Teresa thành Avila là ai?

Trong hành trình tìm hiểu lịch sử Cơ Đốc giáo, chúng ta thường gặp những nhân vật có ảnh hưởng sâu rộng vượt ra ngoài giáo phái của họ. Teresa thành Avila (1515-1582) là một trong những nhân vật như vậy. Là một nữ tu, nhà thần bí, và là Tiến sĩ Hội Thánh của Giáo hội Công giáo La Mã, cuộc đời và các tác phẩm của bà để lại một di sản lớn. Tuy nhiên, với tư cách là những tín hữu Tin Lành, chúng ta cần nghiên cứu và đánh giá di sản ấy dưới ánh sáng duy nhất của Kinh Thánh—Lời không hề sai lầm của Đức Chúa Trời. Bài viết này sẽ khám phá con người Teresa thành Avila, các giáo lý chính của bà, và đặt chúng trong sự đối chiếu với nền tảng thần học “Chỉ bởi Kinh Thánh” (Sola Scriptura) và “Chỉ bởi đức tin” (Sola Fide) của đức tin Tin Lành.

Teresa sinh ra tại Avila, Tây Ban Nha, trong một gia đình quý tộc giàu có nhưng đạo đức. Năm 20 tuổi, bà vào tu viện dòng Cát Minh. Cuộc đời tu hành đầu tiên của bà không có gì nổi bật cho đến khoảng năm 1555, khi bà trải qua một kinh nghiệm tâm linh sâu sắc trước một bức tượng Chúa Giê-xu chịu nạn ("Ecce Homo"). Từ đó, bà bắt đầu có những kinh nghiệm thị kiến và xuất thần mà bà tin là đến từ Chúa. Teresa cảm thấy dòng tu của mình đã sa sút, mất đi lý tưởng khổ hạnh và cầu nguyện ban đầu. Vì vậy, bà dành phần đời còn lại để cải cách dòng Cát Minh, thành lập các tu viện nhấn mạnh vào sự nghèo khó, cô tịch, và đời sống cầu nguyện sâu sắc. Bà là tác giả của nhiều tác phẩm thần học và tâm linh quan trọng, nổi bật nhất là Lâu Đài Nội Tâm (El Castillo Interior) và Con Đường Trọn Lành (Camino de Perfección).

Đóng góp lớn nhất của Teresa nằm ở giáo lý về cầu nguyện chiêm niệm. Trong tác phẩm Lâu Đài Nội Tâm, bà mô tả linh hồn như một tòa lâu đài pha lê với bảy phòng ở, tượng trưng cho bảy giai đoạn tiến gần đến sự kết hiệp hoàn toàn với Đức Chúa Trời ở phòng trung tâm.

• Ba phòng đầu tiên thuộc về cầu nguyện khẩn nguyện (cầu xin) và suy niệm (meditation), nơi cá nhân nỗ lực bằng lý trí và ý chí.
• Bước vào phòng thứ tư đánh dấu sự khởi đầu của cầu nguyện chiêm niệm (contemplative prayer), nơi Đức Chúa Trời ban ân điển cách thụ động, linh hồn bắt đầu cảm nhận sự bình an sâu lắng mà không cần nỗ lực suy tưởng.
• Các phòng năm, sáu và bảy mô tả các trạng thái xuất thần, được “đính hôn” và cuối cùng là “kết hôn” thuộc linh với Đức Chúa Trời, đạt đến đỉnh điểm của sự kết hiệp thần bí.

Teresa nhấn mạnh rằng mục đích tối thượng của đời sống Cơ Đốc là đạt đến sự kết hiệp này, xem nó như là đỉnh cao của sự thánh hóa và tình yêu dành cho Chúa.

Ở đây, với tư cách là nhà nghiên cứu Tin Lành, chúng ta phải cẩn trọng phân biệt giữa những lời khuyên khích lệ về lòng sùng kính và những giáo lý có thể mâu thuẫn với nền tảng cứu rỗi bởi ân điển qua đức tin.

1. Lòng Khao Khát Chúa và Sự Thánh Khiết: Teresa có một lòng khao khát mãnh liệt được biết Chúa và yêu Chúa. Điều này hoàn toàn phù hợp với tinh thần Kinh Thánh: “Hỡi Đức Chúa Trời, Ngài là Đức Chúa Trời tôi, vừa sáng tôi tìm cậy Ngài; Linh hồn tôi khát khao Ngài...” (Thi Thiên 63:1). Sự nhấn mạnh của bà về sự thánh khiết cá nhân cũng vang vọng lời kêu gọi: “Hãy nên thánh, vì ta là thánh” (I Phi-e-rơ 1:16).

2. Sự Nguy Hiểm của Giáo Lý Dựa Trên Kinh Nghiệm Chủ Quan: Điểm khác biệt căn bản nhất nằm ở thẩm quyền. Đức tin Tin Lành đặt thẩm quyền tối cao và duy nhất vào Kinh Thánh (Sola Scriptura). Trong khi Teresa tôn trọng Kinh Thánh và giáo hội, các tác phẩm của bà đặt một thẩm quyền rất lớn vào những kinh nghiệm thị kiến, lời nói nội tâm, và trạng thái xuất thần chủ quan của cá nhân. Kinh Thánh cảnh báo chúng ta phải thử nghiệm các linh: “Hỡi kẻ rất yêu dấu, chớ tin cậy mọi thần, nhưng hãy thử cho biết các thần có phải đến bởi Đức Chúa Trời chăng...” (I Giăng 4:1). Tiêu chuẩn để thử nghiệm không phải là cường độ cảm xúc hay sự lạ lùng của kinh nghiệm, mà là sự phù hợp với Lời đã được mặc khải trọn vẹn của Đức Chúa Trời (Ga-la-ti 1:8).

3. Con Đường Cứu Rỗi và Sự Thánh Hóa: Giáo lý của Teresa, trong ngữ cảnh Công giáo thời đó, gắn liền với quan niệm về sự thánh hóa như một hành trình tiệm tiến, nơi cá nhân phải hợp tác với ân điển để xứng đáng đạt đến sự kết hiệp với Đức Chúa Trời. Điều này khác biệt sâu sắc với giáo lý Tin Lành về sự xưng công bình chỉ bởi đức tin (Sola Fide). Sự cứu rỗi là món quà nhưng không của Đức Chúa Trời, được nhận lãnh bởi đức tin nơi sự chết chuộc tội và sự sống lại của Chúa Giê-xu Christ, chứ không phải do công đức hay sự tiến bộ tâm linh của chúng ta. “Vì người ta được xưng công bình bởi đức tin, chớ không bởi việc làm theo luật pháp” (Rô-ma 3:28). Sự thánh hóa là kết quả của sự cứu rỗi và sự tác động của Đức Thánh Linh, chứ không phải là điều kiện để được cứu hay để đạt đến một “cấp độ” cao hơn trong mối quan hệ với Chúa.

4. Sự Cầu Nguyện: Trong khi Kinh Thánh kêu gọi chúng ta “hãy sốt sắng, bền đỗ mà cầu nguyện” (Rô-ma 12:12) và thậm chí suy ngẫm Lời Chúa (Giô-suê 1:8), thì khái niệm “cầu nguyện chiêm niệm” theo kiểu Teresa—với mục tiêu đạt đến trạng thái tĩnh lặng, thụ động của tâm trí để đón nhận sự hiện diện thuần túy của Chúa—không được dạy rõ ràng trong Kinh Thánh. Cầu nguyện theo Kinh Thánh mang tính cách cá nhân và giao tiếp với một Đức Chúa Trời là Cha (Ma-thi-ơ 6:9), qua sự cầu thay của Chúa Giê-xu Christ (Hê-bơ-rơ 4:14-16), dựa trên các lời hứa trong Lời Ngài, chứ không phải là một kỹ thuật tâm linh để đạt đến trạng thái ý thức đặc biệt.

Từ việc nghiên cứu về Teresa thành Avila, chúng ta có thể rút ra những bài học thực tiễn và cảnh báo quan trọng:

1. Sống Với Một Lòng Nhiệt Thành Mãnh Liệt Cho Chúa: Dù không đồng ý với một số phương pháp thần học, chúng ta không thể phủ nhận lòng nhiệt thành tuyệt đối dành cho Chúa Giê-xu Christ của Teresa. Bà sẵn sàng từ bỏ mọi sự để theo Ngài. Đây là lời nhắc nhở cho chúng ta: “Ngươi phải hết lòng, hết linh hồn, hết sức, hết trí mà kính mến Chúa là Đức Chúa Trời ngươi” (Lu-ca 10:27). Sự theo Chúa của chúng ta có phải là nửa vời và nhạt nhẽo không?

2. Gốc Rễ Phải Là Lời Chúa, Không Phải Cảm Xúc: Những kinh nghiệm thuộc linh mạnh mẽ có thể xảy ra, nhưng chúng không bao giờ được trở thành nền tảng cho đức tin hoặc giáo lý của chúng ta. Nền tảng duy nhất phải là Lời Chúa. Hãy đâm rễ sâu trong Kinh Thánh (Cô-lô-se 2:6-7). Sự bình an và sự hiện diện của Chúa mà chúng ta tìm kiếm đã được hứa ban khi chúng ta vâng lời và suy ngẫm Lời Ngài (Giăng 14:21, 23), không phải thông qua các kỹ thuật đặc biệt.

3. Cảnh Giác Với Chủ Nghĩa Duy Kinh Nghiệm: Hãy cẩn thận với bất kỳ giáo lý nào đề cao kinh nghiệm cá nhân, khải tượng, hay tiếng nói bên trong lên ngang hàng hoặc cao hơn Kinh Thánh. Đức Thánh Linh luôn hành động phù hợp với Lời Ngài đã viết ra. Hãy noi gương người Bê-rê, “ngày nào cũng tra xem Kinh Thánh, để xem điều giảng có thật chăng” (Công vụ 17:11).

4. Tìm Kiếm Sự Thánh Khiết Trong Sự Tự Do Của Ân Điển: Chúng ta theo đuổi sự thánh khiết không phải để “được” cứu hay “được” yêu hơn, nhưng vì chúng ta đã được cứu và đã được yêu một cách trọn vẹn bởi sự hy sinh của Christ. “Vậy, nếu các ngươi đã được sống lại với Đấng Christ, hãy tìm các sự ở trên trời, nơi Đấng Christ ngồi bên hữu Đức Chúa Trời” (Cô-lô-se 3:1). Sự thánh hóa là hành trình vui mừng của việc mặc lấy con người mới, được tạo dựng theo ảnh tượng Đức Chúa Trời (Ê-phê-sô 4:24).

Teresa thành Avila là một nhân vật lịch sử phức tạp, đại diện cho lòng sùng kính thần bí mãnh liệt trong truyền thống Công giáo thời kỳ Phục Hưng. Bà nhắc nhở chúng ta về chiều sâu của lòng khao khát thuộc linh mà một con người có thể có. Tuy nhiên, nghiên cứu về bà cũng củng cố một cách mạnh mẽ nhu cầu thiết yếu của Cải Chánh Giáo: thẩm quyền tối cao của Kinh Thánh và sự xưng công bình chỉ bởi đức tin nơi Christ.

Là những tín hữu Tin Lành, chúng ta trân trọng mọi khao khát chân chính hướng về Đức Chúa Trời, nhưng chúng ta phải luôn định hình và kiểm tra mọi khao khát, kinh nghiệm và giáo lý ấy bằng Lời Chúa vĩnh cửu và không hề sai lầm. Mối quan hệ của chúng ta với Chúa không phải là một tòa lâu đài bí ẩn với bảy phòng cần khám phá, mà là một mối tương giao sống động, chắc chắn, được xây dựng trên giao ước huyết của Chúa Giê-xu Christ và được nuôi dưỡng bởi Lời và Thánh Linh của Ngài. Hãy giữ vững đức tin nơi Chúa Cứu Thế Giê-xu, là Đấng “có thể cứu toàn vẹn những kẻ nhờ Ngài mà đến gần Đức Chúa Trời” (Hê-bơ-rơ 7:25).