Lễ Purim là gì?

Trong niềm tin Cơ Đốc, chúng ta thường tập trung vào các lễ trọng thể được Đức Chúa Trời truyền lệnh trực tiếp trong Ngũ Kinh. Tuy nhiên, có một lễ hội đặc biệt, không do Môi-se thiết lập, nhưng được ghi chép đầy đủ trong Kinh Thánh, mang trong mình một câu chuyện về âm mưu diệt chủng, sự can đảm của một nữ hoàng, và trên hết là bàn tay quan phòng vô hình nhưng quyền năng của Đức Chúa Trời. Đó chính là Lễ Purim. Mặc dù không phải là một lễ buộc phải giữ trong thời đại Tân Ước, việc nghiên cứu về Purim mở ra cho chúng ta những bài học sâu sắc về đức tin, sự giải cứu, và cách Đức Chúa Trời hành động trong lịch sử ngay cả khi danh Ngài không được nhắc đến một cách công khai.

Lễ Purim bắt nguồn từ các sự kiện được ghi chép trong sách Ê-xơ-tê (Esther) thuộc phần Cựu Ước. Bối cảnh xảy ra trong thời kỳ dân Y-sơ-ra-ên bị lưu đày, dưới đế quốc Ba Tư hùng mạnh của Vua A-suê-ru (thường được cho là Vua Xerxes I, trị vì 486–465 TCN). Điểm đặc biệt gây chú ý cho các nhà nghiên cứu Kinh Thánh là trong toàn bộ sách Ê-xơ-tê, danh xưng của Đức Chúa Trời (Yahweh/Đức Giê-hô-va) không hề được nhắc đến một lần nào. Tuy nhiên, sự hiện diện, sự quan phòng và sự can thiệp của Ngài lại hiển nhiên trong từng tình tiết, tựa như một bàn tay vô hình đang dẫn dắt mọi sự để bảo vệ dân sự Ngài.

Sách Ê-xơ-tê là một minh chứng hùng hồn cho lời hứa của Đức Chúa Trời trong Giao Ước với Áp-ra-ham: “Ta sẽ ban phước cho người nào chúc phước ngươi, rủa sả kẻ nào rủa sả ngươi” (Sáng Thế Ký 12:3). Câu chuyện xoay quanh số phận của dân Giu-đa sống lưu vong, một âm mưu diệt chủng toàn diện được che đậy bởi Haman, quan trưởng của vua, và sự giải cứu kỳ diệu nhờ vào lòng can đảm của Hoàng hậu Ê-xơ-tê (Hadassah) và sự khôn ngoan của Mạc-đô-chê, người anh em họ của bà.

Cốt truyện của Purim có thể tóm tắt qua các nhân vật và hành động then chốt:

• Haman, con trai của Ham-mê-đa-tha, người A-gát: Hậu duệ của vua A-gát, dân A-ma-léc – kẻ thù truyền kiếp của Y-sơ-ra-ên (Xuất Ê-díp-tô Ký 17:14-16). Lòng kiêu ngạo và hận thù của Haman đối với Mạc-đô-chê (vì ông này không chịu cúi lạy hắn) đã đẩy hắn đến quyết định không chỉ giết Mạc-đô-chê, mà còn tiêu diệt toàn bộ dân tộc Giu-đa. Hắn bốc thăm (Pur) để chọn ngày tàn sát (Ê-xơ-tê 3:7).
• Mạc-đô-chê: Một người Giu-đa, “ngồi trong cửa vua”, biểu tượng của sự trung thành với luật pháp Đức Chúa Trời (không cúi lạy con người) và lòng yêu dân tộc. Ông thách thức Ê-xơ-tê: “Chớ tưởng rằng ở trong cung vua, người sẽ được thoát khỏi phải hơn mọi người Giu-đa khác. Vì nếu ngươi làm thinh trong lúc nầy đây, dân Giu-đa sẽ được tiếp trợ và giải cứu bởi cách khác, còn ngươi và nhà cha ngươi đều sẽ bị hư-mất; song nào ai biết rằng chẳng phải vì cớ cơ-hội hiện lúc nầy mà ngươi được vị hoàng-hậu sao?” (Ê-xơ-tê 4:13-14). Câu nói này là trung tâm thần học của sách, khẳng định sự quan phòng tối cao của Đức Chúa Trời.
• Hoàng hậu Ê-xơ-tê: Một phụ nữ Giu-đa, được chọn làm hoàng hậu. Bà đã liều mạng sống mình (“nếu tôi phải chết thì tôi chết” – Ê-xơ-tê 4:16) để đứng ra cầu xin vua cho dân tộc mình, sau ba ngày kiêng ăn cầu nguyện cùng toàn dân.

Sự can thiệp của Đức Chúa Trời được thể hiện qua một loạt những “sự trùng hợp” đầy quyền năng: việc vua không ngủ được và đọc biên niên sử, khám phá ra công lao chưa được tưởng thưởng của Mạc-đô-chê (Ê-xơ-tê 6:1-3); sự sụp đổ của Haman ngay trên đỉnh cao quyền lực; và sắc lệnh mới cho phép người Giu-đa tự vệ, biến ngày định mệnh từ ngày bị tiêu diệt thành ngày chiến thắng vẻ vang.

Tên gọi Purim (פּוּרִים) bắt nguồn từ chữ “Pur” (פּוּר) trong tiếng Hê-bơ-rơ, có nghĩa là “thăm” hay “xăm”. Sách Ê-xơ-tê giải thích: “Bởi cớ đó, người Giu-đa gọi các ngày đó là Pu-rim, theo chữ Pu-r” (Ê-xơ-tê 9:26). Haman đã “bốc thăm” (Pur) để chọn ngày diệt chủng (Ê-xơ-tê 3:7), nhưng Đức Chúa Trời đã đảo ngược số phận, biến nó thành ngày người Giu-đa “bốc thăm” để chống lại kẻ thù của họ (Ê-xơ-tê 9:1). Purim vì thế, là lễ kỷ niệm sự đảo ngược kỳ diệu từ định mệnh bi thảm sang chiến thắng huy hoàng.

Các nghi thức chính trong Lễ Purim, dựa trên Ê-xơ-tê 9:20-28, bao gồm:

1. Đọc sách Ê-xơ-tê (Megillah): Cuộn sách Ê-xơ-tê được đọc to trong cộng đồng. Mỗi khi nghe tên Haman, người ta dùng gragger (cái lắc ồn) hoặc dậm chân để “xóa tên” hắn, tượng trưng cho việc tiêu diệt điều ác.
2. Quà tặng thực phẩm (Mishloach Manot): Gửi ít nhất hai món ăn cho bạn bè, hàng xóm để củng cố tình đoàn kết và sự vui mừng trong cộng đồng.
3. Quà tặng cho người nghèo (Matanot La’evyonim): Cho đi ít nhất hai món quà cho hai người nghèo, nhấn mạnh đến lòng thương xót và sự chia sẻ.
4. Bữa tiệc Purim (Seudat Purim): Một bữa tiệc vui vẻ, thậm chí được cho phép uống rượu đến mức “không phân biệt được ‘đáng nguyền rủa là Haman’ và ‘đáng chúc phước là Mạc-đô-chê’”. Điều này tượng trưng cho việc nhìn thấy bàn tay Đức Chúa Trời ngay cả trong những điều dường như ngẫu nhiên hay bị che khuất.

Mặc dù Cơ Đốc nhân không bị ràng buộc phải giữ Lễ Purim (Cô-lô-se 2:16-17), câu chuyện này chứa đựng những chân lý thuộc linh vượt thời gian:

1. Sự Quan Phòng Thần Thượng (Divine Providence): Purim là một bằng chứng sống động về thần học quan phòng. Đức Chúa Trời không cần phải xé trời xuống hay làm phép lạ công khai. Ngài hành động qua những quyết định của con người, những đêm mất ngủ, những sự kiện tưởng như ngẫu nhiên, để hoàn thành mục đích tốt lành của Ngài (Rô-ma 8:28). Ngài là Đức Chúa Trời làm việc “trong bóng tối”, ngay cả khi danh Ngài không được loan ra.

2. Vai Trò Và Sự Can Đảm Của Cá Nhân Trong Kế Hoạch Của Chúa: Ê-xơ-tê và Mạc-đô-chê không thụ động. Họ đã hành động với đức tin và lòng can đảm tột cùng. Ê-xơ-tê 4:14 nhắc nhở chúng ta rằng Đức Chúa Trời đặt để chúng ta trong một địa vị, một thời điểm (“vì cớ cơ-hội hiện lúc nầy”) với một mục đích. Chúng ta được kêu gọi để “nhận biết thì kỳ” và dấn thân.

3. Sự Đảo Ngược Của Thập Tự Giá: Đối với Cơ Đốc nhân, Purim phản chiếu một cách mạnh mẽ sự đảo ngược vĩ đại nhất mọi thời đại: Thập tự giá. Điều tưởng như là thất bại nhục nhã và cái chết của Đấng Christ lại trở thành chiến thắng vinh quang của sự cứu chuộc và sự phục sinh. Kẻ thù (Sa-tan, tội lỗi, sự chết) tưởng đã thắng khi Chúa Giê-xu bị đóng đinh, nhưng Đức Chúa Trời đã “bốc thăm” ngược lại, biến cây thập tự thành ngai vàng của ân điển. Chúa Giê-xu là Đấng Mạc-đô-chê chân thật, Đấng từ chỗ bị khinh dể (Ê-sai 53:3) đã được tôn cao, và là Đấng Ê-xơ-tê chân thật, Đấng đã hiến chính mạng sống mình để cầu thay cho dân Ngài trước mặt Đức Chúa Cha.

Làm thế nào chúng ta, là những tín hữu trong thời đại Tân Ước, có thể áp dụng những bài học từ Purim vào cuộc sống?

1. Nuôi Dưỡng Đức Tin Vào Sự Quan Phòng Của Chúa Trong Mọi Hoàn Cảnh: Khi đối diện với khủng hoảng, bất công, hay những điều dường như ngẫu nhiên xấu, hãy nhớ đến Purim. Tin rằng Đức Chúa Trời vẫn đang ngự trị, Ngài có thể và sẽ sắp xếp mọi chi tiết, ngay cả những chi tiết nhỏ nhất, cho sự ích lợi của những kẻ yêu mến Ngài. Hãy có cái nhìn của đức tin để thấy “bàn tay vô hình” đang dẫn dắt.

2. Sẵn Sàng Đứng Vững Và Hành Động Vì Chân Lý: Như Mạc-đô-chê không cúi lạy, chúng ta được kêu gọi không cúi mình trước những áp lực của thế gian trái với Lời Chúa. Như Ê-xơ-tê liều mạng sống, chúng ta được kêu gọi can đảm bênh vực cho những người bị áp bức, công bố Tin Lành cứu rỗi, ngay cả khi điều đó đòi hỏi sự hy sinh.

3. Sống Với Tinh Thần “Đảo Ngược” Của Phúc Âm: Chúng ta từng là kẻ thù nghịch với Đức Chúa Trời, nhưng nhờ Thập tự giá, chúng ta trở thành con cái Ngài (Rô-ma 5:10). Hãy sống trong niềm vui chiến thắng đó! Purim dạy chúng ta biết tiếng cười của người được giải cứu. Đời sống Cơ Đốc không phải là một chuỗi những nghi lễ ảm đạm, mà là sự vui mừng vì Chúa đã đảo ngược số phận đời đời của chúng ta.

4. Xây Dựng Cộng Đồng Và Thể Hiện Lòng Nhân Từ: Tinh thần Mishloach Manot và Matanot La’evyonim nhắc chúng ta về trách nhiệm với Hội Thánh và người lân cận. Hãy tích cực khích lệ, chia sẻ và giúp đỡ người thiếu thốn (Ga-la-ti 6:10). Chiến thắng thuộc linh không chỉ cho cá nhân, mà cho toàn thể cộng đồng đức tin.

Lễ Purim, xét cho cùng, là một câu chuyện cổ điển về sự Thiện thắng Ác, nhưng được đặt trong khuôn khổ của lịch sử thánh và sự tể trị tuyệt đối của Đức Chúa Trời. Nó chỉ cho chúng ta thấy rằng Đức Chúa Trời luôn trung tín với giao ước của Ngài, Ngài không bao giờ lìa bỏ dân Ngài. Đối với Cơ Đốc nhân, Purim hướng chúng ta về một sự giải cứu trọn vẹn và cuối cùng trong Chúa Cứu Thế Giê-xu. Nếu Purim kỷ niệm sự giải cứu khỏi sự hủy diệt thể xác, thì Phúc Âm tuyên bố sự giải cứu khỏi tội lỗi và sự chết đời đời.

Hãy để tinh thần của Purim – sự tin cậy vào sự quan phòng, lòng can đảm hành động, niềm vui chiến thắng và tình yêu cộng đồng – thấm nhuần vào đời sống chúng ta mỗi ngày. Dù không tổ chức lễ, chúng ta vẫn có thể sống trong tâm thế của những người được Đức Chúa Trời đảo ngược số phận một cách kỳ diệu nhất: từ tội nhân trở thành thánh đồ, từ nô lệ thành con tự do, từ sự chết đến sự sống đời đời. A-men.