Ma-thi-ơ trong Kinh Thánh là ai?

Trong số mười hai sứ đồ được Chúa Giê-xu Christ trực tiếp kêu gọi, Ma-thi-ơ (Matthew) nổi bật lên như một minh chứng hùng hồn cho quyền năng biến đổi tuyệt đối của ân điển Đức Chúa Trời. Ông không chỉ là một môn đồ; ông còn là tác giả của sách Phúc Âm đầu tiên trong Tân Ước, cung cấp một cây cầu nối quan trọng giữa lời hứa trong Cựu Ước và sự ứng nghiệm trong Chúa Giê-xu. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khám phá con người, chức vụ và di sản thuộc linh của Ma-thi-ơ, dựa trên nền tảng Kinh Thánh vững chắc, với những giải nghĩa từ nguyên và ứng dụng thực tiễn cho đời sống Cơ Đốc nhân ngày nay.

Ma-thi-ơ ban đầu được biết đến với tên Lê-vi (Levi), con trai của An-phê (Mác 2:14). Tên "Ma-thi-ơ" có nguồn gốc từ tiếng Hê-bơ-rơ "Mattityahu" (מַתִּתְיָהוּ), có nghĩa là "Món quà của Đức Giê-hô-va". Trong tiếng Hy Lạp, nó được chuyển thành "Maththaios" (Ματθαῖος). Việc ông có hai tên khá phổ biến trong bối cảnh văn hóa Do Thái-Hy Lạp thời đó, và có lẽ tên "Ma-thi-ơ" được Chúa Giê-xu đặt cho hoặc được sử dụng sau khi ông trở thành môn đồ, biểu thị một danh tính mới trong Đấng Christ.

Nghề nghiệp của ông định hình nên bối cảnh cho ơn gọi đầy kịch tính: **Ông là một người thu thuế** (telōnēs - τελώνης). Cụ thể, ông ngồi tại sở thâu thuế ở thành Ca-bê-na-um, một trung tâm thương mại quan trọng (Ma-thi-ơ 9:9). Trong xã hội Do Thái thế kỷ thứ nhất, người thu thuế (publicanus) bị khinh ghét và xem là tội nhân hàng đầu vì nhiều lý do:

1. **Họ cộng tác với đế quốc La Mã ngoại bang** - kẻ đô hộ dân Chúa.
2. **Họ thường tham nhũng và thu quá mức quy định** để làm giàu cho bản thân.
3. **Họ bị xem là ô uế về mặt nghi lễ** do thường xuyên tiếp xúc với người ngoại và tiền bạc có hình tượng ngoại thần.

Vì vậy, Ma-thi-ơ không chỉ là một tội nhân theo nghĩa thuộc linh chung, mà còn là một kẻ phản bội dân tộc trong mắt đồng bào mình. Ông bị xếp chung với phường "phóng đãng, đĩ điếm, trộm cướp" (Ma-thi-ơ 21:31-32). Chính trong tình trạng bị ruồng bỏ và tuyệt vọng này, ánh sáng của ân điển đã chiếu rọi.

Sự kiện then chốt làm thay đổi vĩnh viễn cuộc đời Ma-thi-ơ được cả ba sách Phúc Âm Nhất Lãm thuật lại (Ma-thi-ơ 9:9-13; Mác 2:14-17; Lu-ca 5:27-32). Phúc Âm Ma-thi-ơ tường thuật một cách giản dị: "Đức Chúa Jêsus đi ngang qua đó, thấy một người ngồi tại sở thâu thuế, tên là Ma-thi-ơ, Ngài phán cùng người rằng: Hãy theo ta. Người liền đứng dậy mà theo Ngài." (Ma-thi-ơ 9:9).

Cụm từ "Hãy theo ta" (Δεῦρο ἀκολούθει μοι - Deuro akolouthei moi) trong tiếng Hy Lạp mang sức nặng của một mệnh lệnh đầy uy quyền nhưng cũng đầy ân điển. Đáp ứng của Ma-thi-ơ là tức thì và triệt để: "Người liền đứng dậy mà theo Ngài." Hành động "đứng dậy" (ἀναστὰς - anastas) không chỉ là đứng lên về thể xác, mà còn mang ý nghĩa thuộc linh của sự sống lại, từ bỏ một đời sống cũ để bước vào một sự sống mới. Ông từ bỏ nguồn thu nhập ổn định, địa vị xã hội (dù là tiêu cực) và toàn bộ lối sống cũ một cách không chút do dự.

Sau đó, Ma-thi-ơ đã mở một bữa tiệc lớn tại nhà mình để Chúa Giê-xu có thể gặp gỡ và đồng bàn với bạn hữu là "những người thâu thuế và kẻ tội lỗi" (Lu-ca 5:29). Hành động này cho thấy:

1. **Lòng biết ơn và sự công khai đức tin mới:** Ông không giấu giếm mối quan hệ với Chúa.
2. **Một tấm lòng truyền giáo ngay lập tức:** Ông đem những người cùng hoàn cảnh đến với Chúa.
3. **Sự đồng bàn của Chúa Giê-xu** là dấu hiệu của ân điển cứu rỗi, như Ngài phán: "Ta đến không phải để kêu gọi người công bình, mà kêu gọi kẻ có tội." (Mác 2:17). Động từ "kêu gọi" (καλέσαι - kalesai) ở đây mang nghĩa mời gọi vào một mối quan hệ và sứ mạng.

Ma-thi-ơ được liệt kê trong tất cả các danh sách về mười hai sứ đồ (Ma-thi-ơ 10:2-4; Mác 3:16-19; Lu-ca 6:14-16; Công vụ 1:13). Điều đáng chú ý là trong danh sách của chính mình, ông tự gọi mình là "Ma-thi-ơ, người thâu thuế" (Ma-thi-ơ 10:3). Đây không phải là lời tự hạ, mà là một lời tuyên xưng về ân điển. Ông không bao giờ quên mình đã từng là ai, và nhờ đó ông càng cảm tạ Đấng đã biến đổi mình.

Là một sứ đồ (apostolos - ἀπόστολος: người được sai đi), ông đã chứng kiến, đồng hành, được Chúa dạy dỗ và ủy thác sứ mạng đại mạng lệnh (Ma-thi-ơ 28:18-20). Truyền thống Hội Thánh đầu tiên (được ghi nhận bởi các giáo phụ như Irenaeus và Origen) tin rằng Ma-thi-ơ đã truyền giáo cho người Do Thái tại Giu-đê trước khi đi đến các vùng khác, có thể là Ethiopia hay Persia, và cuối cùng tử đạo vì đức tin.

Đóng góp lớn nhất của Ma-thi-ơ cho Hội Thánh là sách Phúc Âm mang tên ông. Sách này có những đặc điểm nổi bật, phản ánh xuất thân và sự am hiểu của một trí thức Do Thái về Kinh Thánh Cựu Ước:

1. Độc Giả Mục Tiêu & Mục Đích: Sách được viết chủ yếu cho độc giả là người Do Thái tin Chúa và cả những người chưa tin. Mục đích là chứng minh cách hùng hồn rằng **Giê-xu thành Na-xa-rét chính là Đấng Mê-si (Christ) mà Cựu Ước đã hứa**, là "Con vua Đa-vít" và "Con Đức Chúa Trời".

2. Cấu Trúc và Chủ Đề: Phúc Âm Ma-thi-ơ được sắp xếp có chủ ý thành năm phần giảng dạy lớn (tương ứng với Ngũ Thư của Môi-se), kết thúc bằng câu "Khi Đức Chúa Jêsus đã phán những lời ấy xong..." (xem Ma-thi-ơ 7:28; 11:1; 13:53; 19:1; 26:1). Chủ đề xuyên suốt là **Vương Quốc của Đấng Christ**.

- **Chúa Giê-xu là Vua:** Gia phả mở đầu (Ma-thi-ơ 1:1-17) xác lập Ngài là dòng dõi Vua Đa-vít. Các nhà thông thái phương Đông đến tìm "Vua dân Giu-đa" (Ma-thi-ơ 2:2).
- **Sự Ứng Nghiệm Lời Tiên Tri:** Ma-thi-ơ trích dẫn Cựu Ước hơn 60 lần, thường dùng cụm từ "hầu cho được ứng nghiệm lời đấng tiên tri đã nói" (ví dụ: Ma-thi-ơ 1:22; 2:15, 17, 23; 4:14...). Điều này nhấn mạnh tính liên tục trong chương trình cứu rỗi của Đức Chúa Trời.
- **Bài Giảng Trên Núi (Ma-thi-ơ 5-7):** Hiến chương của Vương Quốc Thiên Đàng, mô tả công dân và đạo đức của vương quốc đó.

3. Ngôn Ngữ và Phong Cách: Với nghề nghiệp cũ là người ghi chép sổ sách, Ma-thi-ơ có tư duy có hệ thống, rõ ràng. Ông thường nhóm các giáo huấn và phép lạ của Chúa Giê-xu theo chủ đề. Sách cũng nhấn mạnh đến **Hội Thánh** (Ma-thi-ơ 16:18; 18:17) và **sự dạy dỗ** (great commission - Ma-thi-ơ 28:20).

Câu chuyện và di sản của Ma-thi-ơ để lại nhiều bài học sâu sắc cho chúng ta ngày nay:

1. Ân Điển Biến Đổi Không Phân Biệt Quá Khứ: Dù bạn đã từng là ai, dù xã hội hay chính bạn gán cho mình nhãn hiệu "tội nhân", "thất bại", "bị ruồng bỏ" thế nào, lời kêu gọi "Hãy theo Ta" của Chúa Giê-xu vẫn còn quyền năng. Ơn cứu rỗi là món quà nhưng không (Ê-phê-sô 2:8-9), có thể chạm đến và nâng đỡ bất kỳ ai đáp ứng bằng đức tin.

2. Sự Đáp Ứng Tức Thì Và Triệt Để: Đời sống Cơ Đốc bắt đầu bằng một sự từ bỏ và một bước đi theo Chúa. Ma-thi-ơ "đứng dậy" ngay lập tức. Chúng ta cần có thái độ sẵn sàng từ bỏ những gì cản trở mình theo Chúa cách trọn vẹn, dù đó là công việc, thói quen, mối quan hệ hay quan điểm sống.

3. Dùng Chính Nơi Mình Đứng Để Làm Chứng: Ma-thi-ơ đã dùng bữa tiệc, dùng mối quan hệ cũ của mình để đưa bạn bè đến với Chúa. Chúng ta được kêu gọi trở thành chứng nhân ngay trong gia đình, nơi làm việc, và cộng đồng của mình (Công vụ 1:8).

4. Sử Dụng Kỹ Năng & Năng Lực Cho Vương Quốc Đức Chúa Trời: Ma-thi-ơ đã dùng kỹ năng viết lách, ghi chép và hệ thống hóa của một người thu thuế để viết nên Phúc Âm. Đức Chúa Trời có thể dùng mọi kỹ năng, học vấn và kinh nghiệm của chúng ta để phục vụ Ngài và gây dựng Hội Thánh.

5. Luôn Nhớ Về Ân Điển Và Sống Với Lòng Biết Ơn: Việc Ma-thi-ơ tự nhận mình là "người thu thuế" khi liệt kê tên các sứ đồ nhắc nhở chúng ta đừng bao giờ quên mình đã được cứu khỏi tình trạng nào. Sự khiêm nhường và lòng biết ơn đó là nền tảng cho một đời sống phục vụ trung tín.

Ma-thi-ơ từ một người thu thuế bị khinh rẻ đã trở thành một sứ đồ được tôn trọng và một sử gia được Đức Thánh Linh cảm thúc. Cuộc đời ông là một bản tình ca về ân điển, một minh chứng rằng trong vương quốc Đức Chúa Trời, quá khứ không định đoạt tương lai khi đặt vào tay Đấng Tạo Hóa. Sách Phúc Âm Ma-thi-ơ, với sự nhấn mạnh về Chúa Giê-xu là Vua, Đấng Mê-si ứng nghiệm lời tiên tri, tiếp tục dẫn dắt hàng triệu người đến với đức tin nơi Ngài.

Như Ma-thi-ơ đã ghi lại lời Chúa Giê-xu phán: "Vì Con người đã đến tìm và cứu kẻ bị mất." (Lu-ca 19:10). Chính Ma-thi-ơ đã từng là "kẻ bị mất" ấy, và ông đã được tìm thấy, được cứu, và được sai đi. Câu chuyện của ông khích lệ mỗi chúng ta: Hãy đứng dậy, từ bỏ, theo Chúa và dùng tất cả những gì mình có để phục vụ Vua Muôn Vua, hầu cho nhiều người khác cũng có thể biết đến ân điển kỳ diệu mà chính chúng ta đã kinh nghiệm.