Gioan Thành Damascus
Trong hành trình tìm hiểu lịch sử Hội Thánh và sự phát triển của giáo lý Cơ Đốc, chúng ta thường gặp những nhân vật vĩ đại đã đứng vững trong đức tin và dùng ngòi bút để bảo vệ chân lý. Một trong những cột trụ của thần học Cơ Đốc giáo Đông phương, có ảnh hưởng sâu rộng đến cả thế giới Cơ Đốc, đó là Gioan thành Damascus. Tuy nhiên, với tư cách là những tín hữu Tin Lành, chúng ta tiếp cận di sản của ông với tấm lòng kính trọng nhưng luôn đặt dưới sự soi sáng tối cao của Kinh Thánh—Lời duy nhất, đầy trọn và không thể sai lầm của Đức Chúa Trời.
Gioan sinh ra vào khoảng năm 675-676 SCN tại Damascus, thủ đô của đế chế Hồi giáo Umayyad lúc bấy giờ. Điều này đặt ông vào một bối cảnh văn hóa và tôn giáo hết sức phức tạp. Xuất thân từ một gia đình Cơ Đốc giàu có và có thế lực, cha ông là Sergius ibn Mansur phục vụ như một quan chức cấp cao về thuế vụ dưới quyền Caliph. Nhờ vị thế gia đình, Gioan được hưởng nền giáo dục xuất sắc, am tường không chỉ triết học Hy Lạp mà còn cả thần học, toán học, âm nhạc và luật học.
Ban đầu, ông kế nghiệp cha phục vụ trong triều đình Caliph. Tuy nhiên, sau một thời gian, ông từ bỏ địa vị và của cải để theo đuổi đời sống tu trì. Khoảng năm 726, ông gia nhập tu viện Thánh Sabas (Mar Saba) gần Jerusalem, nơi ông dành phần đời còn lại để nghiên cứu, viết lách và phục vụ như một linh mục. Ông qua đời tại đây vào khoảng năm 749.
Gioan thành Damascus nổi bật nhất qua hai vai trò: một chiến sĩ bảo vệ đức tin và một nhà hệ thống hóa thần học.
1. Cuộc Chiến Chống Lại Tà Thuyết Phá Hủy Thánh Tượng (Iconoclasm): Vào thế kỷ thứ 8, Hoàng đế Byzantine Leo III khởi xướng phong trào phá hủy các biểu tượng (icon) tôn giáo, cho rằng việc tôn kính chúng là hành động thờ hình tượng, vi phạm điều răn thứ hai (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:4-5). Gioan đã đứng lên là tiếng nói mạnh mẽ nhất bảo vệ cho việc sử dụng thánh tượng. Ông viết ba tác phẩm nổi tiếng "Chống Lại Những Kẻ Chỉ Trích Thánh Tượng".
Lập luận cốt lõi của ông dựa trên sự Nhập Thể của Chúa Giê-xu Christ. Ông viết: "Ngày xưa, Đức Chúa Trời không hề bị miêu tả bằng bất cứ hình ảnh nào, vì Ngài là thân vị vô hình và vô thể. Nhưng giờ đây, khi Đức Chúa Trời đã được nhìn thấy trong xác thịt và sống giữa loài người, tôi có thể miêu tả cái có thể nhìn thấy được nơi Đức Chúa Trời." Nói cách khác, vì Con Đức Chúa Trời đã trở nên người thật (sarx - xác thịt trong tiếng Hy Lạp), nên Ngài có thể được mô tả một cách chính đáng. Sự tôn kính (proskynesis) dành cho biểu tượng không phải là sự thờ phượng (latreia) chỉ dành riêng cho Đức Chúa Trời, mà là sự tôn kính tương đối, hướng về nguyên mẫu (Chúa Giê-xu, Mẹ Ngài hay các thánh).
Tuy nhiên, từ góc độ Kinh Thánh Tin Lành, chúng ta cần suy xét cẩn thận. Kinh Thánh rõ ràng cấm làm hình tượng để thờ lạy (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:4-5; Lê-vi Ký 26:1; Phục-truyền Luật-lệ Ký 4:15-19). Sự nhấn mạnh của đức tin Tin Lành là sự thờ phượng "trong tâm thần và lẽ thật" (Giăng 4:23-24), tập trung vào Đấng Christ không nhìn thấy bằng mắt nhưng bằng đức tin. Sứ đồ Phao-lô khẳng định: "Vả, chúng ta bước đi bởi đức tin, chớ chẳng phải bởi mắt thấy" (II Cô-rinh-tô 5:7). Vì vậy, trong khi hiểu được bối cảnh lịch sử và lập luận thần học của Gioan, người Tin Lành chúng ta giữ nguyên tắc tối cao: không có vật thể hay hình ảnh nào có thể thay thế hay hỗ trợ cho mối quan hệ trực tiếp, bằng đức tin, giữa tín đồ với Đức Chúa Trời qua Chúa Giê-xu Christ.
2. Tác Phẩm Vĩ Đại: "Nguồn Mạch Của Tri Thức" (Fount of Knowledge): Đây là công trình hệ thống hóa thần học đầu tiên và toàn diện nhất của Cơ Đốc giáo Đông phương, gồm ba phần:
- Triết Học Aristotle: Giới thiệu các khái niệm triết học làm công cụ cho thần học.
- Về Các Tà Thuyết: Liệt kê và bác bỏ 100 tà thuyết.
- Một Trình Bày Chính Xác Về Đức Tin Chính Thống: Phần quan trọng nhất, trình bày có hệ thống các giáo lý căn bản.
Trong phần này, ông đã đúc kết và trình bày rõ ràng giáo lý về Ba Ngôi, về thần tánh và nhân tánh của Chúa Giê-xu Christ—những giáo lý đã được các đại hội nghị tín điều (như Nicaea, Constantinople, Chalcedon) xác lập. Ông khẳng định Chúa Giê-xu là "một Ngôi vị với hai bản tánh" (hypostasis - ngôi vị; physis - bản tính), hoàn toàn là Đức Chúa Trời và hoàn toàn là con người.
Là những người nghiên cứu Kinh Thánh, chúng ta cần đối chiếu các giáo lý được Gioan trình bày với Lời Chúa.
Về Đấng Christ: Giáo lý của Gioan về Chúa Giê-xu hoàn toàn phù hợp với lời chứng của Kinh Thánh. Giăng 1:1, 14 tuyên bố: "Ban đầu có Ngôi Lời... Ngôi Lời đã trở nên xác thịt". Cô-lô-se 2:9 khẳng định: "Vì sự đầy dẫy của bổn tánh Đức Chúa Trời thảy đều ở trong Đấng ấy như có hình." Sự đồng trinh của Ma-ri (Ma-thi-ơ 1:18-23), sự chết chuộc tội, sự sống lại và thăng thiên của Chúa Giê-xu đều được Gioan tôn cao, hoàn toàn ăn khớp với tín lý Kinh Thánh.
Về Sự Cứu Rỗi: Đây là điểm mà thần học của Gioan và nền thần học Tin Lành dựa trên Kinh Thánh có thể có sự khác biệt tinh tế. Gioan, trong bối cảnh của mình, nhấn mạnh đến khía cạnh "sự hóa thần" (theosis) của con người—tức là con người được dự phần vào bản tính thiên thượng (II Phi-e-rơ 1:4) nhờ ân điển và sự hiệp nhất với Đấng Christ. Điều này có giá trị. Tuy nhiên, nền thần học Tin Lành, đặc biệt sau thời Cải Chánh, nhấn mạnh mạnh mẽ và rõ ràng hơn vào các phương diện: Sola Fide (Chỉ bởi Đức Tin) và Sola Gratia (Chỉ bởi Ân Điển) trong sự xưng công bình. Sứ đồ Phao-lô viết: "Vì chúng ta kể rằng người ta được xưng công bình bởi đức tin, chớ không bởi việc làm theo luật pháp" (Rô-ma 3:28). "Ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu... chẳng phải bởi việc làm, hầu cho không ai khoe mình" (Ê-phê-sô 2:8-9). Sự cứu rỗi là món quà nhưng không của Đức Chúa Trời, được tiếp nhận bằng đức tin đặt nơi công lao cứu chuộc hoàn tất của Chúa Giê-xu Christ trên thập tự giá.
Nghiên cứu về một nhân vật như Gioan thành Damascus không chỉ là học lịch sử, mà còn rút ra những bài học sống động cho đức tin chúng ta hôm nay.
1. Lòng Can Đảm Bảo Vệ Chân Lý Trong Mọi Hoàn Cảnh: Gioan sống dưới quyền cai trị của Hồi giáo và đối diện với sự đàn áp từ chính Hoàng đế Cơ Đốc giáo (vì quan điểm về thánh tượng). Ông không sợ hãi. Chúng ta được khích lệ để "hãy tranh chiến cho đức tin đã truyền cho các thánh một lần đủ rồi" (Giu-đe 1:3). Trong một thế giới ngày càng thù nghịch với các giá trị Cơ Đốc, chúng ta cần can đảm đứng lên cho lẽ thật của Phúc Âm, với tinh thần khiêm nhường và yêu thương (I Phi-e-rơ 3:15-16).
2. Sự Quý Trọng Sự Nhập Thể và Nhân Tính Của Chúa Giê-xu: Dù chúng ta không tôn kính thánh tượng, nhưng lập luận của Gioan nhắc chúng ta đánh giá cao một cách sâu sắc mầu nhiệm Nhập Thể. Đức Chúa Trời đã trở nên một con người thật. Chúa Giê-xu đã cảm thương những yếu đuối của chúng ta, bị cám dỗ như chúng ta, và trở nên Thầy Tế Lễ Thượng Phẩm thương xót và trung tín của chúng ta (Hê-bơ-rơ 2:17-18; 4:15-16). Điều này cho phép chúng ta đến gần Ngài với sự tự tin trọn vẹn.
3. Sự Cần Thiết Của Nền Tảng Giáo Lý Vững Chắc: Gioan đã dùng trí tuệ và sự học của mình để hệ thống hóa và bảo vệ đức tin. Điều này nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc "học cho đầy lòng của sự khôn ngoan" (Cô-lô-se 3:16) và "phải sẵn sàng để trả lời mọi kẻ hỏi lẽ về sự trông cậy trong anh em" (I Phi-e-rơ 3:15). Mỗi tín hữu cần nỗ lực nghiên cứu Kinh Thánh, hiểu biết những giáo lý căn bản (như về Đức Chúa Trời, tội lỗi, sự cứu rỗi, sự sống lại...) để không bị "đánh đưa bởi muôn chiều giáo lý dối giả" (Ê-phê-sô 4:14).
4. Sự Cảnh Giác Với Nguy Cơ Thay Thế Sự Thờ Phượng Tâm Linh Bằng Vật Chất: Cuộc tranh luận về thánh tượng là một lời cảnh báo muôn thuở: tâm linh con người có khuynh hướng muốn nắm bắt, cụ thể hóa Đấng thiêng liêng. Ngày nay, "thánh tượng" có thể không là hình ảnh tạc hay vẽ, mà là bất cứ thứ gì chiếm vị trí trung tâm mà chỉ thuộc về một mình Đức Chúa Trời: của cải, danh vọng, một mối quan hệ, thậm chí là một công việc "nhà Chúa". Chúa Giê-xu phán: "Đức Chúa Trời là thần, nên ai thờ lạy Ngài thì phải lấy tâm thần và lẽ thật mà thờ lạy" (Giăng 4:24). Bài học cho chúng ta là luôn xét lòng mình, đảm bảo rằng sự thờ phượng, sự tận hiến và tình yêu của chúng ta được dành trọn vẹn cho Chúa, chứ không bị phân tán hay thay thế bởi bất cứ điều gì khác.
Gioan thành Damascus là một nhà thần học kiệt xuất, một người bảo vệ đức tin nhiệt thành, và là người có công lớn trong việc lưu giữ, hệ thống hóa di sản giáo lý của Hội Thánh buổi đầu. Là những tín hữu Tin Lành, chúng ta tôn trọng và học hỏi từ sự trung tín, lòng can đảm và trí tuệ của ông. Tuy nhiên, chúng ta luôn quay về với Kinh Thánh như tiêu chuẩn tối hậu để đánh giá mọi giáo lý và thực hành.
Cuộc đời của Gioan nhắc nhở chúng ta về ơn gọi cao quý của mỗi Cơ Đốc nhân: sống đức tin cách sâu nhiệm, suy ngẫm về mầu nhiệm lớn lao của Đức Chúa Trời—Đấng đã vì yêu thương mà trở nên người phàm, chịu chết và sống lại để cứu chúng ta. Hãy để lòng chúng ta luôn bám chắc vào Chúa Giê-xu Christ, "là Con Đức Chúa Trời... là Đấng đã yêu thương tôi, và phó chính mình Ngài vì tôi" (Ga-la-ti 2:20), và dùng đời sống mình để bày tỏ và bảo vệ Phúc Âm cứu rỗi quý báu đó cho thế hệ của chúng ta.