thuộc linh và sự khôn ngoan trần tục (dựa trên câu chuyện trong Sáng Thế Ký 16). Các thành phố Sodom và Gomorah không chỉ là những thành phố bị hủy diệt mà còn biểu tượng cho linh hồn tội lỗi và mù quáng.
Phương pháp này của Philo xuất phát từ nỗ lực giải quyết những mâu thuẫn giữa hình ảnh Đức Chúa Trời trong Cựu Ước (có hình dạng, cảm xúc) với khái niệm về Đấng Tối Cao, Bất Biến, Vô Hình của triết học Hy Lạp. Ông muốn cho thấy Kinh Thánh Do Thái không phải là tập hợp những câu chuyện thô thiển, mà ẩn chứa những chân lý triết học thâm thúy.
“Lời Chúa là ngọn đèn cho chân tôi, Ánh sáng cho đường lối tôi.” (Thi Thiên 119:105). Philo tìm cách thắp lên ngọn đèn đó bằng dầu của triết học Hy Lạp, nhưng chúng ta, với sự soi dẫn của Thánh Linh, biết rằng chính Lời Chúa tự nó đã là ánh sáng toàn vẹn.
Một trong những khái niệm trung tâm và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Philo là học thuyết về Logos (Λόγος). Trong triết học Hy Lạp, Logos có nghĩa là "Lời", "Lý tính", "Nguyên lý trật tự" của vũ trụ. Philo đã dung hợp khái niệm này với giáo lý Do Thái về Memra (Lời) của Đức Chúa Trời và sự Khôn Ngoan (Chokmah trong tiếng Hê-bơ-rơ) trong các sách Châm Ngôn và Khôn Ngoan.
Ông mô tả Logos như là:
1. Phương tiện tạo dựng: Đức Chúa Trời dùng Logos như công cụ để sáng tạo thế giới.
2. Đấng Trung Gian: Logos là Đấng trung gian giữa Đức Chúa Trời toàn thiện, siêu việt với thế giới vật chất bất toàn.
3. Đấng Cầu Khẩn/Thầy Tế Lễ Thượng Phẩm: Logos cầu thay cho nhân loại trước Đức Chúa Trời.
Đây là điểm mà chúng ta, với sự mặc khải trọn vẹn của Tân Ước, có thể nhìn thấy một sự chuẩn bị về mặt tư tưởng cho sự nhập thể của Chúa Giê-xu Christ. Sứ đồ Giăng đã khai triển khái niệm này một cách chính xác và đầy quyền năng trong sự mặc khải của Đức Chúa Trời:
“Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời... Muôn vật bởi Ngài làm nên... Ngôi Lời đã trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta.” (Giăng 1:1, 3, 14).
Logos của Philo vẫn là một khái niệm trừu tượng, một nguyên lý, trong khi Ngôi Lời của Giăng chính là Chúa Cứu Thế Giê-xu, một Ngôi Vị thần thượng đã trở nên người phàm, chịu chết và sống lại để cứu chuộc chúng ta. Đây là điểm khác biệt căn bản giữa triết học và Tin Lành cứu rỗi.
Philo có ảnh hưởng gián tiếp nhưng sâu sắc đến các Giáo phụ Hội Thánh đầu tiên, đặc biệt là những người ở Alexandria như Clement và Origen. Họ tiếp nhận và Cơ-đốc-hóa phương pháp giải kinh allegorical của ông. Tuy nhiên, chúng ta cần phân biệt rõ với tư cách là tín hữu Tin Lành:
1. Uy quyền tối thượng của Kinh Thánh: Philo đặt triết học Hy Lạp và lý trí con người ngang hàng, thậm chí là chìa khóa để giải nghĩa Kinh Thánh. Trong khi Kinh Thánh dạy: “Ấy vậy, đức tin đến bởi sự người ta nghe, mà người ta nghe, là khi lời của Đấng Christ được rao giảng.” (Rô-ma 10:17). Thẩm quyền giải nghĩa thuộc về chính Kinh Thánh (Kinh thánh tự giải nghĩa Kinh thánh – Scriptura Scripturae interpres) và sự soi sáng của Thánh Linh (Giăng 16:13).
2. Nguy cơ của việc giải nghĩa chủ quan: Phương pháp allegorical nếu không được kiềm chế bởi toàn bộ sự dạy dỗ của Kinh Thánh có thể dẫn đến việc gán ghép những ý nghĩa chủ quan, làm mất đi tính lịch sử và sự toàn vẹn của Lời Chúa. Các sự kiện như Sáng Thế, sự phán xét Nô-ê, cuộc xuất hành… là những biến cố lịch sử có thật, không chỉ là biểu tượng (1 Cô-rinh-tô 10:1-11; 2 Phi-e-rơ 3:5-7).
3. Trọng tâm là Chúa Cứu Thế Giê-xu: Mọi sự giải kinh phải quy hướng về Chúa Giê-xu Christ và sự cứu rỗi của Ngài (Lu-ca 24:27). Philo, dù nói nhiều về Logos, đã không biết và không chỉ về Đấng Christ nhập thể. Sự hiểu biết của chúng ta phải dựa trên sự mặc khải trọn vẹn trong Tân Ước.
Từ việc nghiên cứu về Philo, chúng ta có thể rút ra những bài học thiết thực:
1. Sự Cần Thiết Của Việc Gìn Giữ Đức Tin Trong Một Nền Văn Hóa Đa Nguyên: Philo sống giữa một xã hội đa thần giáo và triết học phức tạp, tương tự như xã hội hậu hiện đại ngày nay. Ông nỗ lực bảo vệ và trình bày đức tin của mình. Chúng ta được kêu gọi làm điều tương tự, nhưng với nền tảng vững chắc hơn: “Hãy sẵn sàng để trả lời cho mọi kẻ hỏi lý do về sự trông cậy trong anh em.” (1 Phi-e-rơ 3:15). Tuy nhiên, câu trả lời của chúng ta phải luôn bắt nguồn và quy phục Lời Chúa, chứ không phải những triết lý đời này (Cô-lô-se 2:8).
2. Yêu Mến Và Nghiên Cứu Lời Chúa Cách Toàn Diện: Philo dành cả đời để nghiên cứu Ngũ Kinh. Điều này nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc đào sâu Lời Chúa một cách nghiêm túc, không chỉ đọc lướt qua. Hãy học hỏi cả nghĩa đen lẫn ý nghĩa thuộc linh, nhưng luôn dưới sự dẫn dắt của Thánh Linh và trong cộng đồng Hội Thánh.
3. Nhận Biết Chúa Giê-xu Là Logos Đích Thực: Chúng ta có đặc ân biết Ngôi Lời đã trở nên xác thịt. Đời sống chúng ta phải xoay quanh Ngài, lắng nghe tiếng Ngài và phản chiếu Ngài cho thế gian. “Ngài là hình ảnh của Đức Chúa Trời không thấy được… mọi vật đã được dựng nên trong Ngài… và nhờ Ngài mà muôn vật được hòa thuận.” (Cô-lô-se 1:15-20).
4. Cảnh Giác Với Những Sự Giải Nghĩa Lạc Lối: Hãy trung thành với sự dạy dỗ rõ ràng của Kinh Thánh. Khi đọc bất kỳ sách giải kinh, bài giảng nào, hãy “tra xem Kinh Thánh” như người Bê-rê để xét đoán (Công Vụ 17:11).
Philo thành Alexandria đại diện cho một nỗ lực đáng kính của trí thức Do Thái trong việc hòa giải đức tin với lý trí, Kinh Thánh với văn hóa đương thời. Công trình của ông, đặc biệt về Logos, đã phần nào chuẩn bị con đường về mặt ngôn ngữ và khái niệm cho sự rao giảng Tin Lành cho dân Ngoại. Tuy nhiên, với tư cách là những người tin theo Chúa Giê-xu Christ, chúng ta nhận biết rằng mọi triết lý của loài người đều không đủ và có thể sai lạc. Chỉ có sự mặc khải trọn vẹn trong Kinh Thánh Cựu Ước và Tân Ước, với trung tâm là Chúa Cứu Thế Giê-xu – Logos đã trở nên xác thịt – mới có thể đem lại sự hiểu biết thật về Đức Chúa Trời và sự cứu rỗi cho nhân loại.
Ước mong mỗi chúng ta, giữa một thế giới đầy những tiếng nói và triết lý hỗn tạp, luôn bám chắc vào Lời Hằng Sống của Đức Chúa Trời, rao truyền Danh Chúa Giê-xu cách rõ ràng và trung thực, để trong mọi sự, Ngài được tôn cao.
“Hỡi Đức Giê-hô-va, Ngài đã dùng Lời Ngài dựng nên các từng trời… Tôi hằng ghi nhớ Lời Chúa… Lời Chái đã nấu trong lòng tôi.” (Thi Thiên 33:6, 119:11, Giê-rê-mi 20:9).