Giô-sép là người công chính có nghĩa là gì (Ma-thi-ơ 1:19)?
Trong bản tường thuật về sự giáng sinh của Đấng Christ, Sứ đồ Ma-thi-ơ đã dành sự chú ý đặc biệt cho một nhân vật thầm lặng nhưng vô cùng quan trọng: Giô-sép, chồng chưa cưới của Ma-ri. Mô tả về ông thật ngắn gọn nhưng chứa đựng chiều sâu thần học và đạo đức kinh ngạc: “Giô-sép, chồng người, là người công chính…” (Ma-thi-ơ 1:19a, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925). Cụm từ “người công chính” (δίκαιος, dikaios trong tiếng Hy Lạp) không phải là một lời khen xã giao, mà là chìa khóa để mở ra sự hiểu biết về tính cách, niềm tin và hành động quyết định của ông trước một hoàn cảnh hết sức bi thảm và khó hiểu. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá ý nghĩa đầy đủ của danh hiệu này trong bối cảnh Kinh Thánh, văn hóa Do Thái, và những ứng dụng sâu sắc cho đời sống Cơ Đốc nhân ngày nay.
I. Giải Nghĩa Từ “Công Chính” (Δίκαιος - Dikaios) Trong Bối Cảnh Kinh Thánh
Để thấu hiểu tại sao Ma-thi-ơ gọi Giô-sép là “người công chính”, trước hết chúng ta phải truy nguyên ý nghĩa của khái niệm này từ Cựu Ước, vốn là nền tảng cho sự hiểu biết của một người Do Thái sùng đạo như Giô-sép.
Trong tiếng Hê-bơ-rơ, từ thường được dịch là “công bình” hay “công chính” là צַדִּיק (tsaddiq). Từ này vượt ra ngoài ý nghĩa pháp lý đơn thuần của sự “tuân thủ luật pháp”. Một tsaddiq là người sống trong mối quan hệ đúng đắn – đúng đắn với Đức Chúa Trời và đúng đắn với người lân cận. Thi Thiên 1 mô tả rõ đặc điểm của người công chính: “Song lấy làm vui vẻ về luật pháp của Đức Giê-hô-va, và suy gẫm luật pháp ấy ngày và đêm” (Thi Thiên 1:2). Sự công chính bắt nguồn từ lòng kính sợ Chúa và sự vui thích trong Lời Ngài, dẫn đến một đời sống được Đức Chúa Trời chúc phước và hướng dẫn.
Trong tiếng Hy Lạp của Tân Ước, từ δίκαιος (dikaios) mang ý nghĩa tương tự. Nó mô tả người có lối sống phù hợp với ý muốn và tiêu chuẩn của Đức Chúa Trời, thể hiện qua sự ngay thẳng, chính trực và nhân đức. Chính Chúa Giê-xu đã dùng từ này để mô tả những người kính sợ Đức Chúa Trời (Lu-ca 1:6 nói về Xa-cha-ri và Ê-li-sa-bét; Ma-thi-ơ 13:43). Do đó, khi Ma-thi-ơ gán danh hiệu này cho Giô-sép, ông đang đặt Giô-sép vào hàng ngũ những người trung tín của Đức Chúa Trời trong lịch sử Y-sơ-ra-ên, sống một cuộc đời hòa hợp với giao ước và luật pháp của Ngài.
II. Bối Cảnh Hôn Nhân Do Thái Và Tình Thế Khó Xử Của Giô-sép
Để đánh giá đúng sự “công chính” của Giô-sép, chúng ta phải hiểu tình thế ông đối mặt. Theo phong tục Do Thái thời đó, hôn nhân gồm hai giai đoạn:
1. Hứa hôn/Đính hôn (Betrothal - שידוכין, shidduchin/קידושין, kiddushin): Đây là một giao ước ràng buộc về mặt pháp lý, được thực hiện trước mặt nhân chứng. Người nữ thuộc về người nam, và muốn hủy bỏ cần một tờ “giấy để” chính thức (giấy ly dị). Giai đoạn này kéo dài khoảng một năm trước khi về nhà chồng.
2. Lễ Cưới/Đưa Về Nhà (Nissuin - נישואין): Người chồng đón dâu về nhà mình, và hôn nhân được viên mãn.
Giô-sép và Ma-ri đang ở giai đoạn hứa hôn. Việc Ma-ri “được tỏ ra có thai” (Ma-thi-ơ 1:18) mà không phải bởi Giô-sép đã đặt ông vào một tình thế cực kỳ nghiêm trọng. Theo luật pháp Môi-se, một phụ nữ đã hứa hôn mà phạm tội tà dâm có thể bị xử tử bằng cách ném đá (Phục Truyền Luật Lệ Ký 22:23-24). Dù vào thời đó, quyền án tử hình đã thuộc về chính quyền La Mã, nhưng hậu quả xã hội và tôn giáo vẫn vô cùng nặng nề: Ma-ri sẽ bị sỉ nhục, có thể bị gia đình ruồng bỏ và sống trong cảnh khốn cùng cả đời.
Giữa bão tố này, thái độ và hành động của Giô-sép chính là tấm gương phản chiếu rõ nhất sự công chính thật sự của ông.
III. Biểu Hiện Của Sự Công Chính Nơi Giô-sép: Sự Kết Hợp Giữa Công Bình Và Thương Xót
Ma-thi-ơ 1:19 cho chúng ta hai hành động then chốt tiết lộ bản chất công chính của Giô-sép: “Giô-sép, chồng người, là người công chính, chẳng muốn cho người bị xấu hổ, nên toan đem để nhẹm.”
1. “Chẳng muốn cho người bị xấu hổ” – Lòng Thương Xót (Ἔλεος, Eleos):
Động cơ đầu tiên của Giô-sép không phải là sự ghen tuông, trả thù hay bảo vệ danh tiếng của mình. Động cơ chính là “chẳng muốn cho người bị xấu hổ”. Từ “xấu hổ” ở đây bao hàm cả sự sỉ nhục công khai và hình phạt khắc nghiệt. Giô-sép, dù bị tổn thương và có mọi quyền hợp pháp để tố cáo, đã chọn con đường của lòng thương xót. Điều này hoàn toàn phù hợp với bản chất của Đức Chúa Trời, Đấng mà tiên tri Mi-chê đã tóm tắt ý muốn của Ngài: “Hỡi người! Ngài đã tỏ cho ngươi điều gì là thiện; cái điều mà Đức Giê-hô-va đòi ngươi há chẳng phải là làm sự công bình, ưa sự nhân từ và bước đi cách khiêm nhường với Đức Chúa Trời ngươi sao?” (Mi-chê 6:8). Sự công chính thật không tách rời lòng nhân từ.
2. “Toan đem để nhẹm” – Sự Công Bình Theo Luật Pháp:
Giô-sép “toan” (hay định, κρῖναι, krinai – có ý định quyết định) “đem để nhẹm”. Cụm từ “để nhẹm” dịch từ một từ Hy Lạp rất đặc biệt: ἀπολῦσαι (apolyō). Từ này không chỉ có nghĩa “ly dị” mà còn mang sắc thái “thả ra”, “giải phóng”. Trong bối cảnh này, nó chỉ việc ban cho một tờ “giấy để” (giấy ly dị) cách kín đáo, chỉ cần hai nhân chứng, thay vì một phiên tòa công khai đầy tai tiếng. Đây là sự cân bằng tuyệt vời: ông vẫn giữ sự công bình bằng cách không thể tiếp tục mối quan hệ theo luật định (vì cho rằng Ma-ri đã phạm tội), nhưng thực thi luật pháp theo cách nhân đạo và khoan dung nhất có thể.
Sự công chính của Giô-sép, do đó, không phải là sự cứng nhắc, vụ luật hay tàn nhẫn. Nó là một sự công chính “có cả lòng thương xót”. Ông đã tìm cách vâng giữ tinh thần của luật pháp – vốn nhằm bảo vệ sự thánh khiết và công lý – trong khi vẫn thể hiện được lòng nhân từ là cốt lõi của luật pháp Đức Chúa Trời. Ông là hiện thân của lời dạy sau này của Chúa Giê-xu: “Hãy đi, và học cho biết câu nầy: Ta muốn lòng nhân từ, mà chẳng muốn của tế lễ” (Ma-thi-ơ 9:13).
IV. Sự Công Chính Thể Hiện Qua Sự Vâng Lời Và Đức Tin Tuyệt Đối
Biểu hiện cao nhất của sự công chính nơi Giô-sép không dừng lại ở quyết định nhân từ ban đầu, mà còn ở phản ứng của ông khi nhận được khải tượng từ thiên sứ trong giấc mơ (Ma-thi-ơ 1:20-24).
Thiên sứ giải thích nguồn gốc siêu nhiên của thai kỳ Ma-ri: “Hỡi Giô-sép, con cháu Đa-vít, ngươi chớ ngại lấy Ma-ri làm vợ, vì con mà người chịu thai đó là bởi Đức Thánh Linh.” (câu 20). Ngay lập tức, Giô-sép đã vâng theo. Kinh Thánh chép: “Giô-sép thức dậy, làm y như lời thiên sứ của Chúa đã dặn” (câu 24).
Hành động này cho thấy sự công chính của Giô-sép thực chất bắt nguồn từ đức tin và sự vâng phục tuyệt đối vào Lời Đức Chúa Trời. Ông sẵn sàng từ bỏ kế hoạch “công bình” theo sự hiểu biết hạn hẹp của con người để vâng theo kế hoạch siêu việt và khó hiểu của Đức Chúa Trời. Ông chấp nhận mang lấy sự hiểu lầm của xã hội (sẽ có người cho rằng ông là cha đứa trẻ, hoặc ông đã vội vàng cưới một cô gái “có tội”) để vâng lời Chúa. Đây chính là đức tin của Áp-ra-ham – sẵn sàng đi đến nơi mình không biết, vâng theo tiếng gọi siêu nhiên. Sứ đồ Phao-lô định nghĩa sự công bình bởi đức tin (Rô-ma 1:17), và Giô-sép là một hình ảnh tuyệt vời của điều đó trong Tân Ước. Sự công chính của ông không phải là thành tích tự thân, mà là sự đáp ứng của một tấm lòng khiêm nhường, tin cậy và sẵn sàng vâng lời Chúa.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân
Gương mẫu của Giô-sép không chỉ là một câu chuyện lịch sử, mà là một bài học sống động cho mọi Cơ Đốc nhân:
1. Sống Công Chính Trong Các Mối Quan Hệ:
Khi bị tổn thương, phản ứng đầu tiên của chúng ta có phải là trả đũa, bêu xấu, hay tìm cách “cho người bị xấu hổ”? Gương của Giô-sép thách thức chúng ta tìm kiếm những giải pháp vừa giữ được sự ngay thẳng (không chấp nhận tội lỗi) vừa thể hiện lòng thương xót và tôn trọng nhân phẩm của người khác. Trong hôn nhân, gia đình và Hội Thánh, chúng ta được kêu gọi để “mặc lấy sự nhân từ” (Cô-lô-se 3:12).
2. Công Chính Là Sự Kết Hợp Giữa Chân Lý Và Ân Điển:
Chúng ta thường nghiêng về một thái cực: hoặc khoan dung đến mức bỏ qua chân lý, hoặc bảo vệ chân lý cách khắc nghiệt. Giô-sép dạy chúng ta sự quân bình của Phúc Âm: giữ vững tiêu chuẩn của Đức Chúa Trời (ông không thể giả vờ không có chuyện gì xảy ra) nhưng thực thi tiêu chuẩn ấy với tất cả tấm lòng nhân từ có thể.
3. Công Chính Thể Hiện Qua Sự Vâng Lời Ngay Lập Tức:
Sự công chính thật luôn dẫn đến sự vâng lời. Khi Lời Chúa (qua Kinh Thánh, sự cảm thúc của Thánh Linh, hay sự khuyên bảo chính đáng) chỉ dẫn chúng ta vào một con đường khó khăn, trái với kế hoạch hay danh tiếng của mình, chúng ta có sẵn sàng “thức dậy và làm y như lời… đã dặn” không? Sự vâng lời nhanh chóng và trọn vẹn của Giô-sép là thước đo đức tin ông.
4. Tin Cậy Vào Chủ Quyền Siêu Nhiên Của Đức Chúa Trời:
Giô-sép đã tin vào một lời giải thích hoàn toàn siêu nhiên và chưa từng xảy ra. Đời sống chúng ta cũng đầy những hoàn cảnh khó hiểu, dường như vô lý. Gương của Giô-sép khích lệ chúng ta tin rằng Đức Chúa Trời vẫn đang hành động theo những cách nhiệm mầu, và kế hoạch của Ngài (dù có vẻ như một “giấc mơ” lạ lùng) luôn đáng để chúng ta tin cậy và bước theo.
Kết Luận
Giô-sép, “người công chính”, là một kiệt tác về tính cách được Đức Chúa Trời tôi luyện. Ông không phải là một nhân vật thụ động hay mờ nhạt, mà là một trụ cột vững chắc của đức tin, người đã đứng vững trong cơn khủng hoảng bằng sự kết hợp hiếm có giữa sự công bình theo luật pháp, lòng thương xót sâu sắc, và đức tin vâng phục tuyệt đối. Danh hiệu “công chính” dành cho ông nói lên một đời sống trọn vẹn trong mối tương giao với Đức Chúa Trời – một đời sống mà Phúc Âm sau này sẽ làm trọn: sự công bình không còn là sự tuân giữ bề ngoài, mà là sự biến đổi từ bên trong bởi đức tin và ân điển, dẫn đến những hành động yêu thương. Mỗi Cơ Đốc nhân được kêu gọi để trở nên “công chính” như Giô-sép – không phải bởi sức riêng, nhưng bởi tin cậy nơi Đấng Christ, Đấng Công Bình của chúng ta, và để Ngài thể hiện sự công chính ấy qua cuộc đời chúng ta trong từng hoàn cảnh, dù lớn hay nhỏ.