Kinh Thánh nói gì về thói quen?

Trong hành trình đức tin, “thói quen” thường bị hiểu lầm là sự máy móc, hình thức, đối lập với sự tự do và tươi mới trong Thánh Linh. Tuy nhiên, Kinh Thánh—đặc biệt qua nguyên tắc Hy Lạp ‘hexis’ (ἕξις) chỉ trạng thái ổn định của tính cách—cho thấy thói quen chính là nền tảng định hình con người bên trong và hành vi bên ngoài. Bài nghiên cứu này sẽ khám phá cách Kinh Thánh đề cập đến thói quen, từ những thực hành thuộc linh, thói quen tội lỗi, cho đến sự biến đổi nhờ quyền năng của Đấng Christ và Thánh Linh.

Con người là một sinh thể có thói quen. Tiếng Hê-bơ-rơ không có từ riêng cho “thói quen”, nhưng sử dụng các khái niệm như ‘derek’ (דֶּרֶךְ - con đường, lối sống) và ‘musar’ (מוּסָר - kỷ luật, sự dạy dỗ) để mô tả những lối mòn trong tư tưởng và hành động được hình thành qua sự lặp lại. Sứ đồ Phao-lô, viết bằng tiếng Hy Lạp, thường dùng từ ‘ethos’ (ἔθος - tập quán, thói quen) và ‘synētheia’ (συνήθεια - sự quen thuộc, thông lệ).

Kinh Thánh công nhận sức mạnh của thói quen trong việc dẫn dắt đời sống: “Chớ mắc lừa mà hư mất; bạn xấu làm hư thói nết tốt” (I Cô-rinh-tô 15:33). Câu này nhấn mạnh rằng môi trường và sự giao thiệp lặp đi lặp lại (thói quen giao du) sẽ định hình tính cách (‘ēthē chrēsta’ - ἤθη χρηστὰ, nết tốt). Thói quen không trung lập; nó hoặc xây dựng hoặc phá hủy.

Đời sống đức tin chân chính được nuôi dưỡng bởi những thói quen được vun trồng có chủ ý, nhằm hướng lòng về Chúa và rèn luyện tâm linh.

1. Thói Quen Cầu Nguyện và Tương Giao:
Chúa Giê-xu là tấm gương tối cao. Ngài thường lánh riêng ra nơi thanh vắng để cầu nguyện (Lu-ca 5:16). Động từ “thường” trong nguyên bản (‘ēn hypochōrōn’ - ἦν ὑποχωρῶν) diễn tả một hành động liên tục, một thói quen. Lời dạy “phải cầu nguyện luôn, chớ hề mỏi mệt” (I Tê-sa-lô-ni-ca 5:17) không phải là cảm xúc nhất thời, mà là thái độ sống được duy trì. Tiên tri Đa-ni-ên có thói quen cầu nguyện ba lần mỗi ngày, dù biết rõ nguy hiểm đến tính mạng (Đa-ni-ên 6:10).

2. Thói Quen Suy Gẫm và Học Kinh Thánh:
Thi Thiên 1 mô tả phước hạnh của người “lấy làm vui vẻ trong luật pháp Đức Giê-hô-va, và suy gẫm luật pháp ấy ngày và đêm” (câu 2). “Suy gẫm” (‘hagah’ - הָגָה) có nghĩa đen là “lẩm bẩm, nghiền ngẫm”, một hành động lặp đi lặp lại của tâm trí. Giô-suê được Chúa truyền: “Quyển sách luật pháp này chớ xa miệng ngươi, hãy suy gẫm ngày và đêm” (Giô-suê 1:8). Đây là mệnh lệnh hình thành thói quen.

3. Thói Quen Nhóm Lại và Thờ Phượng:
“Chớ bỏ sự nhóm lại như mấy kẻ quen làm” (Hê-bơ-rơ 10:25). Tác giả dùng từ ‘ethos’ (ἔθος) để chỉ thói quen của một số người bỏ sự nhóm lại. Điều này ngụ ý rằng việc trung tín nhóm lại phải là một thói quen tích cực của Hội Thánh đầu tiên (Công vụ 2:42).

4. Thói Quen Bày Tỏ Lòng Biết Ơn và Sự Rộng Rãi:
Sứ đồ Phao-lô khuyên: “Hãy bền lòng cầu nguyện, tỉnh thức về sự ấy mà thêm ơn tạ” (Cô-lô-se 4:2). Lòng biết ơn phải được thực hành thường xuyên. Tính rộng rãi cũng là một thói quen được vun đắp: “Hãy cho, thì sẽ ban cho các ngươi” (Lu-ca 6:38).

Kinh Thánh mô tả tội lỗi không chỉ là hành vi riêng lẻ, mà thường là hệ quả của một “thói quen” hay “lối sống” đã ăn sâu. Tiên tri Giê-rê-mi cảnh báo: “Dân nầy có lòng bội nghịch và trễ nải; chúng nó đều trở về và đi xiêu lạc. Chúng nó chẳng nói trong lòng rằng: Ta hãy kính sợ Giê-hô-va Đức Chúa Trời chúng ta” (Giê-rê-mi 5:23-24). “Trở về” (‘shub’ - שׁוּב) ở đây có thể hiểu là quay trở lại với thói quen cũ của sự nổi loạn.

Chúa Giê-xu phán: “Quả thật, quả thật, ta nói cùng các ngươi, ai phạm tội lỗi là tôi mọi của tội lỗi” (Giăng 8:34). Động từ “phạm” trong thì hiện tại (‘ho poiōn tēn hamartian’ - ὁ ποιῶν τὴν ἁμαρτίαν) diễn tả một hành động liên tục, một lối sống, một thói quen làm nô lệ cho tội. Sứ đồ Phao-lô mô tả cuộc chiến giữa thói quen cũ và ý muốn mới: “Vì tôi không làm điều lành mình muốn, nhưng làm điều dữ mình không muốn… Tôi thấy trong chi thể mình có một luật khác đối địch với luật trong trí mình” (Rô-ma 7:19, 23). “Luật” (‘nomos’ - νόμος) ở đây có thể hiểu là nguyên lý hay thói quen hoạt động mạnh mẽ trong xác thịt.

Sự cứu rỗi trong Đấng Christ không chỉ tha tội, mà còn ban quyền năng để thoát khỏi quyền lực của thói quen tội lỗi. Đây là sự hợp tác giữa ân điển siêu nhiên và sự tập luyện thuộc linh.

1. Sự Biến Đổi Bởi Thánh Linh và Lời Chúa:
“Đừng làm theo đời nầy, nhưng hãy biến hóa bởi sự đổi mới của tâm thần mình” (Rô-ma 12:2). “Biến hóa” (‘metamorphoō’ - μεταμορφόω) là một quá trình liên tục. Thánh Linh hành động qua Lời Chúa để đổi mới tâm trí, từ đó thay đổi những mẫu suy nghĩ và hành vi thói quen. Sự “tẩy sạch” bởi Lời Chúa (Ê-phê-sô 5:26) là một tiến trình.

2. “Hãy Mặc Lấy” Người Mới:
Phao-lô dùng hình ảnh mặc quần áo để nói về thói quen: “Hãy lột bỏ người cũ… mà mặc lấy người mới, là người đã được dựng nên giống như Đức Chúa Trời” (Ê-phê-sô 4:22-24). Đây không phải là một sự thay đổi tức thời, mà là một mệnh lệnh liên tục: “hãy không ngừng mặc lấy”. Chúng ta tập luyện những hành vi của “người mới” cho đến khi chúng trở thành bản chất thứ hai.

3. Nguyên Tắc “Gieo và Gặt”:
“Chớ hề dối mình; Đức Chúa Trời không chịu khinh dể đâu; vì ai gieo giống chi, lại gặt giống ấy” (Ga-la-ti 6:7). Mỗi hành động, dù nhỏ, đều là một hạt giống cho một thói quen tương lai. Gieo hành động thánh khiết lặp đi lặp lại sẽ gặt được thói quen công bình.

1. Bắt Đầu Nhỏ và Nhất Quán: Đừng cố gắng thay đổi mọi thứ cùng lúc. Hãy chọn một thói quen thuộc linh đơn giản (5 phút đọc Kinh Thánh mỗi sáng) và kiên trì. “Vì ai khinh sự nhỏ mọn, sẽ từ từ sa ngã” (Truyền đạo 10:13 – lược ý).

2. Gắn Kết với Cộng Đồng: Hãy để anh em trong Chúa giúp đỡ và khích lệ bạn. “Hai người hơn một… nếu một người sa ngã, thì người kia sẽ đỡ bạn mình lên” (Truyền đạo 4:9-10). Một nhóm nhỏ có trách nhiệm có thể giúp phá vỡ thói quen xấu.

3. Thay Thế, Không Chỉ Loại Bỏ: Đừng chỉ nói “đừng làm điều đó”. Hãy lấp đầy đời sống bằng điều tốt. “Đừng bị rượu say, vì rượu xui cho luông tuồng; nhưng hãy được đầy dẫy Đức Thánh Linh” (Ê-phê-sô 5:18). Hãy thay thói quen than vãn bằng thói quen tạ ơn.

4. Sống Bởi Đức Tin và Ân Điển: Đừng dựa vào sức riêng. Hãy thưa với Chúa mỗi ngày: “Tôi làm được mọi sự nhờ Đấng ban thêm sức cho tôi” (Phi-líp 4:13). Sự thất bại không phải là dấu chấm hết; hãy nhận lấy sự tha thứ và bắt đầu lại.

5. Hướng Đến Mục Đích Cao Cả: Mọi thói quen đều vì sự vinh hiển của Chúa và sự lớn lên của bản thân trong Chúa. “Vậy, anh em hoặc ăn, hoặc uống, hay là làm sự chi khác, hãy vì sự vinh hiển Đức Chúa Trời mà làm” (I Cô-rinh-tô 10:31).

Kinh Thánh cho chúng ta một cái nhìn cân bằng về thói quen: nó vừa là công cụ mạnh mẽ của sự nô lệ cho tội lỗi, vừa là phương tiện quý giá cho sự nên thánh và tự do trong Đấng Christ. Thói quen không phải là kẻ thù của đời sống thuộc linh sống động, mà là con đẻ của nó. Khi chúng ta đầu phục Đức Thánh Linh và trung tín trong những kỷ luật thuộc linh nhỏ bé hằng ngày, Ngài sẽ biến đổi những hành động có chủ ý thành những phản xạ tự nhiên của tấm lòng yêu mến Chúa. Hãy gieo trồng thói quen của ân điển, để một ngày kia, bạn sẽ gặt được mùa gặt của vinh quang.