Liệu pháp hậu hiện đại là gì, và có phù hợp với Kinh Thánh không?

Trong thời đại ngày nay, các phương pháp trị liệu tâm lý phát triển không ngừng. Trong số đó, “liệu pháp hậu hiện đại” (Postmodern Therapy) nổi lên như một trường phái có ảnh hưởng lớn, đề cao tính tương đối của chân lý và quyền lực của ngôn ngữ. Đối với một Cơ đốc nhân, câu hỏi quan trọng đặt ra là: Những nguyên lý nền tảng của các liệu pháp này có hòa hợp với thế giới quan Kinh Thánh, vốn tuyên bố một chân lý khách quan và vĩnh cửu không? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu phân tích bản chất của liệu pháp hậu hiện đại, đối chiếu với các nguyên tắc nền tảng của Kinh Thánh, và đưa ra hướng dẫn thực tiễn cho đời sống đức tin.

Trước khi đánh giá tính phù hợp với Kinh Thánh, chúng ta cần hiểu rõ “liệu pháp hậu hiện đại” là gì. Đây không phải một phương pháp đơn lẻ, mà là một nhóm các phương pháp trị liệu (như Trị Liệu Định Hướng Giải Pháp, Trị Liệu Tường Thuật) được xây dựng trên nền tảng triết học hậu hiện đại. Cốt lõi của tư tưởng này có thể được tóm tắt qua ba đặc điểm chính:

• Chủ Nghĩa Tương Đối về Chân Lý (Relativism): Hậu hiện đại phủ nhận sự tồn tại của một chân lý khách quan, phổ quát, áp dụng cho mọi người. Thay vào đó, “chân lý” được xem là một cấu trúc xã hội, được tạo ra bởi ngôn ngữ, văn hóa, quyền lực và các câu chuyện cá nhân. Không có câu chuyện “lớn” (meta-narrative) nào, kể cả câu chuyện tôn giáo, có độc quyền về chân lý.
• Trọng Tâm Vào Ngôn Ngữ và Tường Thuật (Language & Narrative): Thực tại được hiểu thông qua ngôn ngữ. Các vấn đề của con người không phải là “bệnh lý” nội tại, mà là kết quả của những “câu chuyện” (narratives) chi phối mà họ đã tiếp nhận từ gia đình, văn hóa, xã hội. Liệu pháp tập trung vào việc “giải cấu trúc” (deconstruct) những câu chuyện hạn hẹp, tiêu cực và “tái tường thuật” (re-author) một câu chuyện mới tích cực, trao quyền hơn cho thân chủ.
• Vai Trò của Nhà Trị Liệu: Nhà trị liệu từ bỏ vai trò “chuyên gia toàn tri” để trở thành người bạn đồng hành, người đặt câu hỏi, người hỗ trợ thân chủ khám phá và xây dựng câu chuyện của riêng họ. Mối quan hệ trị liệu mang tính cộng tác, phi quyền lực.

Khi đặt các nguyên lý trên bên cạnh Kinh Thánh, chúng ta thấy những sự tương phản sâu sắc ngay từ nền tảng.

1. Chân Lý Khách Quan vs. Chủ Nghĩa Tương Đối:
Kinh Thánh khẳng định dứt khoát về sự tồn tại của một chân lý tuyệt đối, khách quan, có nguồn gốc từ chính Đức Chúa Trời. Chúa Giê-xu tuyên bố: “Ta là đường đi, lẽ thật, và sự sống” (Giăng 14:6). Danh từ Hy Lạp được dùng cho “lẽ thật” ở đây là alētheia, mang nghĩa sự thật khách quan, được bày tỏ, đối lập với sự giả dối. Ngài cũng cầu nguyện: “Xin lấy lẽ thật khiến họ nên thánh; lời tức là lẽ thật” (Giăng 17:17). Ở đây, “lời” (logos) của Đức Chúa Trời chính là tiêu chuẩn cho chân lý. Sứ đồ Phao-lô cũng cảnh báo về những kẻ “lấy lời giả trá mà dỗ dành” (Ê-phê-sô 4:14). Chủ nghĩa tương đối hậu hiện đại, về bản chất, phủ nhận khả năng tồn tại của một alētheia phổ quát như vậy, và do đó, làm suy yếu nền tảng của mặc khải Kinh Thánh.

2. Câu Chuyện Lớn của Đức Chúa Trời vs. Giải Cấu Trúc Đại Tự Sự:
Toàn bộ Kinh Thánh là một “câu chuyện lớn” (meta-narrative) vĩ đại về sự Sáng Tạo, Sa Ngã, Cứu Chuộc và Tái Tạo. Đây là câu chuyện của Đức Chúa Trời, và con người tìm thấy ý nghĩa đích thực khi đặt câu chuyện cá nhân của mình vào trong câu chuyện lớn đó (Rô-ma 8:28-30). Liệu pháp hậu hiện đại lại hoài nghi và chủ trương “giải cấu trúc” mọi đại tự sự, xem chúng như công cụ áp đặt quyền lực. Việc đón nhận triết lý này có thể dẫn đến thái độ hoài nghi đối với chính câu chuyện cứu rỗi của Phúc Âm.

3. Bản Chất Tội Lỗi vs. Vấn Đề Ngôn Ngữ:
Kinh Thánh chẩn đoán vấn đề cốt lõi của con người là tội lỗi (Hamartia - trật mục tiêu, phạm luật pháp của Đức Chúa Trời) và sự chia cách với Đức Chúa Trời (Rô-ma 3:23, 6:23). Tội lỗi là một thực tại khách quan, không chỉ là một “câu chuyện” xấu. Vấn đề của con người không chỉ nằm ở cách họ “nói về” mình, mà nằm ở chính bản chất sa ngã của họ (Ma-thi-ơ 15:18-19). Trong khi liệu pháp hậu hiện đạo có thể giúp một người cảm thấy tốt hơn về câu chuyện của mình, nó không đủ khả năng đối diện và giải quyết gốc rễ tội lỗi – điều chỉ có thể được giải quyết qua sự ăn năn và ân điển của Chúa Giê-xu Christ.

Tuy có nhiều mâu thuẫn nền tảng, chúng ta cũng có thể thận trọng nhìn thấy một vài điểm mà Cơ đốc nhân có thể tham khảo, đồng thời nhận diện rõ mối nguy.

Điểm Tham Khảo Có Chọn Lọc:
- Lắng Nghe và Tôn Trọng Câu Chuyện Cá Nhân: Kinh Thánh đầy rẫy những câu chuyện cá nhân (Đa-vít, Ma-thi, người đàn bà tội lỗi...). Chúa Giê-xu là bậc thầy trong việc lắng nghe và đặt câu hỏi để dẫn dắt người ta đến với chân lý (Giăng 4:1-26). Việc chú ý lắng nghe và thấu hiểu trải nghiệm của một người là điều quan trọng.
- Giá Trị của Cộng Đồng và Lời Nói: Việc nhấn mạnh rằng ngôn ngữ và cộng đồng định hình con người có phần cộng hưởng với nguyên lý Kinh Thánh về sự hình thành trong Hội Thánh (Hê-bơ-rơ 10:24-25) và sức mạnh của lời nói (Châm Ngôn 18:21).

Mối Nguy Tiềm Ẩn:
Nguy hiểm lớn nhất nằm ở chỗ liệu pháp này, nếu được tiếp nhận toàn bộ triết lý nền tảng, có thể trở thành một hệ thống “cứu rỗi” thay thế. Nếu chân lý là tương đối và tội lỗi chỉ là một cấu trúc ngôn ngữ, thì con người không cần một Đấng Cứu Chuộc khách quan. Họ chỉ cần một “nhà tái tường thuật” giúp họ viết lại câu chuyện của mình. Điều này trực tiếp chống lại cốt lõi của Phúc Âm: “Ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời” (Ê-phê-sô 2:8). Cứu rỗi là hành động khách quan của Đức Chúa Trời trong lịch sử qua Chúa Giê-xu Christ, không phải là sự tái cấu trúc chủ quan của tâm trí.

Vậy, một Cơ đốc nhân nên tiếp cận liệu pháp hậu hiện đại và các xu hướng tâm lý hiện đại như thế nào?

1. Xây Dựng Nền Tảng Vững Chắc Trong Chân Lý Kinh Thánh:
Trước hết, mỗi tín hữu cần được trang bị vững vàng bởi Lời Chúa (Ê-phê-sô 6:17). Hiểu biết thế giới quan Kinh Thánh về con người, tội lỗi, cứu rỗi và sự biến đổi là “tấm lọc” quan trọng để đánh giá mọi tri thức khác. Tham gia nghiên cứu Kinh Thánh nghiêm túc, học biết Chúa qua chính Lời Ngài.

2. Sử Dụng Sự Khôn Ngoan và Sàng Lọc:
Không phủ nhận mọi kỹ thuật trợ giúp tâm lý. Một số kỹ thuật (như đặt câu hỏi mở, tập trung vào giải pháp, xây dựng mục tiêu) có thể là công cụ hữu ích. Tuy nhiên, phải phân biệt rõ giữa kỹ thuật và triết lý nền tảng. Chúng ta có thể mượn một số công cụ trong khi kiên quyết từ chối triết lý tương đối chối bỏ Đấng Christ đứng đằng sau chúng. Hãy “hãy thử cho biết thần nào là thần lành” (I Giăng 4:1).

3. Tìm Kiếm Sự Trợ Giúp Từ Những Chuyên Gia Có Chung Niềm Tin:
Khi cần đến trị liệu tâm lý chuyên nghiệp, hãy ưu tiên tìm kiếm những nhà tư vấn, nhà trị liệu Cơ đốc, những người thừa nhận thẩm quyền của Kinh Thánh và xem Chúa Giê-xu là Đấng Cứu Rỗi duy nhất. Họ có thể tích hợp các công cụ trị liệu một cách khôn ngoan trên nền tảng đức tin vững chắc.

4. Đặt Hi Vọng Nơi Chúa – Đấng Biến Đổi Tận Gốc Rễ:
Cuối cùng, hãy nhớ rằng sự biến đổi đích thực và lâu dài đến từ Chúa Thánh Linh. “Ngài cứu chúng ta... bởi sự rửa về sự lại sanh và sự đổi mới của Đức Thánh Linh” (Tít 3:5). Các liệu pháp con người có thể giúp điều chỉnh hành vi, xoa dịu cảm xúc, nhưng chỉ có Đức Chúa Trời mới có thể tái tạo một tấm lòng mới (Ê-xê-chi-ên 36:26) và đưa câu chuyện đời chúng ta vào câu chuyện vĩnh cửu của Ngài.

Liệu pháp hậu hiện đại, với triết lý nền tảng là chủ nghĩa tương đối và hoài nghi đại tự sự, không phù hợp với thế giới quan Kinh Thánh. Nó đưa ra một chẩn đoán sai lầm về tình trạng của con người (vấn đề ngôn ngữ thay vì tội lỗi) và một giải pháp không đầy đủ (tái tường thuật thay vì cứu chuộc). Tuy nhiên, Cơ đốc nhân được kêu gọi sống khôn ngoan. Chúng ta có thể học hỏi tính chủ động, sự tôn trọng trong một số phương pháp, nhưng luôn phải đặt mọi sự dưới sự phán xét của Lời Chúa là chân lý tuyệt đối. Hãy để câu chuyện của đời mình được viết lại không bởi một nhà trị liệu theo chủ nghĩa tương đối, mà bởi chính Đấng Tác Giả của đức tin, là Đức Chúa Jêsus Christ (Hê-bơ-rơ 12:2). Trong Ngài, chúng ta tìm thấy câu chuyện đích thực, ý nghĩa trọn vẹn và sự chữa lành sâu xa nhất cho tâm hồn.