Chemosh là ai?

Trong hành trình đọc và nghiên cứu Kinh Thánh, chúng ta thường bắt gặp những cái tên của các thần và tôn giáo ngoại giáo cổ đại. Một trong những cái tên nổi bật và thường xuyên được nhắc đến trong mối quan hệ đối nghịch với Đức Giê-hô-va, Đức Chúa Trời của Y-sơ-ra-ên, chính là Chemosh. Vị thần này không chỉ là một nhân vật lịch sử hay thần thoại, mà còn đóng vai trò như một biểu tượng mạnh mẽ về sự thờ thần tượng và hậu quả tai hại của nó. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khám phá Chemosh dưới ánh sáng của Kinh Thánh, lịch sử, khảo cổ, và rút ra những bài học thiết thực cho đời sống tin kính ngày nay.

Chemosh (phát âm tiếng Hê-bơ-rơ: כְּמוֹשׁ, Kemosh) được công nhận rộng rãi là vị thần tối cao của vương quốc Mô-áp, một dân tộc láng giềng và thường xuyên thù địch với Y-sơ-ra-ên. Các dân tộc trong vùng Ca-na-an cổ đại, như Mô-áp, Am-môn, Ê-đôm, đều có những vị thần bảo hộ riêng của mình. Đối với người Mô-áp, Chemosh là thần của chiến tranh, chiến thắng và cũng có thể là thần của sự sáng tạo và phì nhiêu.

Các bằng chứng khảo cổ học, đặc biệt là từ Bia Đá Mô-áp (Mesha Stele) được phát hiện năm 1868, đã cung cấp thông tin vô giá. Bia đá này, do chính Vua Mesha của Mô-áp dựng lên vào khoảng thế kỷ 9 TCN, ghi lại chiến thắng của ông trước Y-sơ-ra-ên. Trên bia đá, Vua Mesha đã tôn vinh Chemosh: "Ta là Mesha, con trai của Chemosh-[...], vua của Mô-áp... Chemosh đã nói với ta: 'Hãy đi, chiếm lấy Nê-bô khỏi tay Y-sơ-ra-ên.'" (Dịch từ tiếng Mô-áp). Điều này trùng khớp hoàn toàn với ghi chép trong Kinh Thánh về cùng một nhân vật lịch sử (2 Các Vua 3:4). Bia đá này xác nhận Chemosh không phải là một nhân vật hư cấu, mà là một đối tượng thờ phượng chính thức và quyền năng trong mắt người Mô-áp.

Kinh Thánh đề cập đến Chemosh nhiều lần, luôn trong bối cảnh cảnh báo về sự thờ thần tượng và sự trừng phạt của Đức Chúa Trời.

1. Chemosh - "Sự xấu hổ của Mô-áp": Trong Các Quan Xét 11:24, khi Giép-thê đàm phán với vua Am-môn, ông nói: "Ngươi chẳng nhận lấy những vật mà Chemosh, thần của ngươi, ban cho ngươi sao? Chúng ta cũng vậy, nhận lấy mọi vật mà Giê-hô-va Đức Chúa Trời chúng ta đã ban cho chúng ta." Câu nói này phản ánh quan niệm phổ biến thời đó: mỗi dân tộc có một vị thần bảo hộ, và chiến thắng trên chiến trường chứng minh quyền năng của vị thần đó. Tuy nhiên, Kinh Thánh luôn khẳng định Đức Giê-hô-va là Đức Chúa Trời Chân Thần duy nhất của cả trời đất.

2. Sự Thờ Phượng Chemosh Xâm Nhập Vào Y-sơ-ra-ên: Mối nguy hiểm lớn nhất không đến từ bên ngoài, mà từ sự dung hợp tôn giáo (syncretism) bên trong. Vua Sa-lô-môn, vì các người vợ ngoại bang, đã phạm tội trọng: "Bấy giờ, Sa-lô-môn cất một nơi cao cho Chemosh, thần đáng gớm ghiếc của dân Mô-áp, trên hòn núi đối ngang Giê-ru-sa-lem, và cho Mo-lóc, thần đáng gớm ghiếc của dân Am-môn." (1 Các Vua 11:7). Từ "đáng gớm ghiếc" trong tiếng Hê-bơ-rơ là "shiqquts" (שִׁקּוּץ), diễn tả sự kinh tởm, ô uế tột cùng. Hành động này đã khiến vương quốc bị chia cắt (câu 11-13). Đây là bài học đắt giá: sự thỏa hiệp tâm linh nhỏ có thể dẫn đến sự sụp đổ lớn.

3. Sự Thất Bại Của Chemosh Và Quyền Tối Thượng Của Đức Giê-hô-va: Các tiên tri thường chế giễu sự bất lực của các thần tượng. Trong Giê-rê-mi 48:7, tiên tri tuyên báo sự phán xét trên Mô-áp: "Vì cớ ngươi tin cậy nơi những công trình và kho tàng mình, nên ngươi cũng sẽ bị bắt... Chemosh sẽ đi làm phu tù, những thầy tế lễ và các quan trưởng nó cũng vậy." Hình ảnh một vị thần bị bắt làm phu tù là một sự chế nhạo mạnh mẽ, khẳng định rằng chỉ có Đức Giê-hô-va là Đức Chúa Trời Tự Hữu Hằng Hữu.

Một phân đoạn gây tranh cãi là 2 Các Vua 3:26-27, khi Vua Mesha của Mô-áp, trong cơn cùng quẫn, đã "bắt con trai đầu lòng của mình, là người phải kế vị, dâng nó làm của lễ thiêu trên tường thành." Hành động này khiến "cơn thạnh nộ nổi phừng cùng Y-sơ-ra-ên" và họ rút lui. Một số học giả cho rằng "cơn thạnh nộ" ("qetseph" קֶצֶף) có thể chỉ về sự kinh hoàng và ô uế tột độ của hành động tà giáo đó trước mặt Đức Chúa Trời, khiến Y-sơ-ra-ên không thể tiếp tục chiến đấu. Hành động này cho thấy thực chất đen tối của sự thờ phượng Chemosh – nó có thể liên quan đến việc tế lễ con người, điều mà luật pháp Môi-se tuyệt đối cấm và Đức Giê-hô-va gớm ghiếc (Lê-vi Ký 18:21, Phục-truyền 18:10).

Việc nghiên cứu về Chemosh không chỉ là tìm hiểu lịch sử, mà là để rút ra những nguyên tắc thuộc linh vững chắc cho đời sống chúng ta.

1. Cảnh Giác Với "Thần Chemosh Hiện Đại": Chemosh đại diện cho bất cứ điều gì chiếm chỗ của Đức Chúa Trời trong lòng chúng ta. Sứ đồ Phao-lô cảnh báo: "Anh em chớ thờ hình tượng" (1 Cô-rinh-tô 10:14). "Hình tượng" ("eidololatria" εἰδωλολατρία) không chỉ là tượng gỗ, đá. Đó có thể là tiền bạc (Ma-thi-ơ 6:24), danh vọng, sự nghiệp, mối quan hệ, sự giải trí hay ngay cả chính bản thân chúng ta. Khi một điều gì đó trở thành trung tâm của sự theo đuổi, nguồn an ninh và hy vọng tối thượng của chúng ta, nó đã trở thành một "Chemosh". Chúng ta cần thường xuyên xét lòng mình trước Chúa.

2. Bài Học Từ Sự Thỏa Hiệp Của Sa-lô-môn: Sa-lô-môn không phủ nhận Đức Giê-hô-va. Ông chỉ "thêm" vào sự thờ phượng của mình những thần khác để làm hài lòng người khác. Đây chính là cạm bẫy của chủ nghĩa hỗn hợp tâm linh. Ngày nay, chúng ta có thể bị cám dỗ pha trộn niềm tin thuần khiết của Phúc Âm với các triết lý thế gian, thực hành mê tín, hoặc theo đuổi sự thành công bằng mọi giá. Gia-cơ 4:4 cảnh báo: "Hỡi kẻ tà dâm kia, anh em há chẳng biết làm bạn với thế gian là thù nghịch với Đức Chúa Trời sao?"

3. Sự Nhận Biết Về "Miền Đất Tâm Linh": Các dân tộc xưa tin thần của họ chỉ có quyền trong biên giới quốc gia. Nhưng Phúc Âm mặc khải về Chúa Giê-xu Christ, là Chúa của mọi dân tộc (Ma-thi-ơ 28:18). Tuy nhiên, chúng ta cần khôn ngoan nhận biết rằng có những "thế lực tâm linh" đằng sau các hệ tư tưởng, văn hóa chống nghịch Chúa (Ê-phê-sô 6:12). Khi truyền giáo hay sống trong môi trường đa thần giáo, chúng ta không sợ hãi, nhưng nhận biết rằng "Đấng ở trong các con là lớn hơn kẻ ở trong thế gian" (1 Giăng 4:4).

4. Tập Trung Vào Sự Cứu Chuộc Duy Nhất Nơi Chúa Giê-xu: Cuối cùng, câu chuyện về Chemosh và mọi thần tượng khác đều dẫn chúng ta đến với Thập Tự Giá. Con người, trong tội lỗi, luôn tạo ra các thần tượng để thờ phượng (Rô-ma 1:21-23). Nhưng Đức Chúa Trời, trong ân điển, đã ban Con Một của Ngài. Chúa Giê-xu Christ chính là sự bày tỏ trọn vẹn và cuối cùng của Đức Chúa Trời chân thần. Ngài đã hủy phá mọi quyền lực của tà linh (Cô-lô-se 2:15). Sự cứu rỗi không đến từ việc phá đổ tượng thờ cách thuần túy, mà đến từ việc tin nhận và tôn Ngài làm Chúa và là Cứu Chúa duy nhất của đời sống mình.

Chemosh, vị thần của Mô-áp, từng là nỗi kinh hoàng và cám dỗ với dân Y-sơ-ra-ên, giờ đây chỉ còn trong sử sách và các di tích khảo cổ. Sự tồn tại và suy tàn của sự thờ phượng Chemosh là một minh chứng hùng hồn cho lời tuyên bố của Đức Giê-hô-va: "Ta là Đấng Tự Hữu Hằng Hữu; chẳng có Đấng nào khác ngoài ta. Trước mặt ta, chẳng có Chúa nào hết... Hết thảy những kẻ cầu khẩn tượng chạm sẽ bị xấu hổ." (Ê-sai 44:6,9).

Là Cơ Đốc nhân sống dưới Giao Ước Mới trong huyết Chúa Giê-xu, chúng ta được kêu gọi sống một đời sống thờ phượng trong thần linh và lẽ thật (Giăng 4:24). Hãy để Chúa Thánh Linh dò xét lòng chúng ta, phơi bày và đánh đổ mọi "thần Chemosh" hiện đại – những điều chiếm chỗ của Chúa. Hãy giữ cho niềm tin được thuần khiết, tập trung hoàn toàn vào Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã chiến thắng mọi quyền lực và đáng được mọi sự tôn thờ. Trong một thế giới đầy những lời mời gọi thờ phượng đủ thứ, chúng ta hãy vững vàng tuyên xưng cùng với Giô-suê: "... nhưng ta và nhà ta sẽ phục sự Đức Giê-hô-va." (Giô-suê 24:15).