Gia-cơ 1 dạy làm theo lời Chúa như thế nào?

Trong Tân Ước, thư của Gia-cơ là một trong những sách thực tiễn nhất, nhấn mạnh đức tin sống động phải thể hiện qua việc làm. Gia-cơ, em trai của Chúa Giê-xu và là một trong những lãnh đạo Hội Thánh đầu tiên, viết thư này cho “mười hai chi phái đương tản lạc” (Gia-cơ 1:1), tức các tín hữu Do Thái sống rải rác bên ngoài Palestine. Chương 1 của thư Gia-cơ đặt nền tảng cho toàn bộ sứ điệp của ông, đặc biệt là lời dạy về cách làm theo Lời Chúa. Qua phân tích chi tiết bối cảnh, từ ngữ gốc Hy Lạp và các nguyên tắc thực hành, chúng ta sẽ khám phá sự phong phú của phân đoạn này và áp dụng vào đời sống hằng ngày.

1. Bối cảnh và cấu trúc Gia-cơ 1

Gia-cơ 1 bao gồm nhiều chủ đề nhưng có một sự liên kết nội tại: sự thử thách dẫn đến sự kiên nhẫn (c.2-4), sự cầu xin khôn ngoan (c.5-8), thái độ đối với giàu nghèo (c.9-11), nguồn gốc của cám dỗ (c.13-18), và sau cùng là lời kêu gọi nghe và làm theo Lời Chúa (c.19-27). Toàn bộ chương hướng đến việc hình thành một đức tin trưởng thành, biểu lộ qua hành động vâng phục.

Trọng tâm của việc làm theo Lời Chúa nằm ở các câu 19-27. Tuy nhiên, để hiểu trọn vẹn, chúng ta cần thấy mối liên hệ giữa phần trước và phần này: sự thử thách và kiên nhẫn giúp chúng ta tiếp nhận Lời với lòng nhu mì; sự khôn ngoan cần thiết để hiểu và thực hành Lời; và sự cảnh báo về cám dỗ nhắc nhở rằng Lời Chúa là chân lý giải thoát chúng ta khỏi sự lừa dối của tội lỗi.

2. Phân tích chi tiết Gia-cơ 1:19-27

a. Nghe chậm, nói chậm, giận chậm (c.19-21)

“Hỡi anh em yêu dấu, anh em biết điều đó: người nào cũng phải mau nghe mà chậm nói, chậm giận; vì cơn giận của người ta không làm nên sự công bình của Đức Chúa Trời. Vậy, hãy bỏ đi mọi điều ô uế và mọi điều gian ác còn lại, đem lòng nhu mì nhận lấy lời đã trồng trong anh em, là lời cứu được linh hồn của anh em.” (Gia-cơ 1:19-21).

Trong nguyên ngữ Hy Lạp, từ “mau nghe” (ταχὺς εἰς τὸ ἀκοῦσαι, tachys eis to akousai) nhấn mạnh sự sẵn sàng lắng nghe. Nghe ở đây không chỉ là nghe bằng tai mà là lắng nghe với thái độ tiếp nhận, đặc biệt là lắng nghe Lời Chúa. “Chậm nói” (βραδὺς εἰς τὸ λαλῆσαι, bradys eis to lalēsai) khuyên chúng ta suy nghĩ cẩn thận trước khi phát biểu, tránh nói những lời thiếu khôn ngoan. “Chậm giận” (βραδὺς εἰς ὀργήν, bradys eis orgēn) – sự giận dữ thường cản trở việc tiếp nhận Lời Chúa và không phù hợp với sự công bình của Đức Chúa Trời (c.20).

Tiếp theo, câu 21 đưa ra mệnh lệnh: “Hãy bỏ đi mọi điều ô uế và mọi điều gian ác còn lại”. Từ “bỏ đi” (ἀποτίθημι, apotithēmi) nghĩa là cởi bỏ, như cởi bỏ quần áo bẩn. Điều này nhắc nhở rằng tội lỗi ngăn cản chúng ta tiếp nhận Lời Chúa. Thay vào đó, hãy “đem lòng nhu mì nhận lấy lời đã trồng trong anh em”. “Nhu mì” (πραΰτης, prautēs) là thái độ khiêm nhường, mềm mại, dễ dạy. “Nhận lấy” (δέχομαι, dechomai) không chỉ là nghe suông mà là đón nhận như một món quà và để cho Lời thấm sâu. Lời đã được trồng (hay gieo) trong lòng chúng ta qua sự rao giảng và đọc Kinh Thánh, và Lời ấy có quyền năng cứu rỗi linh hồn.

b. Làm theo Lời, không chỉ nghe suông (c.22-25)

“Hãy làm theo lời, chớ lấy nghe làm đủ mà lừa dối mình. Vì, nếu có kẻ nghe lời mà không làm theo, thì ví như một người soi mặt mình trong gương; thấy rồi thì đi, liền quên mặt ra thể nào. Nhưng kẻ nào xét kỹ luật pháp trọn vẹn, là luật pháp về sự tự do, lại hay vâng giữ lấy, chẳng phải nghe rồi quên đi, nhưng hết lòng giữ theo phép tắc nó, thì kẻ đó sẽ được phước trong sự mình vâng lời.” (Gia-cơ 1:22-25).

Gia-cơ cảnh báo về sự tự lừa dối khi chỉ nghe Lời mà không làm. Từ “lừa dối” (παραλογίζομαι, paralogizomai) có nghĩa là đánh lừa bằng lý luận sai trái. Người chỉ nghe mà không làm giống như soi gương rồi quên ngay mặt mình. Trong văn hóa thời đó, gương làm bằng kim loại đánh bóng, cho hình ảnh không rõ ràng, nhưng người ấy vẫn nhìn thấy đủ để nhận biết tình trạng của mình. Tuy nhiên, anh ta “đi, liền quên mặt ra thể nào” – không hành động để sửa chữa điều gì cần thay đổi.

Ngược lại, người “xét kỹ luật pháp trọn vẹn” (hay “nhìn chăm chỉ vào luật pháp toàn hảo”) sẽ được phước. Cụm “luật pháp trọn vẹn” (νόμος τέλειος, nomos teleios) ở đây được giải thích là “luật pháp về sự tự do” (νόμος ἐλευθερίας, nomos eleutherias). Đó không phải là luật pháp Môi-se với những quy tắc cứng nhắc, mà là luật pháp của Đấng Christ – luật yêu thương (Gia-cơ 2:8) giải phóng con người khỏi tội lỗi và sự chết. Người nào chăm chú nghiên cứu Lời Chúa và vâng giữ nó sẽ tìm thấy sự tự do thật và được phước.

Từ “xét kỹ” (παρακύπτω, parakuptō) có nghĩa gốc là cúi xuống để nhìn kỹ, chăm chú quan sát. Nó diễn tả sự chú tâm, nghiền ngẫm Lời Chúa. Đó là sự tương phản với việc nghe qua loa, không suy ngẫm. Người ấy không quên, nhưng “hết lòng giữ theo phép tắc nó” (c.25). Kết quả là được phước trong sự vâng lời.

c. Tôn giáo thật trước mặt Đức Chúa Trời (c.26-27)

“Nếu ai trong anh em tưởng mình là tin đạo, mà không cầm giữ lưỡi mình, nhưng lại lừa dối lòng mình, thì sự tin đạo của người hạng đó là vô ích. Sự tin đạo thanh sạch không vết, trước mặt Đức Chúa Trời, Cha chúng ta, là thăm viếng kẻ mồ côi, đàn bà góa trong cơn khốn khó của họ, và giữ lấy mình không bị ô uế bởi thế gian.” (Gia-cơ 1:26-27).

Đoạn kết này định nghĩa tôn giáo thật (hay “sự tin đạo”) – không phải là những nghi thức bề ngoài, mà là thực hành Lời Chúa qua hành động yêu thương cụ thể và sự tách biệt khỏi sự ô uế của thế gian. Gia-cơ đề cập đến việc “cầm giữ lưỡi mình”, nhấn mạnh lại tầm quan trọng của lời nói (liên hệ đến “chậm nói”). Nếu không kiểm soát được miệng lưỡi, thì tôn giáo của người ấy là vô ích (μάταιος, mataios – rỗng tuếch).

Tôn giáo thanh sạch bao gồm hai phương diện tích cực: (1) thăm viếng kẻ mồ côi, đàn bà góa – những người yếu thế nhất trong xã hội, thể hiện lòng thương xót thực tế; (2) giữ mình khỏi sự ô uế của thế gian – tức là sống thánh sạch, không đồng lõa với tội lỗi. Đây chính là biểu hiện của việc làm theo Lời Chúa: yêu thương người lân cận và sống thánh khiết.

3. Mối liên hệ với các phần trước trong Gia-cơ 1

Để hiểu sâu sắc hơn về cách làm theo Lời Chúa, chúng ta cần xem xét các câu 2-18, vì chúng cung cấp nền tảng cho thái độ đúng đắn đối với Lời.

a. Thử thách và kiên nhẫn (c.2-4,12)

“Hỡi anh em, hãy coi sự thử thách trăm bề thoạt đến cho anh em như là điều vui mừng trọn vẹn, vì biết rằng sự thử thách đức tin anh em sanh ra sự nhịn nhục.” (c.2-3). Sự kiên nhẫn (ὑπομονή, hypomonē) là khả năng bền đỗ, trưởng thành trong đức tin. Trong hoàn cảnh thử thách, Lời Chúa là nguồn sức mạnh và hướng dẫn. Làm theo Lời trong khó khăn chứng tỏ đức tin chân thật.

b. Cầu xin khôn ngoan (c.5-8)

“Ví bằng trong anh em có kẻ kém khôn ngoan, hãy cầu xin Đức Chúa Trời, là Đấng ban cho mọi người cách rộng rãi, không trách móc ai, thì kẻ ấy sẽ được ban cho.” (c.5). Sự khôn ngoan từ trên cao (xem Gia-cơ 3:17) cần thiết để hiểu và áp dụng Lời Chúa. Người cầu xin phải có lòng tin không nghi ngờ (c.6-8), vì nghi ngờ làm cho người ấy sóng đánh gió thổi, không thể nhận được điều gì từ Chúa.

c. Của cải thế gian và sự tạm bợ (c.9-11)

Gia-cơ nhắc nhở người nghèo hãy tự hào trong địa vị cao trọng của mình, người giàu hãy tự hào trong sự hạ mình. Của cải thế gian phai tàn, vì vậy đừng để nó chi phối lòng trí, mà hãy tập trung vào Lời hằng sống. Thái độ này giúp chúng ta vâng theo Lời cách vô tư.

d. Nguồn gốc của cám dỗ (c.13-18)

Đức Chúa Trời không cám dỗ ai; cám dỗ đến từ dục vọng riêng của con người. Sau khi dục vọng đã cưu mang thì sanh ra tội lỗi; tội lỗi đã trọn thì sanh ra sự chết (c.14-15). Trái lại, Đức Chúa Trời là Đấng ban mọi ân điển tốt lành, và Ngài đã “dùng lời chân thật sanh chúng ta” (c.18). Lời Chúa là công cụ tái sinh, mang lại sự sống mới. Vì vậy, chúng ta phải gắn bó với Lời để chiến thắng cám dỗ và sống đẹp ý Chúa.

Như vậy, toàn bộ chương 1 dẫn dắt độc giả đến chỗ nhận thức rằng Lời Chúa là quyền năng và cần được thực hành trong mọi hoàn cảnh.

4. Những từ ngữ then chốt và ý nghĩa từ nguyên

Để làm rõ hơn sứ điệp của Gia-cơ, chúng ta xem xét một số từ Hy Lạp quan trọng:

• Λόγος (logos): Lời, ở đây là Lời của Đức Chúa Trời, bao gồm cả sự dạy dỗ trong Kinh Thánh. Lời này có sức mạnh cứu rỗi (c.21) và được trồng trong chúng ta.
• Ποιητής (poiētēs): Người làm, thực hành. Trong c.22-25, Gia-cơ nhấn mạnh phải là “người làm” (ποιητής) chứ không chỉ là “người nghe” (ἀκροατής, akroatēs).
• Κατανοέω (katanoeō): Xem xét kỹ lưỡng, chú ý (c.23-24). Người chỉ nghe mà không làm thì không “xem xét kỹ” Lời Chúa.
• Παρακύπτω (parakuptō): Cúi xuống nhìn, nhìn chăm chú (c.25). Mô tả sự nghiền ngẫm Lời với sự tập trung và tôn kính.
• Θρησκεία (thrēskeia): Tôn giáo, sự thờ phượng (c.26-27). Tôn giáo thật trước mặt Đức Chúa Trời là sự thực hành yêu thương và thánh khiết.

5. Ứng dụng thực tiễn: Làm theo Lời Chúa hằng ngày

Lời dạy của Gia-cơ 1 không chỉ dừng lại ở lý thuyết mà phải biến thành hành động. Dưới đây là một số cách áp dụng:

a. Lắng nghe Lời Chúa với thái độ nhu mì

Khi đọc Kinh Thánh, nghe giảng, hoặc học hỏi, chúng ta cần có tâm linh mềm mại, sẵn sàng được Lời sửa dạy. Hãy dẹp bỏ thành kiến, cầu xin Thánh Linh mở mắt để thấy chân lý. Đồng thời, giữ im lặng trước mặt Chúa, không vội phán xét hay bào chữa, mà để Lời phán với chính mình.

b. Suy ngẫm sâu sắc và liên tục

Đừng chỉ đọc lướt qua, nhưng dành thời gian nghiền ngẫm Lời Chúa. Giống như người cúi xuống nhìn kỹ vào luật pháp trọn vẹn, chúng ta cần suy gẫm ngày và đêm (Thi Thiên 1:2). Đặt câu hỏi: Lời này có ý nghĩa gì? Áp dụng vào hoàn cảnh của tôi ra sao? Chúa muốn tôi thay đổi điều gì?

c. Vâng giữ ngay lập tức

Khi Lời Chúa chỉ ra một mệnh lệnh rõ ràng (như tha thứ, yêu thương, từ bỏ tội lỗi, phục vụ, v.v.), chúng ta cần vâng theo không chần chừ. Nếu chỉ nghe mà không làm, chúng ta tự lừa dối mình. Hãy biến sự hiểu biết thành hành động cụ thể trong các mối quan hệ, công việc, và đời sống cá nhân.

d. Kiểm soát lưỡi và cơn giận

Lời Chúa dạy: mau nghe, chậm nói, chậm giận. Trong các cuộc tranh luận hay xung đột, hãy tập lắng nghe trước, suy nghĩ kỹ trước khi đáp lại, và kiềm chế cơn giận. Nhờ đó, chúng ta bày tỏ sự khôn ngoan từ trên cao và giữ được sự hiệp một.

e. Thể hiện tình yêu thương thực tế

Làm theo Lời Chúa có nghĩa là quan tâm đến người đau khổ, giúp đỡ người nghèo, thăm viếng người cô đơn, và bênh vực người yếu thế. Điều này có thể thực hiện qua việc tham gia các chương trình từ thiện của Hội Thánh, hoặc đơn giản là chú ý đến nhu cầu của những người xung quanh.

f. Giữ mình khỏi ô uế thế gian

Sống trong thế gian nhưng không thuộc về thế gian. Cần có sự phân biệt rõ ràng giữa các giá trị của Kinh Thánh và văn hóa thế tục. Hãy tránh xa những điều làm ô nhiễm tâm linh: tham lam, dâm dục, kiêu ngạo, v.v. Thay vào đó, nuôi dưỡng tâm trí bằng Lời Chúa và những điều thánh khiết.

6. Kết luận

Gia-cơ 1 là bản hướng dẫn quý báu cho mọi tín hữu về cách làm theo Lời Chúa. Từ việc đối diện thử thách với niềm vui, cầu xin khôn ngoan, đến việc tiếp nhận Lời với lòng nhu mì và thực hành cụ thể, mỗi phần đều liên kết chặt chẽ với nhau. Lời Chúa không phải để trang điểm kiến thức, nhưng để biến đổi cuộc đời. Người nào nghe và làm theo Lời sẽ tìm thấy sự tự do thật và được phước. Hãy để mỗi chúng ta trở thành người “xét kỹ luật pháp trọn vẹn” và hết lòng giữ theo, để tôn giáo của chúng ta không vô ích trước mặt Đức Chúa Trời, mà đẹp lòng Ngài qua tình yêu thương và sự thánh khiết.

Cuối cùng, chúng ta hãy ghi nhớ lời Chúa Giê-xu dạy: “Ai nghe và làm theo lời Ta phán, thì giống như một người khôn ngoan cất nhà mình trên vầng đá” (Ma-thi-ơ 7:24). Đó chính là sự khôn ngoan đích thực mà Gia-cơ muốn chúng ta đạt được qua việc làm theo Lời.