Kinh Thánh Luther là gì?

Trong lịch sử Hội Thánh và sự phục hưng thuộc linh, có những công trình để lại dấu ấn không thể phai mờ. Một trong số đó chính là Kinh Thánh Luther – bản dịch Kinh Thánh tiếng Đức của Giáo sư, Mục sư Cải chánh Martin Luther. Đây không đơn thuần là một bản dịch ngôn ngữ, mà là một cuộc cách mạng thần học, văn hóa và tâm linh, đặt Lời Đức Chúa Trời trực tiếp vào tay mọi người dân thường, khai sinh ra nền thần học “Chỉ bởi Đức Tin, Chỉ bởi Ân Điển, Chỉ bởi Kinh Thánh” (Sola Fide, Sola Gratia, Sola Scriptura). Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá bối cảnh, nguyên tắc, nội dung và di sản vĩ đại của công trình này.

Đầu thế kỷ 16, tại Châu Âu, Kinh Thánh chủ yếu được lưu giữ bằng tiếng La-tinh (Bản Vulgate) và nằm dưới sự giải thích độc quyền của giáo hội La Mã. Người dân thường không thể tiếp cận trực tiếp Lời Chúa bằng tiếng mẹ đẻ. Martin Luther, một tu sĩ Dòng Augustine và giáo sư thần học, qua quá trình nghiên cứu Kinh Thánh sâu sắc, đã khám phá ra chân lý căn bản về sự xưng công bình bởi đức tin (Rô-ma 1:17: “Vì trong Tin Lành nầy có bày tỏ sự công bình của Đức Chúa Trời, bởi đức tin mà được, lại dẫn đến đức tin nữa, như có chép rằng: Người công bình sẽ sống bởi đức tin”).

Sự kiện Luther công bố 95 Luận Đề năm 1517 là ngòi nổ. Ông nhận ra rằng, để chân lý này được vững lập và Hội Thánh được phục hưng, mọi người phải có thể tự mình đọc và hiểu Kinh Thánh. Lời kêu gọi của Chúa qua tiên tri Ô-sê (Ô-sê 4:6) “Dân ta bị diệt vì cớ thiếu sự thông biết” thúc giục ông. Trong thời kỳ bị giam lỏng tại Lâu đài Wartburg (1521-1522), Luther bắt đầu công việc dịch Tân Ước từ nguyên bản tiếng Hy Lạp sang tiếng Đức thông dụng, hoàn thành chỉ trong vòng 11 tuần. Cựu Ước được ông và các cộng sự hoàn tất sau đó vào năm 1534.

Luther không dịch máy móc từng chữ từ tiếng La-tinh, mà trở về trực tiếp với các bản văn gốc: tiếng Hê-bơ-rơ (Hebrew) cho Cựu Ước và tiếng Hy Lạp (Greek) cho Tân Ước. Đây là áp dụng nguyên tắc “Sola Scriptura” (Chỉ bởi Kinh Thánh) vào chính công tác dịch thuật.

Nguyên tắc nổi tiếng nhất của ông là dịch ý, dịch thần thái, chứ không dịch từ. Ông tìm cách diễn đạt ý nghĩa của bản văn một cách tự nhiên, trôi chảy và dễ hiểu nhất trong tiếng Đức đương thời. Ông từng nói: “Tôi phải nói chuyện với họ bằng tiếng Đức, không phải tiếng La-tinh hay Hy Lạp... Tôi phải hỏi những bà nội trợ, những đứa trẻ ngoài đường, những người thợ thủ công, để xem họ nói thế nào, và dịch theo cách đó.”

Một ví dụ điển hình là cách ông dịch Rô-ma 3:28. Thay vì một cấu trúc phức tạp, ông dịch thẳng thắn và mạnh mẽ: “Chúng ta giữ vững rằng con người được xưng công bình bởi đức tin, không bởi việc làm theo luật pháp.” Cụm “được xưng công bình” (justified) được diễn đạt rõ ràng, trở thành nền tảng cho giáo lý then chốt của Cải chánh.

Ông cũng rất sáng tạo trong việc tạo ra từ mới để diễn đạt khái niệm thần học. Chẳng hạn, từ “Gnadenstuhl” (ngai ân điển) để dịch từ Hy Lạp “hilastērion” trong Rô-ma 3:25 (thường dịch là “of sự chuộc tội”), ám chỉ nắp thi ân (mercy seat) trong Cựu Ước, nhấn mạnh rằng Chúa Giê-xu Christ chính là nơi ân điển và sự chuộc tội được bày tỏ.

Bản Kinh Thánh hoàn chỉnh của Luther (1534) bao gồm 66 sách theo chuẩn mực của Kinh Thánh Do Thái (Cựu Ước) và các sách Tân Ước. Tuy nhiên, Luther có một cách sắp xếp và nhận định riêng về một số sách:

Về Cựu Ước: Ông tôn trọng truyền thống Do Thái, xếp 7 sách (Gióp, Thi Thiên, Châm Ngôn, Truyền Đạo, Nhã Ca) vào nhóm “Sách Văn Thơ” và phân biệt với các sách lịch sử và tiên tri. Ông cũng giữ nguyên các sách Phụ Văn (Deuterocanonical/Apocrypha) trong ấn bản của mình nhưng đặt riêng ở giữa Cựu Ước và Tân Ước, với ghi chú rằng chúng “không ngang hàng với Kinh Thánh, nhưng hữu ích và tốt để đọc.” Đây là thái độ phê phán dựa trên nguyên tắc thần học.

Về Tân Ước: Đây là nơi thể hiện rõ tư tưởng thần học của ông. Luther đề cao những sách mà ông cho là trình bày rõ ràng về Phúc Âm của Chúa Giê-xu Christ: Giăng, Rô-ma, Ga-la-ti, Ê-phê-sô, 1 Phi-e-rơ và 1 Giăng. Ông gọi thư Gia-cơ là “một thư rơm” (epistle of straw) vì nhấn mạnh đến việc làm, mặc dù ông vẫn giữ nó trong bản dịch. Cách đánh giá này xuất phát từ quan điểm thần học “Xưng công bình bởi đức tin” là trung tâm để đánh giá mọi sách. Tuy nhiên, điều quan trọng là ông không loại bỏ các sách này, thể hiện sự tôn trọng nhất định với truyền thống Hội Thánh phổ thông.

Di sản của Kinh Thánh Luther là không thể đo đếm:

1. Định hình ngôn ngữ Đức: Trước Luther, không có một ngôn ngữ Đức thống nhất. Bản dịch của ông, sử dụng phương ngữ Trung Đức (Middle German) pha trộn với các yếu tố địa phương, đã trở thành nền tảng cho tiếng Đức hiện đại (High German). Nó không chỉ là sách tôn giáo, mà còn là tác phẩm văn học vĩ đại, ảnh hưởng đến Goethe, Schiller và hàng loạt nhà văn, nhà tư tưởng sau này.

2. Thúc đẩy giáo dục và in ấn: Nhu cầu đọc Kinh Thánh thúc đẩy việc học chữ. Công nghệ in ấn mới của Gutenberg giúp bản dịch này được phổ biến thần tốc. Nó trở thành sách bán chạy nhất và góp phần quyết định vào thành công của Cuộc Cải chánh.

3. Thiết lập nguyên tắc “Linh Tín” (Priesthood of All Believers): Khi mỗi tín đồ có Kinh Thánh trong tay, họ không còn phụ thuộc hoàn toàn vào giới tăng lữ để giải thích Lời Chúa. Họ có thể tự mình “tra xem Kinh Thánh” (Công vụ 17:11) dưới sự dẫn dắt của Đức Thánh Linh. Điều này ứng nghiệm tinh thần của Giao Ước Mới (Giê-rê-mi 31:33-34, Hê-bơ-rơ 8:10-11) – luật pháp Đức Chúa Trời được ghi trong lòng và trí mọi người.

4. Làm mẫu mực cho các bản dịch dân tộc khác: Bản dịch Kinh Thánh King James (tiếng Anh) và nhiều bản dịch khác tại Châu Âu đều chịu ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp từ phương pháp và tinh thần dịch thuật của Luther.

Câu chuyện về Kinh Thánh Luther không chỉ là bài học lịch sử, mà còn là nguồn cảm hứng và hướng dẫn thực tiễn cho chúng ta hôm nay:

1. Trân quyền được sở hữu và đọc Kinh Thánh bằng tiếng mẹ đẻ: Chúng ta cần ý thức rằng việc có một bản Kinh Thánh tiếng Việt rõ ràng, dễ hiểu là kết quả của bao sự hy sinh và nỗ lực. Hãy đọc, nghiên cứu và yêu mến Lời Chúa mỗi ngày như của ăn thiêng liêng (Ma-thi-ơ 4:4; Giê-rê-mi 15:16).

2. Nguyên tắc “Sola Scriptura” trong việc tìm hiểu chân lý: Mọi giáo lý, lời dạy dỗ trong Hội Thánh đều phải được kiểm chứng dựa trên Kinh Thánh – bản văn gốc và được giải nghĩa cách trung thực. Chúng ta được khích lệ học hỏi, thậm chí học các từ nguyên Hy Lạp, Hê-bơ-rơ để hiểu sâu sắc hơn.

3. Sự can đảm đứng về phía Lẽ Thật: Luther đã đối diện với những cáo buộc, hiểm nguy để bảo vệ quyền được đọc và hiểu Kinh Thánh của mọi người. Trong thời đại ngày nay, chúng ta cần can đảm bảo vệ sự trong sáng của Phúc Âm và quyền năng của Lời Chúa, dù có thể phải đối mặt với sự chỉ trích.

4. Ưu tiên truyền đạt chân lý cách rõ ràng và dễ hiểu: Khi chia sẻ Lời Chúa, giảng dạy hay làm chứng, hãy học theo tinh thần của Luther: dùng ngôn ngữ giản dị, gần gũi, tập trung vào cốt lõi là Chúa Giê-xu Christ và thập tự giá (1 Cô-rinh-tô 2:2), để ai nghe cũng có thể tiếp nhận.

5. Đức tin cá nhân và trách nhiệm cá nhân: Nhờ có Kinh Thánh, mỗi chúng ta có trách nhiệm nuôi dưỡng mối liên hệ cá nhân với Chúa, “hãy run sợ mà làm nên sự cứu chuộc mình” (Phi-líp 2:12) dưới sự dẫn dắt của Thánh Linh và Lời Chúa.

Kinh Thánh Luther là một trong những công trình vĩ đại nhất của Cơ Đốc giáo sau thời các Sứ đồ. Nó không chỉ là một bản dịch, mà là một tuyên ngôn: Lời Đức Chúa Trời là quyền năng và đủ cho mọi người, ở mọi nơi, trong mọi thời đại. Công trình ấy nhắc nhở chúng ta rằng, Lời Chúa là sống và linh nghiệm (Hê-bơ-rơ 4:12), có sức mạnh phá vỡ xiềng xích của sự mê muội và đem con người đến sự tự do trong ân điển của Chúa Giê-xu Christ. Nguyện mỗi chúng ta, khi cầm bản Kinh Thánh tiếng Việt trên tay, luôn biết ơn Chúa về di sản đức tin này, và sốt sắng đào sâu, sống theo và truyền rao Lời Hằng Sống ấy cho thế hệ mình.