Các sách Phúc Âm ngụy thư khác biệt thế nào?

Trong lịch sử Hội Thánh đầu tiên, nhiều tác phẩm viết về cuộc đời và lời dạy của Chúa Giê-xu đã xuất hiện, nhưng chỉ có bốn sách Phúc Âm (Ma-thi-ơ, Mác, Lu-ca, Giăng) được công nhận là Kinh Thánh. Các sách khác thường được gọi là “Phúc Âm ngụy thư” (apocryphal gospels). Bài viết này sẽ khám phá sự khác biệt giữa các Phúc Âm ngụy thư và bốn Phúc Âm chính thống, đồng thời cung cấp những ứng dụng thực tiễn cho đời sống Cơ Đốc.

“Ngụy thư” (apocrypha) có nghĩa là “giấu kín” hoặc “không được công nhận”. Các sách Phúc Âm ngụy thư là những tác phẩm được viết từ thế kỷ thứ hai trở về sau, tự nhận ghi lại lời nói và việc làm của Chúa Giê-xu, nhưng không được Hội Thánh sơ khai đưa vào quy điển Tân Ước. Một số ví dụ nổi tiếng bao gồm: Phúc Âm Thô-ma, Phúc Âm Phi-e-rơ, Phúc Âm Giu-đa, Phúc Âm Ma-ri, và các sách về thời thơ ấu của Chúa như Phúc Âm Thời Thơ Ấu theo Thô-ma và Phúc Âm Thời Thơ Ấu theo Gia-cơ.

Sau khi các sứ đồ qua đời, nhiều nhóm tôn giáo khác nhau (đặc biệt là phái Ngộ đạo – Gnosticism) đã sản xuất các văn bản nhằm truyền bá giáo lý của họ dưới danh nghĩa Chúa Giê-xu hoặc các sứ đồ. Hầu hết các Phúc Âm ngụy thư được viết vào thế kỷ thứ hai và thứ ba, tức là sau các sách Phúc Âm chính thống (thế kỷ thứ nhất). Một số được phát hiện qua các bản thảo cổ như tại Nag Hammadi (Ai Cập) năm 1945.

Trong khi bốn Phúc Âm chính thống được viết bởi những người có mối liên hệ trực tiếp hoặc gián tiếp với các sứ đồ (Ma-thi-ơ và Giăng là môn đồ, Mác là bạn đồng lao với Phi-e-rơ, Lu-ca là bạn đồng hành với Phao-lô), các Phúc Âm ngụy thư thường mang tên các nhân vật Kinh Thánh nhưng không có bằng chứng về tác giả thật. Chúng được sáng tác muộn hơn và phản ánh những tư tưởng thần học không phù hợp với lời dạy của các sứ đồ.

Các Phúc Âm ngụy thư khác biệt rõ rệt với bốn Phúc Âm chính thống trên nhiều phương diện:

1. Hình ảnh về Chúa Giê-xu

Trong các sách Phúc Âm chính thống, Chúa Giê-xu là Con Đức Chúa Trời, hoàn toàn là Đức Chúa Trời và hoàn toàn là người, chịu chết thay cho tội lỗi chúng ta và sống lại. Ngài dạy dỗ công khai và thực hiện các phép lạ để xác nhận sứ điệp của Ngài. Ngược lại, nhiều Phúc Âm ngụy thư (đặc biệt là những sách mang màu sắc Ngộ đạo) miêu tả Chúa Giê-xu như một bậc thầy bí truyền, tiết lộ những “mặc khải bí mật” chỉ dành cho một nhóm nhỏ. Chẳng hạn, Phúc Âm Thô-ma gồm 114 câu nói bí ẩn của Chúa Giê-xu, không có câu chuyện về sự chết và sống lại của Ngài. Một số sách khác (như Phúc Âm Phi-e-rơ) lại có khuynh hướng docetism – quan điểm cho rằng Chúa Giê-xu chỉ có thân thể giả, không thực sự chịu khổ hình.

2. Nhấn mạnh vào tri thức bí mật (gnosis)

Phái Ngộ đạo tin rằng sự cứu rỗi đạt được qua tri thức bí mật về nguồn gốc thần thánh của linh hồn. Do đó, các Phúc Âm ngụy thư thường trình bày Chúa Giê-xu dạy những điều huyền bí về nguồn gốc vũ trụ, các cấp bậc thần linh, và cách thức linh hồn thoát khỏi thế giới vật chất. Điều này hoàn toàn xa lạ với sứ điệp cứu rỗi qua đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ được rao giảng trong Tân Ước (Ê-phê-sô 2:8-9; Rô-ma 10:9-10).

3. Các câu chuyện về thời thơ ấu của Chúa Giê-xu

Các sách như Phúc Âm Thời Thơ Ấu theo Thô-ma kể lại nhiều phép lạ kỳ lạ do Chúa Giê-xu thực hiện khi còn là một đứa trẻ, chẳng hạn biến chim đất sét thành chim thật, nguyền rủa một đứa trẻ khiến nó chết, rồi sau đó làm sống lại. Những câu chuyện này mang tính giật gân, thiếu sự nghiêm túc và không phù hợp với tính cách yêu thương, khiêm nhường của Chúa Giê-xu được mô tả trong Kinh Thánh. Chúng cũng không có giá trị lịch sử và thường được thêm thắt để thỏa mãn trí tò mò của con người.

4. Mô tả về sự chết và phục sinh

Phúc Âm Phi-e-rơ chứa một bản tường thuật khác về sự phục sinh, trong đó Chúa Giê-xu bước ra khỏi mộ với chiều cao chạm trời, theo sau là một cây thập tự biết nói. Những chi tiết kỳ quái như vậy không xuất hiện trong các Phúc Âm chính thống, vốn ghi lại các sự kiện một cách chân thực và đáng tin cậy.

5. Văn phong và thể loại

Bốn Phúc Âm chính thống thuộc thể loại tiểu sử cổ đại, kết hợp lời dạy và hành động của Chúa Giê-xu trong một khung cảnh lịch sử. Trong khi đó, nhiều Phúc Âm ngụy thư chỉ là tập hợp các câu nói (logia) hoặc đối thoại triết lý dài, không có bối cảnh rõ ràng. Chúng thường sử dụng ngôn ngữ bí ẩn, khó hiểu, khác xa với sự giản dị và rõ ràng trong lời dạy của Chúa Giê-xu được ghi lại trong Ma-thi-ơ, Mác, Lu-ca và Giăng.

Hội Thánh đầu tiên đã sử dụng những tiêu chuẩn khắt khe để xác định sách nào thuộc về Kinh Thánh:

• Tính tông đồ: Tác phẩm phải được viết bởi một sứ đồ hoặc người thân cận với sứ đồ.
• Tính chính thống: Nội dung phải phù hợp với giáo lý đã được các sứ đồ truyền dạy.
• Tính phổ quát: Được đa số Hội Thánh trên khắp các vùng chấp nhận và sử dụng trong sự thờ phượng.
• Tính linh cảm: Mang dấu ấn của Đức Thánh Linh, có khả năng biến đổi đời sống.

Bốn sách Phúc Âm đáp ứng tất cả các tiêu chuẩn này. Ngược lại, các Phúc Âm ngụy thư không đáp ứng được: chúng xuất hiện muộn, không liên hệ với các sứ đồ, chứa đựng giáo lý sai lạc, và chỉ được một số nhóm nhỏ tán thành.

Các giáo phụ Hội Thánh như Irenaeus, Tertullian, Origen đã lên tiếng phản đối những tác phẩm này vì chúng mâu thuẫn với lẽ thật đã được truyền lại. Irenaeus (khoảng năm 180 SCN) khẳng định chỉ có bốn Phúc Âm, tương ứng với bốn phương trời, và bất kỳ ai thêm bớt đều là sai lầm. Sự đồng thuận của Hội Thánh suốt nhiều thế kỷ đã xác nhận quy điển hiện tại.

Kinh Thánh cũng cảnh báo về việc thêm bớt lời Đức Chúa Trời (Khải Huyền 22:18-19) và về những giáo sư giả đem đến sự hủy diệt (Ga-la-ti 1:6-9; 2 Phi-e-rơ 2:1). Các Phúc Âm ngụy thư rõ ràng là sản phẩm của những giáo lý sai lạc, không phải đến từ Đức Thánh Linh.

Việc tìm hiểu về các Phúc Âm ngụy thư không chỉ là kiến thức lịch sử, mà còn giúp chúng ta củng cố đức tin và rèn luyện khả năng phân biệt:

1. Trung thành với Kinh Thánh đã được linh cảm

“Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình” (2 Ti-mô-thê 3:16). Bốn sách Phúc Âm chính thống đủ để chúng ta biết về Chúa Giê-xu và con đường cứu rỗi. Chúng ta không cần tìm kiếm những “mặc khải bí mật” bên ngoài Lời Chúa.

2. Thử nghiệm các linh

“Hãy yêu mến nhau; nhưng phải ghét sự dữ, mà bám lấy sự lành” (Rô-ma 12:9). Giăng dạy: “Hỡi kẻ rất yêu dấu, chớ tin cậy mọi thần, nhưng hãy thử cho biết các thần có phải đến bởi Đức Chúa Trời chăng” (1 Giăng 4:1). Khi nghe bất kỳ giáo lý nào, chúng ta phải đối chiếu với Kinh Thánh. Nếu nó không phù hợp với lẽ thật đã được bày tỏ, đó là sai lầm.

3. Tránh tò mò quá độ

Một số Cơ Đốc nhân bị cuốn hút bởi những tài liệu “bị giấu kín” hay “bí mật”. Nhưng sự tò mò có thể dẫn đến lạc giáo. Cô-lô-se 2:8 cảnh báo: “Hãy giữ chừng, kẻo có ai lấy triết học và lời hư không, theo truyền thống loài người, theo sơ học của thế gian, mà bắt anh em phục chăng, chớ không theo Đấng Christ.”

4. Truyền giảng Phúc Âm chân chính

Trong thời đại ngày nay, nhiều người nói về “các Phúc Âm bị thất lạc” như thể chúng tiết lộ một Chúa Giê-xu khác. Chúng ta cần biết rõ sự thật để bảo vệ đức tin và chia sẻ Phúc Âm thật của Đấng Christ: “Vì Đức Chúa Trời yêu thương thế gian, đến nỗi đã ban Con một của Ngài, hầu cho hễ ai tin Con ấy không bị hư mất mà được sự sống đời đời” (Giăng 3:16).

Các sách Phúc Âm ngụy thư khác biệt với bốn Phúc Âm chính thống về niên đại, tác giả, nội dung, thần học và mục đích. Chúng không phải là Lời Đức Chúa Trời, mà là sản phẩm của những tư tưởng dị giáo thế kỷ thứ hai trở đi. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta hãy gắn bó với Kinh Thánh đã được linh cảm, tin cậy vào sự dẫn dắt của Đức Thánh Linh, và sống theo lẽ thật của Phúc Âm về Chúa Giê-xu Christ. “Lời Chúa là ngọn đèn cho chân tôi, ánh sáng cho đường lối tôi” (Thi Thiên 119:105).