Ai là Vua Giô-si-a trong Kinh Thánh?

Trong dòng chảy lịch sử của các vị vua Giu-đa, Giô-si-a nổi lên như một ngọn hải đăng của sự vâng lời và sự phục hưng thuộc linh giữa một thời kỳ suy đồi. Trị vì từ khi còn là một thiếu niên, cuộc đời ngắn ngủi nhưng mãnh liệt của ông đã để lại một dấu ấn không thể phai mờ, trở thành hình mẫu về một đời sống kính sợ Chúa và quyết tâm phục hưng đất nước theo ý muốn Đức Chúa Trời. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá cuộc đời, sự nghiệp cải cách, và những bài học thuộc linh vô giá từ vị vua được Kinh Thánh đánh giá: "Trước người chẳng có một vua nào hết giống như người đã trở lại cùng Đức Giê-hô-va hết lòng, hết linh hồn, hết sức mình, y theo trọn cả luật pháp của Môi-se; và sau người cũng chẳng có thấy một vua nào giống như người nữa" (2 Các Vua 23:25).

Giô-si-a lên ngôi vua Giu-đa vào năm 640 TCN, khi mới tám tuổi (2 Các Vua 22:1; 2 Sử Ký 34:1). Ông là con trai của vua A-môn và cháu nội của vua Ma-na-se – hai vị vua nổi tiếng về sự gian ác và đã dẫn dắt Giu-đa vào con đường thờ hình tượng cực kỳ nghiêm trọng. Ma-na-se, dù cuối cùng có ăn năn (2 Sử Ký 33:12-13), đã để lại một di sản tà thần khủng khiếp với các bàn thờ Ba-anh, hình tượng A-sê-ra, và thậm chí cả sự hiến tế con cái trong trũng con cái Hi-nôm (2 Các Vua 21:1-9). A-môn, cha của Giô-si-a, tiếp tục con đường này và chỉ trị vì hai năm trước khi bị bầy tôi phản loạn ám sát (2 Các Vua 21:19-23).

Giữa bối cảnh chính trị bất ổn và thuộc linh sa đọa đó, Giô-si-a được đưa lên ngôi. Điều này cho thấy sự quan phòng đặc biệt của Đức Chúa Trời. Dù lớn lên trong một hoàng cung đầy rẫy sự thờ lạy hình tượng, tấm lòng Giô-si-a lại hướng về Chúa. Kinh Thánh ghi lại rằng vào năm thứ tám đời trị vì (khoảng 16 tuổi), khi còn trẻ tuổi, người "khởi tìm kiếm Đức Chúa Trời của Đa-vít, tổ phụ người" (2 Sử Ký 34:3). Cụm từ "khởi tìm kiếm" (tiếng Hê-bơ-rơ: darash דָּרַשׁ) mang nghĩa hỏi han, thỉnh cầu, nghiên cứu một cách sốt sắng. Đây là bước ngoặt đầu tiên, xuất phát từ một quyết định cá nhân, không bị ảnh hưởng bởi di sản tội lỗi của gia đình.

Cuộc cải cách của Giô-si-a có thể được chia làm hai giai đoạn chính, được ghi chép song song trong 2 Các Vua 22-23 và 2 Sử Ký 34-35.

Giai đoạn 1: Cải Cách Cá Nhân Và Chuẩn Bị (Năm thứ 8 đến năm thứ 12)
Sau khi tìm kiếm Chúa, đến năm thứ mười hai (khoảng 20 tuổi), Giô-si-a bắt đầu hành động. Ông "khởi dẹp sạch các nơi cao, thần A-sê-ra, tượng chạm và tượng đúc khỏi Giu-đa và Giê-ru-sa-lem" (2 Sử Ký 34:3). Ông không chỉ dọn dẹp trong Giu-đa mà còn mở rộng ảnh hưởng sang lãnh thổ của Y-sơ-ra-ên phương Bắc (đã bị Đế quốc A-si-ri lưu đày một phần), phá hủy các bàn thờ, hình tượng tại Bê-tên – nơi Giê-rô-bô-am đã lập nên sự thờ phượng sai lầm (2 Các Vua 23:15-20). Hành động này cho thấy lòng nhiệt thành của Giô-si-a vượt ra ngoài ranh giới chính trị, nhắm đến việc phục hồi sự thờ phượng chân thật cho toàn dân tộc.

Giai đoạn 2: Thanh Tẩy Đền Thờ Và Phát Hiện Sách Luật Pháp (Năm thứ 18)
Đỉnh điểm của cuộc cải cách xảy ra vào năm thứ mười tám đời trị vì (khoảng 26 tuổi). Giô-si-a sai Sa-phan, thơ ký của vua, đến đền thờ để giám sát việc sửa chữa đền thờ của Đức Giê-hô-va – nơi đã bị bỏ bê và có lẽ bị làm ô uế dưới thời các vua trước. Trong quá trình tu bổ, Hinh-kia, thầy tế lễ thượng phẩm, đã tìm thấy "quyển sách luật pháp của Đức Giê-hô-va truyền lại bởi Môi-se" (2 Sử Ký 34:14). Hầu hết các học giả đồng ý đây chính là sách Phục Truyền Luật Lệ Ký (Deuteronomy), hoặc ít nhất là phần cốt lõi của nó.

Khi Sa-phan đọc sách cho vua nghe, Giô-si-a "xé áo mình" (2 Các Vua 22:11) – một hành động biểu lộ sự đau buồn và ăn năn tột độ. Ông nhận ra rằng dân sự và chính tổ phụ mình đã vi phạm nghiêm trọng giao ước với Chúa. Ngay lập tức, ông sai đi hỏi ý Đức Giê-hô-va qua nữ tiên tri Hun-đa. Lời tiên tri xác nhận sự đoán phạt sẽ giáng trên Giê-ru-sa-lem vì tội lỗi của họ, nhưng vì lòng mềm mại và ăn năn của Giô-siá, ông sẽ được "thâu về nơi mồ mả người một cách bình an" và không thấy những tai họa sắp xảy đến (2 Các Vua 22:18-20).

Được thúc đẩy bởi Lời Chúa và lời tiên tri, Giô-siá triệu tập toàn thể dân chúng, từ lớn đến nhỏ, lên đền thờ. Tại đó, "vua đọc cho chúng nghe các lời của sách giao ước đã tìm được trong đền Đức Giê-hô-va" (2 Các Vua 23:2). Sau đó, vua "đứng gần trụ, lập giao ước trước mặt Đức Giê-hô-va, hứa đi theo Đức Giê-hô-va, hết lòng hết ý gìn giữ các điều răn, chứng cớ, và luật lệ của Ngài... Cả dân sự đều ưng giao ước ấy" (2 Các Vua 23:3). Đây là thời khắc trọng đại – một sự tái lập giao ước công khai giữa cả dân tộc với Đức Chúa Trời.

Được trang bị bởi Lời Chúa, cuộc cải cách của Giô-si-a trở nên triệt để và toàn diện hơn bao giờ hết. 2 Các Vua 23 liệt kê chi tiết những việc ông làm:

• Thanh tẩy Đền Thờ: Đem ra khỏi đền thờ mọi khí dụng đã làm cho Ba-anh, A-sê-ra và cả cơ binh trên trời; đốt khỏi Giê-ru-sa-lem các tượng mà các vua Giu-đa đã dựng (c.4,6).
• Trừ khử các thầy cúng, thầy bói: Giết các thầy tế lễ của các thần tượng và những kẻ đốt hương cho chúng (c.5,20).
• Phá hủy các nơi cao (high places): Làm cho ô uế các nơi cao từ Ga-ba cho đến Bê-e-sê-ba, nơi dân sự dâng hương; phá hủy các bàn thờ tại cửa thành, bàn thờ của vua Ma-na-se (c.8-12).
• Dẹp sự thờ cúng sao tượng (thiên văn): Dẹp những con ngựa mà các vua Giu-đa đã dâng cho mặt trời và đốt các xe cộ của mặt trời (c.11).
• Bài trừ sự thờ lạy ma quỷ: Dẹp những thầy cúng, kẻ hay xem điềm, các teraphim (tượng trong nhà), và hết thảy những sự gớm ghiếc thấy trong xứ Giu-đa và Giê-ru-sa-lem (c.24).
• Giữ Lễ Vượt Qua trọng thể: Đây là điểm nhấn đặc biệt. "Chẳng có lễ Vượt Qua nào giống như lễ nầy được giữ từ đời các quan xét... cho đến đời các vua của Y-sơ-ra-ên và vua của Giu-đa" (2 Các Vua 23:22). Lễ được cử hành theo đúng chỉ thị trong sách luật pháp, với sự tham gia của toàn dân, các thầy tế lễ, và người Lê-vi (2 Sử Ký 35:1-19).

Cuộc cải cách này không chỉ là phá hủy điều sai trái, mà quan trọng hơn là tái lập sự thờ phượng chân chính. Giô-si-a đã đưa dân sự trở lại với trung tâm của đời sống giao ước: Lời Chúa (sách luật pháp) và sự thờ phượng theo cách Chúa định (Lễ Vượt Qua).

Một nghịch lý thuộc linh xuất hiện: Dù Giô-si-a là vua vĩ đại nhất, vâng lời trọn vẹn, và đem lại sự phục hưng mạnh mẽ, ông vẫn không thể đảo ngược sự đoán phạt của Đức Chúa Trời trên Giu-đa vì tội lỗi tích lũy của Ma-na-se (2 Các Vua 23:26-27). Lời hứa về sự bình an cho cá nhân ông được giữ: ông chết trong một trận chiến tại Mê-ghi-đô, khi can thiệp vào cuộc chiến giữa Pha-ra-ôn Nê-cô của Ai Cập và đế quốc A-si-ri (2 Các Vua 23:29-30). Dù Pha-ra-ôn Nê-cô cảnh báo rằng ông được Đức Chúa Trời sai khiến, Giô-si-a vẫn cải trang và ra trận, và bị trúng tên.

Cái chết của Giô-si-a là một bước ngoặt bi thảm. Tiếng khóc than cho ông vang dội (2 Sử Ký 35:24-25), và từ đó, Giu-đa nhanh chóng lao dốc dưới sự cai trị của các con trai ông, cho đến khi thành Giê-ru-sa-lem bị hủy diệt bởi người Ba-by-lôn vào năm 586 TCN. Tuy nhiên, di sản của Giô-si-a không hề uổng phí. Ông trở thành hình bóng và là niềm hy vọng cho Đấng Mê-si-a tương lai. Lời tiên tri về một "Cái Rễ của Y-sai" sẽ lập nên vương quốc hòa bình (Ê-sai 11:10) và lời tiên tri về một vua Đa-vít mới (Giê-rê-mi 23:5-6) được đặt trong bối cảnh sự sụp đổ sau thời Giô-si-a. Quan trọng nhất, sự vâng lời cá nhân của ông luôn được Chúa trân trọng và khen ngợi.

Cuộc đời Vua Giô-si-a cung cấp những bài học sâu sắc cho hành trình đức tin của mỗi chúng ta:

1. Quyền Năng Cá Nhân Của Sự Lựa Chọn Vâng Lời: Giô-si-a chứng minh rằng chúng ta không bị định mệnh bởi quá khứ gia đình hay hoàn cảnh. Dù sinh ra trong một gia đình thờ hình tượng, ông "khởi tìm kiếm" Chúa. Mỗi Cơ Đốc nhân đều có quyền lựa chọn mỗi ngày để tìm kiếm Chúa và vâng theo Lời Ngài, bất kể nền tảng của mình.

2. Thẩm Quyền Tối Thượng Của Lời Chúa (Kinh Thánh): Cuộc cải cách thực sự bùng nổ khi "Sách Luật Pháp" được tìm thấy và đọc. Lời Chúa là thẩm quyền tối cao, phơi bày tội lỗi, hướng dẫn sự ăn năn và chỉ ra con đường đúng. Đời sống phục hưng cá nhân và Hội Thánh phải bắt đầu và được dẫn dắt bởi Kinh Thánh, không phải bởi cảm xúc hay truyền thống.

3. Sự Ăn Năn Chân Thật Dẫn Đến Hành Động: Phản ứng của Giô-si-a khi nghe Lời Chúa là xé áo (đau buồn, ăn năn), sau đó là xé lòng (hành động quyết liệt). Sự ăn năn thật không chỉ dừng ở cảm xúc tội lỗi, mà phải dẫn đến hành động từ bỏ tội lỗi và thay đổi phương hướng cuộc đời.

4. Cải Cách Bắt Đầu Từ Nhà Của Chúa (Hội Thánh) và Chính Mình: Giô-si-a bắt đầu sửa chữa và thanh tẩy Đền Thờ. Trong đời sống chúng ta, sự phục hưng phải bắt đầu từ chính "đền thờ" của Đức Thánh Linh là thân thể chúng ta (1 Cô-rinh-tô 6:19), và từ Hội Thánh địa phương – nơi Chúa ngự. Chúng ta được kêu gọi dọn dẹp khỏi đời sống mình mọi "thần tượng" (bất cứ điều gì chiếm chỗ của Chúa), và khích lệ sự thánh khiết trong cộng đồng đức tin.

5. Kiên Trì Trong Sự Vâng Lời Dù Kết Quả Thế Nào: Giô-si-a biết trước sự đoán phạt vẫn sẽ đến, nhưng ông vẫn vâng lời cách trọn vẹn. Điều này dạy chúng ta rằng sự vâng lời của chúng ta không dựa trên kết quả thấy được, mà dựa trên đặc tính trung tín của Đức Chúa Trời. Chúng ta vâng lời vì Ngài xứng đáng, ngay cả khi hoàn cảnh xung quanh có vẻ không thay đổi.

Vua Giô-si-a, nhà cải cách cuối cùng của Giu-đa, đứng như một tượng đài của lòng trọn lành (shalem שָׁלֵם trong 2 Các Vua 23:25 có thể dịch là "trọn vẹn, nguyên vẹn, hòa bình"). Ông không hoàn hảo (cái chết tại Mê-ghi-đô cho thấy sự thiếu xét đoán), nhưng ông yêu mến Chúa "hết lòng, hết linh hồn, hết sức". Ông cho thấy rằng một đời sống ngắn ngủi sốt sắng vì Chúa có giá trị hơn một đời dài sống nửa vời.

Lịch sử của Giô-si-a cuối cùng dẫn chúng ta đến với Chúa Giê-xu Christ, Đấng Mê-si-a và là Vua vĩ đại hơn Giô-si-a. Nếu cuộc cải cách của Giô-si-a dựa trên sách luật pháp tìm thấy trong đền thờ, thì cuộc "cải cách" tối thượng và vĩnh cửu đến qua Chúa Giê-xu, là Ngôi Lời thành người (Giăng 1:14). Ngài không chỉ dạy Lời Chúa, mà chính Ngài là Lời Sống. Sự chết và sống lại của Ngài mới thực sự cất bỏ tội lỗi và đem lại sự phục hưng tâm linh vĩnh cửu cho bất cứ ai tin cậy nơi Ngài. Chúng ta được kêu gọi noi gương Giô-si-a trong sự tìm kiếm, vâng lời và nhiệt thành, nhưng đặt niềm tin trọn vẹn vào công lao cứu chuộc của Vua trên muôn vua – Giê-xu Christ.

"Hãy phó chính mình anh em cho Đức Chúa Trời, dường như đã chết mà nay trở nên sống, và dâng chi thể mình cho Đức Chúa Trời như là đồ dùng về sự công bình. Vì tội lỗi không cai trị trên anh em đâu; bởi anh em chẳng thuộc dưới luật pháp, mà thuộc dưới ân điển." (Rô-ma 6:13-14).