A-tha-li-a là ai trong Kinh Thánh?

Trong lịch sử các vua của Giu-đa và Y-sơ-ra-ên, có những nhân vật nổi bật vì lòng trung thành với Giao Ước, nhưng cũng có những nhân vật đáng chú ý vì sự phản nghịch và tà ác tột cùng. A-tha-li-a là một trong những nhân vật như vậy. Bà không chỉ là nữ vương duy nhất cai trị Giu-đa mà còn là hiện thân của sự pha trộn tôn giáo nguy hiểm, tham vọng chính trị hủy diệt, và một nỗ lực nhằm cắt đứt dòng dõi Đấng Mết-si-a. Bài nghiên cứu này sẽ đào sâu vào cuộc đời, bối cảnh, hành động và ý nghĩa thần học từ câu chuyện về A-tha-li-a, được chép trong 2 Các Vua 8:26, 11:1-20 và 2 Sử Ký 22:10-23:21.

A-tha-li-a (trong tiếng Hê-bơ-rơ: עֲתַלְיָה, ‘Ătalyāh, có nghĩa là "Đức Giê-hô-va được tôn cao") là con gái của vua A-háp và hoàng hậu Giê-sa-bên ở Y-sơ-ra-ên, đồng thời là cháu nội của Ết-ba-anh, vua dân Si-đôn (2 Các Vua 8:18, 26). Chính nguồn gốc này đã định hình nên con người và hành động tà ác của bà. A-háp và Giê-sa-bên là cặp vợ chồng hoàng gia nổi tiếng tà ác nhất trong lịch sử Y-sơ-ra-ên, những người đã tích cực truyền bá sự thờ phượng Ba-anh và đàn áp các tiên tri của Đức Giê-hô-va (1 Các Vua 16:29-33; 18:4).

Bà được gả cho Giô-ram, vua Giu-đa, con trai của vua Giô-sa-phát - một vị vua nhìn chung là tốt (2 Các Vua 8:18). Đây là một cuộc hôn nhân chính trị nhằm tạo liên minh giữa hai vương quốc anh em Giu-đa và Y-sơ-ra-ên. Tuy nhiên, Kinh Thánh ghi lại rõ ràng hậu quả tai hại của nó: "Người đi theo đường lối của các vua Y-sơ-ra-ên, theo như nhà A-háp đã làm, vì người có con gái của A-háp làm vợ; người làm điều ác trước mặt Đức Giê-hô-va" (2 Các Vua 8:18). A-tha-li-a trở thành "kênh dẫn" đưa sự thờ thần tượng và tà ác của nhà A-háp từ Samari vào Jerusalem, thành phố của Đền Thờ.

Sau cái chết của chồng là Giô-ram và con trai bà là A-cha-xia (cũng gọi là Giô-ách) bị Giê-hu tiêu diệt trong cuộc thanh trừng nhà A-háp (2 Các Vua 9:27-28), A-tha-li-a đã thực hiện một hành động tàn bạo chưa từng có trong lịch sử Giu-đa. "A-tha-li-a, mẹ của A-cha-xia, thấy con trai mình đã chết, bèn chổi dậy diệt cả dòng giống của vua Giu-đa." (2 Sử Ký 22:10).

Động từ Hê-bơ-rơ được dùng cho "chổi dậy" (וַתָּקָם, vattāqām) mang nghĩa mạnh mẽ, thể hiện một quyết định nhanh chóng và quyết liệt. Bà không than khóc hay đầu hàng số phận; thay vào đó, bà chủ động nắm lấy quyền lực bằng cách hủy diệt toàn bộ hoàng tộc, bao gồm chính những cháu nội của mình. Hành động này xuất phát từ:

1. Tham vọng quyền lực thuần túy: Bà muốn tự mình làm vua (nữ vương).
2. Tư tưởng thờ Ba-anh: Văn hóa thờ cúng Ba-anh và Ashera-t không coi trọng dòng dõi Đa-vít như Giao Ước của Đức Giê-hô-va.
3. Sự bắt chước mẫu hình Giê-sa-bên: Bà hành động với sự tàn bạo và quyết đoán giống mẹ mình.

Tuy nhiên, trong sự tàn ác tưởng chừng hoàn hảo của bà, Đức Chúa Trời đã dự liệu một kế hoạch bảo tồn. Giê-hô-sê-ba (cũng gọi là Giô-sa-bát), em gái của A-cha-xia (hoặc theo một số giải nghĩa là dì của Giô-ách), đã liều mình cứu đứa cháu còn sơ sinh là Giô-ách khỏi cuộc thảm sát. Bà cùng chồng là thầy tế lễ Giê-hô-gia-đa giấu đứa trẻ và vú nuôi của nó trong phòng ngủ của Đền Thờ, "khỏi mắt A-tha-li-a, và không bị giết" (2 Các Vua 11:2). Đây là một chi tiết quan trọng: nơi thánh của Đức Chúa Trời trở thành nơi ẩn náu an toàn cho hạt giống cuối cùng của dòng dõi vua Đa-vít. Giô-ách được nuôi giấu trong Đền Thờ Chúa "suốt sáu năm" trong khi A-tha-li-a cai trị đất nước (2 Các Vua 11:3).

Đến năm thứ bảy, thầy tế lễ Giê-hô-gia-đa, người đại diện cho quyền lực tôn giáo trung thành với Đức Giê-hô-va, đã hành động. Ông liên minh với các quan chỉ huy quân đội, các đội trưởng vệ binh và những người Lê-vi trung thành. Họ lập "giao ước" với nhau (2 Các Vua 11:4) – một từ khóa quan trọng (בְּרִית, berîṯ), cho thấy đây không chỉ là một âm mưu chính trị mà còn là một hành động tái lập Giao Ước giữa dân sự và Đức Chúa Trời.

Kế hoạch được thực hiện vào ngày Sa-bát, với sự phân công rõ ràng: một phần bảo vệ vua, một phần canh giữ các cổng đền thờ. Sau đó, Giê-hô-gia-đa đưa hoàng tử Giô-ách, lúc đó đã bảy tuổi, ra trước mặt hội chúng. Ông "làm lễ giao ước cho người, xức dầu cho người, và hô lên rằng: Vua vạn tuế!" (2 Các Vua 11:12). Hành động "xức dầu" (וַיִּמְשְׁחוּ, wayyimšəḥû) là nghi thức thiết lập vua theo ý muốn Đức Chúa Trời (1 Sa-mu-ên 16:13). Tiếng reo hò "Vua vạn tuế!" (יְחִי הַמֶּלֶךְ, yəḥî hammeleḵ) là sự công nhận chính thức quyền cai trị hợp pháp thuộc về dòng dõi Đa-vít.

Nghe thấy tiếng ồn ào của quân lính và dân chúng reo hò, A-tha-li-a chạy vào đền thờ. Cảnh tượng bà thấy đầy biểu tượng: "Bà xem, kìa vua đứng trên sạp, theo lệ thường; các quan tướng và kẻ thổi kèn đứng gần bên vua; còn cả dân sự của xứ đều vui mừng và thổi kèn." (2 Các Vua 11:14). Bà liền "xé áo mình" và kêu lên: "Phản ngụy! Phản ngụy!" (2 Các Vua 11:14).

Lời kêu này (קֶשֶׁר, qešer, có nghĩa là "âm mưu" hoặc "phản nghịch") là một sự mỉa mai đầy chua chát. Chính bà, kẻ đã dùng bạo lực để cướp ngôi và tiêu diệt dòng dõi hoàng gia hợp pháp, giờ đây lại kết tội người khác phản nghịch. Giê-hô-gia-đa ra lệnh cho các quan tướng bắt bà và đưa ra khỏi khu vực thánh của đền thờ, và "hễ ai theo nó, thì hãy dùng gươm mà giết" (2 Các Vua 11:15). A-tha-li-a bị xử tử "tại nơi ngựa vào cửa cung vua" (2 Các Vua 11:16). Cái chết của bà diễn ra ngay tại cổng cung điện, nơi biểu tượng cho quyền lực trần thế mà bà đã dùng mọi thủ đoạn để giành lấy.

Câu chuyện về A-tha-li-a không chỉ là một ghi chép lịch sử, mà còn mang đậm ý nghĩa thần học về sự trung tín của Đức Chúa Trời trong Giao Ước của Ngài.

1. Sự Bảo Tồn Kỳ Diệu Của Dòng Dõi Đấng Mết-si-a: Hành động diệt chủng của A-tha-li-a là một cuộc tấn công trực tiếp vào lời hứa Đấng Mết-si-a sẽ đến từ dòng dõi Đa-vít (2 Sa-mu-ên 7:12-16). Sa-tan, thông qua A-tha-li-a, đã cố gắng cắt đứt dòng dõi đó chỉ còn một đứa trẻ sơ sinh. Nhưng Đức Chúa Trời đã bảo tồn một "hạt giống" còn sót lại (Ê-sai 1:9). Điều này báo trước cho sự bảo tồn của Chúa Giê-xu khỏi âm mưu giết hại của Hê-rốt (Ma-thi-ơ 2:13-18). Đức Chúa Trời luôn giữ lời hứa của Ngài một cách siêu nhiên.

2. Sự Xung Đột Giữa Hai Dòng Dõi Thuộc Linh: A-tha-li-a đại diện cho "dòng dõi của con rắn" (Sáng Thế Ký 3:15), mang theo sự thờ thần tượng, bạo lực và chống nghịch Đức Chúa Trời từ nhà A-háp. Trong khi đó, Giô-ách, được nuôi dưỡng và bảo vệ trong đền thờ, đại diện cho "dòng dõi của người nữ" – dòng dõi của lời hứa và giao ước. Cuộc xung đột này là một hình ảnh thu nhỏ của cuộc chiến thuộc linh vĩ đại.

3. Vai Trò Quan Trọng Của Những Người Trung Gian Trung Thành: Nếu không có lòng can đảm của Giê-hô-sê-ba và sự khôn ngoan, sắp đặt của Giê-hô-gia-đa, kế hoạch của Đức Chúa Trời dường như sẽ thất bại. Điều này dạy chúng ta rằng Đức Chúa Trời thường sử dụng những con người trung tín, sẵn sàng liều mạng sống mình để thực hiện ý muốn Ngài trong thế giới này.

4. Hậu Quả Tai Hại Của Sự Kết Hợp Dị Chủng Thuộc Linh (Unequally Yoked): Cuộc hôn nhân giữa Giô-ram và A-tha-li-a, vì lý do chính trị và ngoại giao, đã dẫn đến thảm họa thuộc linh cho cả một quốc gia. Điều này làm nổi bật lời cảnh báo trong Tân Ước: "Chớ mang ách chung với kẻ chẳng tin" (2 Cô-rinh-tô 6:14). Sự kết hợp giữa người tin Chúa và người không tin, đặc biệt trong hôn nhân, có thể mở cửa cho những ảnh hưởng tà ác và sự suy đồi thuộc linh sâu sắc.

1. Can Đảm Bảo Vệ "Dòng Dõi Thuộc Linh": Mỗi Cơ Đốc nhân được kêu gọi bảo vệ và nuôi dưỡng "dòng dõi thuộc linh" - đó có thể là đức tin non trẻ của con cái mình, một tín hữu mới, hay những lẽ thật của Phúc Âm trong Hội Thánh địa phương. Chúng ta cần can đảm như Giê-hô-sê-ba để che chở những gì quý giá khỏi sự tấn công của thế gian.

2. Tái Lập Giao Ước Trong Đời Sống Cá Nhân Và Hội Thánh: Công việc của Giê-hô-gia-đa là tái lập giao ước giữa dân sự và Đức Chúa Trời. Trong đời sống chúng ta, có những lúc cần "năm thứ bảy" - thời điểm để thanh tẩy, phục hưng, và tái cam kết trung thành với Chúa, loại bỏ những "A-tha-li-a" - những ảnh hưởng thần tượng và tà ác - ra khỏi đời sống và Hội thánh.

3. Nhận Biết Và Đối Chọi Với "Tinh Thần Giê-sa-bên/A-tha-li-a": Đây không phải là vấn đề giới tính, mà là vấn đề về một tinh thần kiểm soát, thao túng, thờ thần tượng (vật chất, quyền lực, bản ngã), và tìm cách dập tắt tiếng nói của lẽ thật. Chúng ta cần nhận biết tinh thần này trong văn hóa, thậm chí đôi khi trong các mối quan hệ, và đối chọi bằng Lời Chúa, sự khiêm nhường và vâng phục.

4. Sự Hy Vọng Vào Sự Kiểm Soát Tối Cao Của Đức Chúa Trời: Dù A-tha-li-a cai trị sáu năm, Đức Chúa Trời vẫn kiểm soát thời gian và lịch sử. Ngài đặt một giới hạn cho sự tà ác. Khi thấy sự gian ác thịnh hành, chúng ta cần nhớ rằng Đức Chúa Trời vẫn ngồi trên ngôi, và kế hoạch cứu rỗi của Ngài không thể bị cản trở. Đấng Christ đã đến từ dòng dõi Đa-vít, và Ngài sẽ trở lại để thiết lập vương quốc đời đời của Ngài.

A-tha-li-a là một nhân vật bi thảm, sản phẩm của một nền giáo dục thờ thần tượng và một trái tim chưa từng quay về với Đức Giê-hô-va. Bà đã dùng mọi thủ đoạn tàn bạo để giành và giữ vương quyền, nhưng cuối cùng chỉ cai trị được sáu năm trước khi bị lật đổ và xử tử. Câu chuyện của bà là một lời cảnh báo mạnh mẽ về sự hủy diệt của lòng tham quyền lực và sự pha trộn tôn giáo. Nhưng quan trọng hơn, nó là một minh chứng hùng hồn cho sự trung tín không lay chuyển của Đức Chúa Trời đối với giao ước của Ngài với Đa-vít. Ngài bảo vệ hạt giống cuối cùng, và từ đó, Ngài sẽ đem đến Đấng Cứu Rỗi cho nhân loại. Lịch sử thuộc về Đức Chúa Trời, và mọi thế lực thù nghịch chống lại Ngài và dân sự Ngài cuối cùng đều sẽ thất bại. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được kêu gọi sống trung thành, can đảm bảo vệ lẽ thật, và luôn đặt hy vọng nơi Đấng Christ, là Vua muôn vua, Đấng đã chiến thắng mọi quyền lực của tối tăm.