Sa-lô-môn: Vị Vua Khôn Ngoan Và Bài Học Về Sự Đánh Mất Ưu Tiên
Trong dòng chảy lịch sử cứu chuộc của Kinh Thánh, Sa-lô-môn nổi lên như một nhân vật phức tạp và đầy mâu thuẫn—một thiên tài được ban phước và cũng là một tấm gương cảnh tỉnh. Con trai của Vua Đa-vít và Bát-sê-ba, ông không chỉ là vị vua thứ ba của Y-sơ-ra-ên thống nhất mà còn là kiến trúc sư xây dựng Đền Thờ đầu tiên tại Giê-ru-sa-lem. Cuộc đời ông, được ghi chép chủ yếu trong các sách I Các Vua 1-11 và II Sử Ký 1-9, là một nghiên cứu sâu sắc về ân điển, sự khôn ngoan thuộc linh, sự thành công vật chất, và thảm kịch của sự sa sút thuộc linh khi đánh mất sự kính sợ Đức Giê-hô-va.
Sa-lô-môn (tiếng Hê-bơ-rơ: Shĕlōmōh, có nghĩa là "bình an") được sinh ra trong một bối cảnh đầy biến động (II Sa-mu-ên 12:24-25). Cha mẹ ông, Đa-vít và Bát-sê-ba, từng phạm tội ngoại tình và mưu sát, nhưng sau khi ăn năn, họ nhận được sự tha thứ. Đức Chúa Trời đã dùng chính tên khác của Sa-lô-môn là Giê-đi-đia ("được Đức Giê-hô-va yêu") để xác nhận giao ước của Ngài (II Sa-mu-ên 12:25). Sự kế vị của Sa-lô-môn không phải không có tranh chấp, nhưng cuối cùng đã được tiên tri Na-than và Đa-vít xác nhận, hoàn thành lời hứa của Đức Chúa Trời với Đa-vít về một dòng dõi cai trị đời đời (II Sa-mu-ên 7:12-16).
Sự kiện định hình đầu triều đại của Sa-lô-môn xảy ra tại nơi cao Ga-ba-ôn. Tại đây, Đức Chúa Trời hiện ra với ông trong giấc chiêm bao và phán: "Hãy xin điều gì ngươi muốn ta ban cho ngươi" (I Các Vua 3:5). Phản ứng của Sa-lô-môn trở thành khuôn mẫu cho một tấm lòng đẹp ý Chúa. Ông nhận biết sự non trẻ và thiếu kinh nghiệm của mình trong việc cai trị một dân tộc lớn. Thay vì cầu xin sự giàu có, danh vọng hay mạng sống kẻ thù, ông đã cầu xin:
"Xin ban cho kẻ tôi tớ Chúa tấm lòng khôn sáng, để đoán xét dân sự Ngài và phân biệt điều lành điều dữ" (I Các Vua 3:9).
Lời cầu nguyện này làm đẹp lòng Đức Chúa Trời cách sâu sắc. Từ "khôn sáng" trong nguyên văn Hê-bơ-rơ là "lēb shōmēa" – một tấm lòng biết lắng nghe, thấu hiểu và phân biệt. Đức Chúa Trời không chỉ ban cho ông sự khôn ngoan (chokmah – sự khéo léo, thông sáng trong mọi lĩnh vực) vượt trội mọi người trước và sau ông, mà còn ban cả của cải và danh vọng mà ông không cầu xin (I Các Vua 3:10-13). Sự khôn ngoan của Sa-lô-môn được thể hiện rõ ràng qua việc xét xử khôn ngoan giữa hai người đàn bà tranh một đứa trẻ (I Các Vua 3:16-28), khiến cả dân sự kinh sợ và nhìn biết sự khôn ngoan của Đức Chúa Trời ở trong ông.
Triều đại Sa-lô-môn đánh dấu thời kỳ hoàng kim về chính trị và kinh tế của Y-sơ-ra-ên. Ông thực hiện được ước nguyện của Đa-vít là xây dựng Đền Thờ (heykal) cho Đức Giê-hô-va tại Giê-ru-sa-lem. Đây là một công trình kiến trúc tráng lệ, nơi đặt Hòm Giao Ước, biểu tượng cho sự hiện diện của Đức Chúa Trời giữa dân sự Ngài (I Các Vua 6). Lời cầu nguyện dâng đền thờ của Sa-lô-môn trong I Các Vua 8 là một trong những lời cầu nguyện vĩ đại nhất trong Kinh Thánh, thể hiện sự hiểu biết thần học sâu sắc về bản chất của Đức Chúa Trời: một Đấng cao cả không thể bị giới hạn trong đền đài, nhưng sẵn lòng lắng nghe lời cầu xin của dân sự hướng về nơi này (I Các Vua 8:27-30).
Ngoài đền thờ, ông còn xây cung điện nguy nga, củng cố thành trì, và phát triển mạng lưới thương mại rộng khắp khiến bạc trở nên tầm thường tại Giê-ru-sa-lem (I Các Vua 10:21). Sự khôn ngoan và vinh hiển của ông thu hút các nhà lãnh đạo thế giới, như Nữ vương Sê-ba, đến để chiêm ngưỡng và thử thách (I Các Vua 10:1-13). Ông cũng là tác giả chính của nhiều sách Châm Ngôn, Truyền Đạo và Nhã Ca, đóng góp lớn vào văn chương khôn ngoan của Kinh Thánh.
Tuy nhiên, câu chuyện về Sa-lô-môn không kết thúc tại đỉnh cao vinh quang. Sách I Các Vua 11 ghi lại sự sa ngã thảm khốc của ông. Trái với luật pháp Môi-se cấm vua không được lấy nhiều vợ, đặc biệt là người ngoại bang có thể quay lòng vua theo các thần khác (Phục Truyền 17:17), Sa-lô-môn "yêu mến nhiều người đàn bà ngoại" (I Các Vua 11:1). Ông có bảy trăm vợ và ba trăm cung phi. Khi về già, các vợ ngoại bang này đã "dụ lòng người đi theo các thần khác" (I Các Vua 11:4). Ông xây các nơi cao thờ cúng cho thần Minh-côm của dân Am-môn và thần Mo-lóc của dân Mô-áp, ngay trên núi đối diện Giê-ru-sa-lem.
Sự bất tuân này là hệ quả của một quá trình xói mòn thuộc linh. Sự khôn ngoan thật bắt nguồn từ sự kính sợ Đức Giê-hô-va (Châm Ngôn 9:10), nhưng Sa-lô-môn dần đánh mất sự kính sợ đó. Ông bắt đầu dựa vào sự khôn ngoan và thành tựu của chính mình hơn là duy trì mối tương giao cá nhân với Đức Chúa Trời. Sự thỏa hiệp trong đời sống hôn nhân, vốn bắt nguồn từ mục đích chính trị và khoái lạc cá nhân, đã dẫn đến sự thỏa hiệp trong đức tin. Hậu quả thật nghiêm trọng: Đức Chúa Trời phán rằng vương quốc sẽ bị xé ra khỏi tay con trai ông, chỉ để lại một chi phái (I Các Vua 11:11-13). Sự bình an (Shalom) trong tên ông đã bị phá vỡ, và vương quốc thống nhất của Đa-vít tan rã sau khi ông qua đời.
Sa-lô-môn để lại một di sản hai mặt. Một mặt, ông là hiện thân của sự khôn ngoan, thịnh vượng và hòa bình—một hình bóng về Đấng Mê-si-a sẽ đến, Đấng cai trị trong công lý và hòa bình đời đời. Chính Chúa Giê-xu đã phán: "Nơi đây có Đấng lớn hơn Sa-lô-môn" (Ma-thi-ơ 12:42). Đền thờ Sa-lô-môn là hình bóng về thân thể của Đấng Christ (Giăng 2:19-21) và về Hội Thánh là đền thờ thuộc linh của Đức Chúa Trời (I Cô-rinh-tô 3:16).
Mặt khác, cuộc đời ông là một lời cảnh báo nghiêm khắc cho mọi tín hữu, đặc biệt là những người lãnh đạo: sự khôn ngoan và ân tứ thuộc linh không đảm bảo cho một kết thúc tốt đẹp nếu không có sự vâng lời và kính sợ Chúa liên tục. Sách Truyền Đạo (Qoheleth), được viết dưới góc nhìn của một Sa-lô-môn già dặn và thất vọng, kết luận rằng mọi sự dưới mặt trời đều là hư không nếu tách rời khỏi Đức Chúa Trời: "Khá kính sợ Đức Chúa Trời và giữ các điều răn Ngài; ấy là trọn phận sự của người" (Truyền Đạo 12:13).
Cuộc đời Sa-lô-môn cung cấp những bài học sống động cho chúng ta ngày nay:
- Ưu Tiên Cho Sự Khôn Ngoan Thuộc Linh: Lời cầu xin đầu tiên của chúng ta nên luôn là một tấm lòng biết lắng nghe và vâng phục Chúa (Gia-cơ 1:5). Sự khôn ngoan thật không phải là kiến thức, mà là khả năng áp dụng lẽ thật của Đức Chúa Trời vào mọi quyết định trong cuộc sống.
- Cảnh Giác Với Sự Thỏa Hiệp: Sa ngã thường bắt đầu từ những "liên minh" nhỏ—sự thỏa hiệp trong các mối quan hệ, tiêu chuẩn đạo đức, hoặc ưu tiên thời gian. Chúng ta phải canh giữ tấm lòng mình cách cẩn thận, vì nó là nguồn của sự sống (Châm Ngôn 4:23).
- Giữ Gìn Sự Kính Sợ Chúa Trong Thành Công: Thành công vật chất và sự công nhận có thể trở thành cái bẫy làm lu mờ tầm nhìn thuộc linh. Cần luôn nhớ rằng mọi ân tứ và thành quả đều đến từ Chúa, và mục đích tối thượng của chúng là làm vinh hiển Ngài (I Cô-rinh-tô 10:31).
- Xây Dựng "Đền Thờ" Cá Nhân: Mỗi Cơ Đốc nhân là đền thờ của Đức Thánh Linh (I Cô-rinh-tô 6:19). Chúng ta được kêu gọi xây dựng một đời sống thánh khiết, nơi Chúa ngự trị và được tôn cao, thay vì chỉ chú trọng xây dựng sự nghiệp hay danh tiếng bề ngoài.
- Tìm Kiếm Đấng Khôn Ngoan Hơn Sa-lô-môn: Cuối cùng, chúng ta hướng về Chúa Giê-xu Christ, Đấng khôn ngoan của Đức Chúa Trời (I Cô-rinh-tô 1:24). Mọi sự khôn ngoan và tri thức đều được chứa đựng trong Ngài (Cô-lô-se 2:3). Sự vâng phục và tương giao với Ngài là nền tảng cho một đời sống khôn ngoan thật sự và có kết cục phước hạnh.
Kết luận, Sa-lô-môn là một tượng đài vĩ đại nhưng có vết nứt. Cuộc đời ông dạy chúng ta rằng ân tứ lớn nhất không phải là sự khôn ngoan hay của cải, mà là một tấm lòng trung tín, kính sợ Chúa cho đến cuối cùng. Ước gì chúng ta học được từ sự khôn ngoan ban đầu của ông, đồng thời rút ra bài học từ sự sa ngã về sau, để luôn bám víu lấy Đấng Christ, là nguồn khôn ngoan và sự sống đời đời của chúng ta.