Pelagius là ai?

Trong lịch sử tư tưởng Cơ Đốc giáo, ít có nhân vật nào gây tranh cãi và để lại dấu ấn sâu đậm về mặt thần học như Pelagius (khoảng 354 – 418 SCN). Một tu sĩ người Anh hoặc Ailen, ông xuất hiện tại Rôma vào cuối thế kỷ thứ 4 và đầu thế kỷ thứ 5, mang theo những quan điểm đạo đức nghiêm túc và một hệ thống thần học nhân bản trái ngược hoàn toàn với dòng chảy chính thống đang hình thành. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu tìm hiểu con người, bối cảnh, học thuyết của Pelagius, sự phản bác quyết liệt từ thần học gia Augustine cùng các công đồng, và những bài học thiết thực cho đời sống đức tin Tin Lành ngày nay.

Pelagius đến Rôma vào thời điểm thành phố này đang suy tàn về mặt đạo đức, ngay trước khi bị người man rợ tấn công. Ông chứng kiến một nếp sống Cơ Đốc dễ dãi, nơi nhiều tín hữu viện cớ "bản tính tội lỗi" để biện minh cho sự yếu đuối và không cố gắng sống thánh khiết. Phản ứng lại điều này, Pelagius, một người có đời sống đạo đức cá nhân rất mẫu mực, bắt đầu rao giảng một thông điệp nhấn mạnh đến khả năng tự do ý chí tuyệt đối và trách nhiệm cá nhân của con người trước các điều răn của Đức Chúa Trời. Ông tin rằng mỗi người đều có khả năng tự mình lựa chọn điều thiện và hoàn toàn chịu trách nhiệm về sự lựa chọn đó.

Một trong những tác phẩm nổi tiếng nhất của ông là bức thư "Gửi Demetrias", viết cho một thiếu nữ quý tộc trẻ, trong đó ông khích lệ bà sống đời thanh khiết và nỗ lực cá nhân. Chính sự nhấn mạnh quá mức vào nỗ lực con người đã đặt nền móng cho những giáo lý sau này bị Hội Thánh xem là dị giáo.

Học thuyết của Pelagius có thể được tóm tắt qua một số điểm chính, phản ánh quan điểm nhân bản và lạc quan về bản chất con người:

1. Bản Chất Con Người Và Tội Nguyên Tổ: Pelagius phủ nhận hoàn toàn học thuyết về tội nguyên tổ (original sin) theo nghĩa tội lỗi di truyền. Ông dạy rằng tội lỗi của A-đam chỉ gây hại cho riêng ông ta, không truyền sang hậu tự. Mỗi linh hồn mới được Đức Chúa Trời tạo ra trong tình trạng vô tội, giống như A-đam trước khi phạm tội. Do đó, con người sinh ra không mang bản chất tội lỗi hay sự hư hoại nội tại. Ông giải thích Rô-ma 5:12 ("... và bởi vậy tội lỗi mới vào trong thế gian, lại bởi tội lỗi có sự chết, thì sự chết mới trải qua trên hết mọi người như vậy, vì mọi người đều phạm tội") theo cách: sự chết lan tràn vì mọi người đều đã phạm tội như A-đam, chứ không phải vì họ phạm tội trong A-đam.

2. Ân Điển Và Tự Do Ý Chí: Pelagius định nghĩa "ân điển" (tiếng Hy Lạp: charis) chủ yếu là: (a) Sự tự do ý chí mà Đức Chúa Trời ban cho mọi người; (b) Luật pháp và các điều răn trong Kinh Thánh; (c) Gương tốt của Chúa Giê-xu; và (d) Sự tha thứ tội lỗi qua sự chết của Đấng Christ. Ân điển, theo ông, là sự trợ giúp bên ngoài, chứ không phải là sức mạnh biến đổi bên trong. Con người có khả năng tự nhiên (posse) không phạm tội, và với ý chí tự do (velle), họ có thể tự mình hoàn toàn vâng theo luật pháp Đức Chúa Trời mà không cần sự trợ giúp siêu nhiên thiết yếu. Ông xem sự cứu rỗi là phần thưởng cho công đức cá nhân.

3. Quan Điểm Về Sự Cứu Rỗi: Trong hệ thống của Pelagius, Chúa Giê-xu Christ đóng vai trò chủ yếu là một gương mẫu đạo đức tối cao và là Đấng ban ơn tha thứ cho những tội lỗi đã qua. Sự chết của Ngài không phải là một sự chuộc tội thiết yếu để thay đổi bản chất con người hay giải quyết tội lỗi nguyên thủy, mà là một sự khích lệ và mở ra cơ hội để con người, bằng nỗ lực của chính mình, bước theo gương Ngài và đạt được sự công bình.

Thần học gia vĩ đại Augustine thành Hippo (354-430 SCN) là đối thủ chính của Pelagius. Xuất phát từ kinh nghiệm cá nhân về sự bất lực của ý chí và sự chủ động của ân điển Chúa, Augustine đã vạch trần những sai lầm nguy hiểm trong học thuyết Pelagius bằng những luận điểm Kinh Thánh vững chắc.

1. Về Bản Chất Tội Lỗi Của Con Người: Augustine trưng dẫn nhiều phân đoạn để chứng minh con người ngay từ khi sinh ra đã mang bản chất tội lỗi và hoàn toàn bất lực trong việc tự cứu mình.
"Kìa, tôi sinh ra trong sự gian ác, Mẹ tôi đã hoài thai tôi trong tội lỗi." (Thi Thiên 51:5).
"... chẳng có một người công bình nào hết, dẫu một người cũng không... hết thảy đều sai lạc, cùng nhau trở nên vô ích." (Rô-ma 3:10-12).
Augustine lập luận rằng tội lỗi của A-đam đã làm hỏng cả nhân loại, khiến con người sinh ra với một bản chất nghiêng về tội lỗi (tiếng La-tinh: tradux peccati).

2. Về Sự Cần Thiết Tuyệt Đối Của Ân Điển: Augustine nhấn mạnh rằng ân điển không chỉ là luật pháp hay gương mẫu, mà là quyền năng biến đổi bên trong của Đức Thánh Linh. Sự cứu rỗi hoàn toàn là việc làm của Đức Chúa Trời, từ khởi đầu đến cuối cùng.
"Vì ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời." (Ê-phê-sô 2:8).
"Vì Đức Chúa Trời là Đấng làm sanh lòng ao ước và làm trọn sự lành trong anh em." (Phi-líp 2:13).
Ông dạy về ân điển tái tạo (regenerating grace) và ân điển bất khả kháng (irresistible grace), khẳng định rằng đức tin và mọi việc lành đều bắt nguồn từ sự ban cho của Đức Chúa Trời, không phải từ ý chí tự nhiên của con người.

3. Phán Quyết Của Hội Thánh: Học thuyết Pelagius bị lên án là dị giáo tại: - Công Đồng Carthage (418 SCN): Phán quyết chống lại 9 quan điểm của Pelagius, khẳng định sự cần thiết của ân điển để làm lành và tội lỗi di truyền từ A-đam. - Công Đồng Ê-phê-sô (431 SCN): Lên án chính thức Pelagius và người đồ đệ chính, Caelestius.
Những phán quyết này đã củng cố nền tảng cho giáo lý chính thống về tội lỗi và ân điển, được kế thừa bởi Cải Chánh Giáo và các tín điều Tin Lành sau này.

Cuộc tranh luận giữa Pelagius và Augustine không chỉ là một sự kiện lịch sử, mà còn là một hồi chuông cảnh tỉnh cho mọi thế hệ Cơ Đốc nhân. Những sai lầm của chủ nghĩa Pelagius có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức tinh vi trong đời sống đức tin của chúng ta ngày nay.

1. Tránh Tinh Thần Tự Cứu (Self-Righteousness): Khuynh hướng Pelagius dẫn đến sự tự hào về thành tích đạo đức cá nhân và xem thường người khác. Lời dạy Kinh Thánh nhắc chúng ta: "Vậy thì anh em có điều gì khoe mình chăng? Điều đó đã bị trừ bỏ rồi. Bởi luật pháp nào? Luật pháp của việc làm chăng? Không phải, nhưng bởi luật pháp của đức tin." (Rô-ma 3:27). Chúng ta được cứu bởi ân điển, và mọi sự vâng phục phải xuất phát từ lòng biết ơn, không phải từ nỗ lực để được chấp nhận.

2. Hiểu Đúng Vị Trí Của Luật Pháp Và Ân Điển: Pelagius xem luật pháp như một công cụ để đạt được sự công bình. Tuy nhiên, Kinh Thánh dạy rằng luật pháp có chức năng "chỉ cho chúng ta biết tội lỗi" (Rô-ma 3:20) và dẫn chúng ta đến với Đấng Christ (Ga-la-ti 3:24). Ân điển không phải là sự bãi bỏ luật pháp, mà là quyền năng giúp chúng ta sống đẹp lòng Đức Chúa Trời (Rô-ma 8:3-4).

3. Sống Năng Quyền Trong Sự Cậy Trông Vào Thánh Linh: Sự phản bác của Augustine nhắc nhở chúng ta rằng đời sống Cơ Đốc không phải là một dự án tự cải thiện bản thân. Thay vào đó, đó là đời sống "tôi sống, nhưng không phải tôi, mà là Đấng Christ sống trong tôi" (Ga-la-ti 2:20). Chúng ta được kêu gọi nương dựa hoàn toàn vào Thánh Linh Đức Chúa Trời, Đấng ban năng lực cho chúng ta để chiến thắng tội lỗi và làm những việc lành mà Ngài đã sắm sẵn (Ê-phê-sô 2:10).