Giao ước Môi-se là gì?

Trong hành trình khám phá Lời Đức Chúa Trời, việc hiểu biết về các giao ước (covenant - berit trong tiếng Hê-bơ-rơ) của Ngài là then chốt để nắm bắt câu chuyện cứu chuộc của toàn bộ Kinh Thánh. Trong số đó, Giao Ước Môi-se (hay còn gọi là Giao Ước Si-na-i, Giao Ước Luật Pháp) đóng một vai trò trung tâm, tạo nên khuôn khổ cho mối quan hệ giữa Đức Giê-hô-va và dân tộc Y-sơ-ra-ên trong suốt thời Cựu Ước. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ tìm hiểu ý nghĩa, nội dung, bối cảnh và sự ứng dụng thuộc linh của Giao Ước Môi-se cho Cơ Đốc nhân ngày nay dưới ánh sáng của Tân Ước.

Giao Ước Môi-se không xuất hiện một cách biệt lập, mà là sự phát triển trong dòng chảy liên tục của các lời hứa giao ước của Đức Chúa Trời. Nó được thiết lập dựa trên nền tảng của Giao Ước Áp-ra-ham (Sáng Thế Ký 12, 15, 17), nơi Đức Chúa Trời hứa ban dòng dõi, đất đai và phước hạnh cho muôn dân. Sau hơn 400 năm nô lệ tại Ai Cập, Đức Chúa Trời nhớ lại giao ước của Ngài (Xuất Ê-díp-tô Ký 2:24), dùng tay Môi-se để giải cứu dân Y-sơ-ra-ên ra khỏi ách nô lệ, thể hiện quyền năng cứu chuộc vĩ đại.

Sau khi ra khỏi Ai Cập, tại chân núi Si-na-i, Đức Chúa Trời chính thức đề nghị lập một giao ước đặc biệt với dân Y-sơ-ra-ên. Phân đoạn then chốt được chép trong Xuất Ê-díp-tô Ký 19:3-6:

"Môi-se lên đến Đức Chúa Trời, Đức Giê-hô-va từ trên núi gọi người mà phán rằng: Ngươi hãy nói cùng nhà Gia-cốp và truyền cho dân Y-sơ-ra-ên như vầy: Các ngươi đã thấy điều ta làm cho người Ê-díp-tô, và cách ta đã mang các ngươi trên cánh chim ưng, dẫn các ngươi đến cùng ta. Vậy bây giờ, nếu các ngươi vâng lời ta và giữ sự giao ước ta, thì trong muôn dân, các ngươi sẽ thuộc riêng về ta, vì cả thế gian đều thuộc về ta. Các ngươi sẽ thành một nước thầy tế lễ, cùng một dân tộc thánh cho ta."

Đây là lời đề nghị giao ước: Đức Chúa Trời sẽ là Đức Chúa Trời của họ, và họ sẽ là dân sự của Ngài. Dân sự đồng ý: "Chúng tôi sẽ làm mọi điều Đức Giê-hô-va phán dặn" (Xuất Ê-díp-tô Ký 19:8). Giao ước được lập bằng huyết (Xuất Ê-díp-tô Ký 24:8), biểu tượng cho sự ràng buộc nghiêm túc và sự chết sẽ là hậu quả của việc phá vỡ giao ước.

Giao ước này quy định rõ ràng các điều kiện (nếu... thì...). Phước lành đi kèm với sự vâng lời, và sự rủa sả đi kèm với sự bất tuân (xem Phục-truyền Luật-lệ Ký 28). Nội dung của Giao Ước Môi-se có thể được phân thành ba phần chính, thường được gọi chung là Luật Pháp (Torah - nghĩa là "sự chỉ dẫn, dạy dỗ").

1. Luật Đạo Đức (Mười Điều Răn - Xuất Ê-díp-tô Ký 20:1-17): Đây là nền tảng đạo đức, phản ánh bản tính thánh khiết của Đức Chúa Trời. Mười Điều Răn (Decalogue) bao gồm các mối quan hệ cơ bản: thờ phượng Đức Chúa Trời duy nhất (điều răn 1-4) và đối xử với người lân cận (điều răn 5-10). Chúng không phải là "mười đề nghị" mà là "mười điều răn" (mitsvah), thể hiện ý chỉ tối cao của Đấng Tạo Hóa.

2. Luật Nghi Lễ (Các luật về thờ phượng và sạch - ô uế): Được ghi chép chủ yếu trong sách Lê-vi Ký, những luật này quy định hệ thống tế lễ (sinh tế, thầy tế lễ, đền tạm), các ngày lễ trọng thể và luật về sự thanh sạch. Chúng có mục đính sư phạm:
- Bày tỏ sự thánh khiết của Đức Chúa Trời: "Hãy nên thánh, vì ta là thánh" (Lê-vi Ký 11:44).
- Chỉ ra tội lỗi và sự cần thiết của sự đền tội qua huyết: "Vì sinh mạng của xác thịt ở trong huyết; ta đã cho các ngươi huyết rưới trên bàn thờ đặng làm lễ chuộc tội cho linh hồn mình; vì nhờ sinh mạng mà huyết mới chuộc tội được" (Lê-vi Ký 17:11).
- Là bóng mờ của những điều tốt lành sẽ đến trong Đấng Christ: Như sứ đồ Phao-lô sau này xác nhận, luật pháp là "cái bóng của sự tốt lành ngày sau" (Cô-lô-se 2:17; Hê-bơ-rơ 10:1).

3. Luật Dân Sự/Xã Hội (Các pháp luật cho đời sống quốc gia): Đây là hiến pháp cho nước Y-sơ-ra-ên thần quyền, bao gồm các luật về hình sự, dân sự, vệ sinh, kinh tế và xã hội (ví dụ: Xuất Ê-díp-tô Ký 21-23, Phục-truyền Luật-lệ Ký). Chúng nhằm duy trì trật tự, công lý và phúc lợi trong cộng đồng, đồng thời phân biệt Y-sơ-ra-ên với các dân tộc ngoại giáo chung quanh.

Sứ đồ Phao-lô, một người Pha-ri-si am hiểu luật pháp, đã cung cấp sự giải nghĩa thần học sâu sắc nhất về vai trò của Giao Ước Luật Pháp trong kế hoạch cứu rỗi của Đức Chúa Trời.

1. Luật Pháp Là Thầy Giáo (Người Dẫn Đến Với Đấng Christ):
"Ấy vậy, luật pháp đã như thầy giáo đặng dẫn chúng ta đến Đấng Christ, hầu cho chúng ta bởi đức tin mà được xưng công bình" (Ga-la-ti 3:24). Từ "thầy giáo" (paidagōgos trong tiếng Hy Lạp) chỉ về người quản gia dẫn dắt trẻ nhỏ đến trường. Luật pháp có chức năng "giám hộ" tạm thời, cho thấy tiêu chuẩn thánh khiết của Đức Chúa Trời và sự bất lực của con người trong việc đạt đến tiêu chuẩn ấy, từ đó dẫn dắt chúng ta nhận ra nhu cầu cần có một Đấng Cứu Chuộc.

2. Luật Pháp Chỉ Ra Tội Lỗi:
"Nhờ luật pháp mà tôi biết tội lỗi... Luật pháp là thánh, điều răn cũng là thánh, công bình và tốt lành" (Rô-ma 7:7,12). Luật pháp như tấm gương phản chiếu sự ô uế của chúng ta, nhưng không có khả năng rửa sạch. Nó định nghĩa và kết án tội lỗi.

3. Giao Ước Môi-se Là Tạm Thời và Bị Thay Thế Bởi Giao Ước Mới:
Tiên tri Giê-rê-mi đã tiên tri về một Giao Ước Mới (Giê-rê-mi 31:31-34). Sứ đồ Phao-lô khẳng định Giao Ước Môi-se, dù vinh quang, là "chức vụ làm cho chết... sự định tội" và là "chức vụ tạm" (II Cô-rinh-tô 3:7-11). Chúa Giê-xu Christ là Đấng Trung Bảo của Giao Ước Mới và tốt hơn (Hê-bơ-rơ 8:6, 9:15). Huyết của Ngài, chứ không phải huyết của bò đực, dê đực, mới có quyền năng cất tội lỗi đi (Hê-bơ-rơ 10:4, 11-14).

Là những người sống dưới Giao Ước Mới trong huyết của Chúa Giê-xu, chúng ta không còn "dưới luật pháp" như một hệ thống cứu rỗi hay ràng buộc quốc gia (Rô-ma 6:14, Ga-la-ti 5:18). Tuy nhiên, Giao Ước Môi-se vẫn có giá trị sư phạm và thuộc linh sâu sắc:

1. Hiểu Biết Sâu Sắc Hơn Về Sự Thánh Khiết Của Đức Chúa Trời: Nghiên cứu Luật Pháp giúp chúng ta cảm nhận được sự thánh khiết đáng kinh sợ của Đức Chúa Trời. Ngài không phải là một "ông Trời" dễ dãi. Sự thánh khiết này làm bừng sáng hơn tình yêu và ân điển của Ngài trong Đấng Christ, Đấng đã gánh chịu sự phán xét mà luật pháp đòi hỏi thay cho chúng ta.

2. Đánh Giá Cao Hơn Sự Hy Sinh Của Chúa Giê-xu: Mỗi chi tiết trong hệ thống tế lễ—con sinh không tì vết, sự đổ huyết, chức vụ thầy tế lễ—đều chỉ về Chúa Giê-xu. Khi đọc Lê-vi Ký, chúng ta thấy Chúa Giê-xu là Con Sinh Toàn Hảo (I Phi-e-rơ 1:19), là Thầy Tế Lễ Thượng Phẩm (Hê-bơ-rơ 4:14), và là Nơi Chí Thánh (Hê-bơ-rơ 10:19-20). Điều này làm đức tin và sự thờ phượng của chúng ta thêm phong phú.

3. Được Huấn Luyện Trong Sự Công Bình: Mặc dù chúng ta không bị ràng buộc bởi các chi tiết nghi lễ hay dân sự của luật pháp (như thức ăn, hình phạt thể xác), nhưng các nguyên tắc đạo đức vĩnh cửu đằng sau Mười Điều Răn vẫn phản ánh ý chỉ của Đức Chúa Trời. Chúa Giê-xu đã làm trọn và nâng cao luật pháp trong nguyên tắc yêu thương (Ma-thi-ơ 5:17-20, 22:37-40). Thánh Linh viết luật pháp của Đức Chúa Trời vào lòng chúng ta (Hê-bơ-rơ 8:10), giúp chúng ta vâng theo tinh thần của luật pháp—là sự thánh khiết và yêu thương—bởi quyền năng của Ngài, chứ không bởi sự cố gắng xác thịt.

4. Sống Trong Tự Do Của Ân Điển, Không Trong Ách Nô Lệ Của Luật Pháp: Bài học quan trọng nhất là tránh rơi vào "chủ nghĩa luật pháp"—tin rằng chúng ta có thể được Chúa chấp nhận qua việc giữ luật. Thay vào đó, chúng ta được xưng công bình bởi đức tin nơi Đấng Christ, rồi được Thánh Linh ban năng lực để sống đẹp lòng Đức Chúa Trời (Ga-la-ti 3:1-3). Sự vâng lời của chúng ta là đáp ứng với ân điển, không phải điều kiện để nhận ân điển.

Giao Ước Môi-se là một món quà thánh của Đức Chúa Trời cho dân Y-sơ-ra-ên, một bản hiến pháp thần quyền và một người dạy dỗ tạm thời. Nó vén màn bày tỏ bản tính thánh khiết, công bình của Đức Chúa Trời và tình trạng tội lỗi tuyệt vọng của con người. Nhưng chính trong sự không trọn vẹn và tính tạm thời của nó, Giao Ước Môi-se đã hướng mọi ánh nhìn về phía trước, đến một Đấng Cứu Thế sẽ đến—Đấng sẽ hoàn toàn vâng giữ luật pháp, gánh lấy sự rủa sả của luật pháp thay cho tội nhân, và lập nên một Giao Ước Mới bằng chính huyết Ngài.

Là Cơ Đốc nhân, chúng ta không coi thường hay phế bỏ Giao Ước Môi-se, nhưng học hỏi từ nó để thêm sâu nhiệm trong sự thờ phượng Chúa Giê-xu Christ, Đấng làm trọn mọi hình bóng và lời tiên tri. Chúng ta sống không dưới giao ước của văn tự đưa đến sự chết, nhưng dưới giao ước của Thánh Linh ban sự sống (II Cô-rinh-tô 3:6). Hãy để sự nghiên cứu về Giao Ước Môi-se củng cố đức tin của chúng ta vào Đấng Christ, và thúc giục chúng ta sống một đời sống thánh khiết bởi năng quyền của Đức Thánh Linh, như một lễ vật sống cảm tạ vì ân điển kỳ diệu mà chúng ta đã lãnh nhận.