Sách I Sa-mu-ên

Sách I Sa-mu-ên, nằm trong bộ sách Lịch sử của Cựu Ước, là một tác phẩm then chốt ghi lại bước ngoặt quan trọng trong lịch sử dân tộc Y-sơ-ra-ên: sự chuyển giao từ chế độ các Quan Xét sang chế độ quân chủ. Tuy mang tên một nhà tiên tri, sách này không chỉ là tiểu sử của Sa-mu-ên mà là một bức tranh thần học sống động, khắc họa chủ quyền tối cao của Đức Chúa Trời giữa những biến động chính trị và những lựa chọn của con người. Thông qua ba nhân vật chính – Sa-mu-ên (vị tiên tri cuối cùng), Sau-lơ (vị vua đầu tiên) và Đa-vít (vị vua theo lòng Đức Chúa Trời) – sách này trình bày những nguyên tắc vĩnh cửu về sự vâng lời, sự ăn năn, sự khiêm nhường và sự trung thành của Đức Chúa Trời với giao ước của Ngài.

Bối Cảnh và Cấu Trúc Sách I Sa-mu-ên

Sách I Sa-mu-ên bắt đầu vào cuối thời kỳ các Quan Xét, một thời kỳ được tóm tắt bằng câu: “Trong lúc đó, ai nấy làm theo ý mình tưởng là phải” (Các Quan Xét 21:25). Chức tế lễ tại Si-lô (nơi đặt Hòm Giao Ước) đã bị suy đồi nghiêm trọng dưới thời hai con trai của Hê-li là Hóp-ni và Phi-nê-a. Sách có thể được chia thành ba phần chính dựa trên nhân vật trung tâm:

• Phần 1: Chức vụ của Sa-mu-ên (Chương 1-7): Từ sự ra đời kỳ diệu đến vai trò lãnh đạo với tư cách là Quan Xét và Tiên tri.
• Phần 2: Triều đại của Sau-lơ (Chương 8-15): Từ khi được xức dầu làm vua đến sự bất tuân và bị Chúa từ bỏ.
• Phần 3: Sự trỗi dậy của Đa-vít và sự suy tàn của Sau-lơ (Chương 16-31): Đa-vít được xức dầu, đối đầu với Sau-lơ, và cái chết bi thảm của Sau-lơ.

Phân Đoạn Giải Kinh & Bài Học Thần Học Chính

1. Sự Cầu Nguyện Thành Tín và Sự Đáp Lời của Đức Chúa Trời (I Sa-mu-ên 1 & 2)

Câu chuyện mở đầu với An-ne, một người vợ son sẻ, là hình ảnh đẹp đẽ về đức tin và sự cầu nguyện. Lời cầu nguyện của bà không phải là lời than vãn đơn thuần mà là một lời khấn nguyện (vow – từ Hê-bơ-rơ neder נֶדֶר). Bà hứa dâng đứa con mà Chúa ban lại cho Chúa. Sự cầu nguyện sốt sắng của bà (“còn bà thì nói trong lòng, chỉ nhép môi mà thôi, chẳng nghe ra tiếng nói gì” – 1:13) đã được Chúa đoái xem. Sa-mu-ên, tên có nghĩa là “Tôi đã cầu xin Đức Giê-hô-va” (1:20), là minh chứng cho sự đáp lời. Bài học ở đây là Đức Chúa Trời lắng nghe lời cầu nguyện của người có lòng đau thương, khiêm nhường (Thi thiên 51:17). Trái ngược với An-ne là nhà của Hê-li, nơi chức tế lễ trở nên hủ bại vì sự tham lam và tà dâm (2:12-17, 22-25).

2. Tiếng Gọi và Sự Vâng Lời (I Sa-mu-ên 3)

Tiếng gọi của Đức Giê-hô-va với Sa-mu-ên lúc còn trẻ là một mẫu mực. Từ ngữ “gọi” (Hê-bơ-rơ: qara קָרָא) được lặp lại nhiều lần, cho thấy sự kiên nhẫn của Đức Chúa Trời. Câu trả lời của Sa-mu-ên, “Xin hãy phán, kẻ tôi tớ Ngài nghe” (3:10), trở thành khuôn mẫu cho thái độ của một người hầu việc Chúa: sẵn sàng lắng nghe và vâng theo. Sự tương phản rõ rệt: một cậu bé được dạy dỗ bởi Hê-li (người đã thất bại trong việc dạy dỗ con mình) lại trở thành tiên tri trung tín của Đức Chúa Trời.

3. Sự Đòi Hỏi một Vị Vua và Hệ Quả (I Sa-mu-ên 8)

Đây là bước ngoặt then chốt. Dân Y-sơ-ra-ên đòi hỏi một vị vua “giống như mọi dân tộc khác” (8:5, 20). Hành động này không đơn thuần là thay đổi chính thể, mà là sự khước từ Vương Quyền của Đức Giê-hô-va. Đức Chúa Trời phán với Sa-mu-ên: “Ấy chẳng phải người ta từ chối ngươi đâu, bèn là từ chối ta, hầu cho ta không cai trị trên họ nữa” (8:7). Dù vậy, trong ân điển, Ngài vẫn ban cho họ điều họ muốn, nhưng cảnh báo trước những hệ quả qua “luật lệ của vua” (8:10-18). Đây là bài học kinh điển về việc Chúa có thể chấp thuận ý muốn cứng cỏi của chúng ta, nhưng để chúng ta gánh lấy hậu quả đắng cay.

4. Hai Tấm Lòng: Sau-lơ và Đa-vít

Sự tương phản giữa Sau-lơ và Đa-vít là chủ đề xuyên suốt. Sau-lơ, được mô tả là “người đẹp trai, chẳng có ai trong dân Y-sơ-ra-ên đẹp hơn người” (9:2), khởi đầu với sự khiêm nhường (9:21) nhưng nhanh chóng sa ngã.

• Tội của Sau-lơ (Chương 13 & 15): Ông phạm hai tội nghiêm trọng. Thứ nhất, ông dâng tế lễ thay cho Sa-mu-ên vì thiếu kiên nhẫn và sợ hãi (13:8-14). Thứ hai, ông không diệt hết dân A-ma-léc và chiến lợi phẩm như Chúa truyền, với lý do “để dâng tế lễ cho Đức Giê-hô-va” (15:15). Lời tuyên phán của Sa-mu-ên vang lên như một nguyên tắc thần học trọng tâm: “Đức Giê-hô-va há đẹp lòng của lễ thiêu và của lễ thù ân bằng sự vâng lời Đức Giê-hô-va sao? Này, sự vâng lời tốt hơn của tế lễ; sự nghe theo tốt hơn mỡ chiên đực” (15:22). Từ ngữ “vâng lời” (Hê-bơ-rơ: shama שָׁמַע) bao hàm ý “lắng nghe để thi hành”. Sau-lơ nghe nhưng không làm trọn.

Trái ngược hoàn toàn, Đa-vít được giới thiệu không phải bởi vẻ ngoài (dù cũng đẹp trai), mà bởi tấm lòng. Lời Chúa phán với Sa-mu-ên là then chốt: “Chớ xem bộ dạng và hình vóc cao lớn của nó… Đức Giê-hô-va chẳng xem điều gì loài người xem; loài người xem bề ngoài, nhưng Đức Giê-hô-va nhìn thấy trong lòng” (16:7). Chữ “lòng” trong tiếng Hê-bơ-rơ là lev (לֵב), chỉ toàn bộ tâm tánh, ý chí, và tình cảm bên trong.

5. Đức Tin Chiến Thắng: Đa-vít và Gô-li-át (I Sa-mu-ên 17)

Trận chiến này không phải là câu chuyện về lòng dũng cảm tự nhiên, mà là một tuyên ngôn đức tin. Trong khi cả đạo binh Y-sơ-ra-ên run sợ trước lời thách thức của tên lính đánh thuê (Hê-bơ-rơ: haphal הַפְלִי), Đa-vít thấy một thực tại khác. Ông nhận định Gô-li-át là “kẻ chẳng cắt bì” (17:26) – tức là người nằm ngoài giao ước, chống lại “đạo binh của Đức Chúa Trời hằng sống”. Lời tuyên bố của Đa-vít: “Đức Giê-hô-va là Đấng đã cứu ta khỏi vuốt sư tử và khỏi vuốt gấu, ắt sẽ giải cứu ta khỏi tay người Phi-li-tin nầy” (17:37). Ông ra trận “nhân danh Đức Giê-hô-va vạn binh” (17:45). Chiến thắng thuộc về đức tin đặt nơi quyền năng và danh Chúa, không thuộc về vũ khí hay sức người.

6. Mối Quan Hệ Giao Ước: Đa-vít và Giô-na-than (I Sa-mu-ên 18-20)

Mối tình bằng hữu giữa Đa-vít và Giô-na-than là hình ảnh tuyệt đẹp về tình bạn giao ước (Covenant Friendship). Kinh Thánh chép: “Giô-na-than yêu mến Đa-vít như mạng sống mình… Giô-na-than lập giao ước cùng Đa-vít, bởi vì yêu mến người như mạng sống mình” (18:1,3). Họ đã trao đổi áo xống, khí giới (biểu tượng của địa vị) và lập ước (20:16-17). Đây là tình bạn vượt trên quyền lợi cá nhân, chính trị, thậm chí hy sinh quyền thừa kế ngôi vua của mình. Nó phản chiếu phần nào tình yêu thương vô điều kiện mà Đức Chúa Trời dành cho dân sự Ngài.

7. Sự Tôn Kính Chức Vụ và Kiên Nhẫn Chờ Đợi Chúa (I Sa-mu-ên 24 & 26)

Hai lần Đa-vít có cơ hội giết Sau-lơ (trong hang đá ở Ên-ghê-đi và trong trại quân), nhưng ông đã không làm. Ông gọi Sau-lơ là “chúa của vua” và “người được Đức Giê-hô-va xức dầu” (24:6, 26:9). Đa-vít tôn trọng chức vụ mà Đức Chúa Trời đã lập, dù người đang giữ chức vụ ấy đã sai lầm. Thái độ của ông là: “Nguyện Đức Giê-hô-va xét đoán giữa ta và ngươi… nguyện Ngài báo thù cho ta, nhưng ta chẳng giơ tay trên ngươi” (24:12). Đa-vít chọn con đường tin cậy vào thời điểm và sự xét đoán công bình của Đức Chúa Trời, thay vì tự mình nắm lấy vận mệnh bằng phương cách tội lỗi.

Áp Dụng Thực Tế Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân Ngày Nay

1. Bài Học Về Sự Cầu Nguyện và Dâng Hiến: Như An-ne, chúng ta được khích lệ đến với Chúa bằng tấm lòng chân thật, dâng lên Ngài những khát khao, đau đớn nhất, và sẵn sàng hiến dâng những gì quý giá nhất Chúa ban lại cho công việc Ngài.

2. Bài Học Về Sự Vâng Lời Trọn Vẹn: Câu chuyện của Sau-lơ cảnh tỉnh chúng ta về sự nguy hiểm của “sự vâng lời một nửa” hoặc vâng lời theo ý mình. Đức Chúa Trời đòi hỏi sự vâng phục trọn vẹn, ngay cả khi nó trái với logic hoặc lợi ích trần tế của chúng ta.

3. Bài Học Về Tấm Lòng: Đức Chúa Trời vẫn đang tìm kiếm những “người theo lòng Ngài” như Đa-vít (Công vụ 13:22). Đời sống thuộc linh không phải là trình diễn bề ngoài, nhưng là sự chân thật với Chúa trong nơi kín đáo, nuôi dưỡng một tấm lòng khao khát Chúa.

4. Bài Học Về Đức Tin Chiến Thắng “Gô-li-át”: Mỗi chúng ta đều đối diện với những “gô-li-át” – khó khăn, sợ hãi, thử thách tưởng chừng không vượt qua nổi. Bài học từ Đa-vít dạy ta đối diện chúng trong danh Đức Giê-hô-va vạn binh, nhớ lại những lần Ngài đã giải cứu ta trong quá khứ, và tin cậy rằng trận chiến thuộc về Chúa.

5. Bài Học Về Sự Kiên Nhẫn và Tôn Trọng: Trong các mối quan hệ, đặc biệt là với những người lãnh đạo không hoàn hảo, chúng ta học theo gương Đa-vít: giữ lòng thanh sạch, không dùng thủ đoạn để tranh giành, tin rằng sự thăng hay giáng đến từ tay Chúa (Thi thiên 75:6-7).

Kết Luận

Sách I Sa-mu-ên là một pho sử liệu quý báu, nhưng hơn hết, nó là một tấm gương phản chiếu tấm lòng con người dưới ánh sáng của Đấng Chí Cao. Nó cho chúng ta thấy sự suy đồi của chức vụ không được kính sợ Chúa, thảm kịch của một đời sống chạy theo hình thức mà đánh mất thực chất, và vinh quang của một đời sống đặt đức tin nơi Đức Chúa Trời hằng sống. Qua những thăng trầm của lịch sử, chủ quyền của Đức Giê-hô-va vẫn tuyệt đối. Ngài hạ kẻ kiêu ngạo như Sau-lơ xuống và nâng người khiêm nhường, trung tín như Đa-vít lên. Ước mong mỗi chúng ta, khi đọc sách này, sẽ tự hỏi: “Lạy Chúa, Ngài đang thấy điều gì trong lòng con?” và nguyện sống như Đa-vít, một người “làm theo ý muốn Đức Chúa Trời” (Công vụ 13:36).