Chúa Giê-su bị đóng đinh trên thập tự giá, cây cột hay cây cọc?
Trong niềm tin và sự tôn thờ của Cơ Đốc nhân, biểu tượng thập tự giá chiếm một vị trí trung tâm. Nó nhắc nhở về sự chết chuộc tội, tình yêu vĩ đại và chiến thắng vinh hiển của Chúa Cứu Thế Giê-su. Tuy nhiên, một câu hỏi thường được đặt ra từ góc độ ngôn ngữ học, lịch sử và khảo cổ: Chúa Giê-su thực sự bị đóng đinh trên một thập tự giá có ngang dọc, hay chỉ là một cây cột hoặc cây cọc thẳng đơn thuần? Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ phân tích dưới ánh sáng của Kinh Thánh, ngôn ngữ gốc, bối cảnh lịch sử La Mã và các bằng chứng khảo cổ, để không chỉ tìm hiểu hình thức vật lý mà quan trọng hơn là thấu hiểu ý nghĩa thần học trọn vẹn của sự kiện trung tâm này.
Để hiểu rõ, chúng ta phải quay về với ngôn ngữ gốc của Tân Ước: tiếng Hy Lạp Koine. Từ được sử dụng phổ biến nhất để chỉ vật Chúa Giê-su bị đóng đinh vào là σταυρός (stauros). Trong tiếng Hy Lạp cổ điển, từ này trước hết có nghĩa là "cọc", "cột" hoặc "cây cọc" thẳng đứng, thường dùng trong việc xây hàng rào hoặc hình phạt. Tuy nhiên, đến thời kỳ Tân Ước (thế kỷ thứ nhất), dưới sự thống trị của Đế quốc La Mã, stauros đã mang ý nghĩa chuyên biệt hơn, chỉ công cụ để hành hình đóng đinh của người La Mã, và thường bao gồm cả một thanh ngang (patibulum).
Một từ Hy Lạp quan trọng khác là ξύλον (xylon), nghĩa đen là "gỗ", "cây", hoặc "vật làm bằng gỗ". Trong Công vụ 5:30 và 10:39, Phi-e-rơ tuyên bố: "Đức Chúa Trời của tổ phụ chúng ta đã khiến Đức Chúa Jêsus sống lại, mà các ngươi đã treo lên trên cây (xylon) và giết đi" (Công vụ 5:30, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925). Việc sử dụng từ xylon ở đây mang đậm ý nghĩa Thánh Kinh, nhắc đến lời trong Phục truyền 21:22-23: "Khi một người nào phạm tội đáng chết, và người bị xử tử, rồi ngươi treo nó lên trên cây (cây trong nguyên bản Hê-bơ-rơ là 'ets', cũng có nghĩa là gỗ, cây), thì thây nó chớ treo trên cây trọn đêm... vì một kẻ bị treo lên trên cây là bị Đức Chúa Trời rủa sả". Sứ đồ Phao-lô cũng trích dẫn điều này trong Ga-la-ti 3:13: "Đấng Christ đã chuộc chúng ta khỏi sự rủa sả của luật pháp, bởi Ngài đã nên sự rủa sả vì chúng ta, - vì có lời chép: Đáng rủa thay là kẻ bị treo trên cây (xylon)". Việc dùng từ xylon nhấn mạnh vào khía cạnh Chúa gánh chịu sự rủa sả thay cho chúng ta, hơn là mô tả hình dáng cụ thể.
Hình phạt đóng đinh (crucifixio) là một sự hành hình tàn bạo và ô nhục của Đế quốc La Mã, dành cho nô lệ, phiến loạn và những tội nhân hạ đẳng. Các sử gia La Mã như Seneca, Josephus và các nguồn khác mô tả có nhiều hình thức đóng đinh khác nhau, tùy theo sự tàn ác và sáng tạo của lý hình.
- Hình chữ thập Latin (Crux Immissa): Đây là hình ảnh quen thuộc nhất, với một thanh dọc (stipes) cắm xuống đất và một thanh ngang (patibulum) được đóng hoặc buộc lên trên, tạo thành hình chữ †. Tội nhân thường phải vác thanh ngang (patibulum) ra pháp trường.
- Hình chữ T (Crux Commissa): Thanh ngang được gắn ở đỉnh của thanh dọc, tạo thành hình chữ T.
- Cây cọc thẳng (Crux Simplex): Chỉ là một cây cột thẳng đứng, tội nhân bị trói hoặc đóng đinh vào đó.
Bằng chứng khảo cổ quan trọng nhất là hài cốt của Giv'at ha-Mivtar (1968) tại Giê-ru-sa-lem, thuộc về một người tên Yehochanan, bị đóng đinh vào thế kỷ thứ nhất. Xương gót chân của ông còn nguyên một cây đinh lớn đóng xuyên qua, và phân tích cho thấy hai chân bị đóng chéo vào hai bên của cột dọc. Phát hiện này chứng minh rằng ít nhất đã tồn tại phương thức đóng đinh với một thanh dọc và có thể có một thanh ngang hoặc ghế ngồi nhỏ. Tuy không kết luận trực tiếp về hình thức thập tự của Chúa Giê-su, nó xác nhận tính đa dạng và sự tàn bạo của hình phạt này tại chính xứ Giu-đê thời đó.
Kinh Thánh không mô tả chi tiết kiến trúc của "cây thập tự", nhưng cung cấp một số manh mối quan trọng:
1. Tấm bảng ghi án: Giăng 19:19-20 ghi lại, "Phi-lát lại sai làm một tấm bảng, rồi treo lên trên thập tự giá. Trên bảng đó có đề chữ rằng: JÊSUS NGƯỜI NA-XA-RÉT, LÀ VUA DÂN GIU-ĐA... Tấm bảng nầy có nhiều người Giu-đa đọc được, vì nơi Đức Chúa Jêsus bị đóng đinh ở gần thành; và chữ đề trên bảng bằng tiếng Hê-bơ-rơ, tiếng La-tinh và tiếng Hy Lạp." Việc treo một tấm bảng "phía trên đầu Ngài" (theo Ma-thi-ơ 27:37 và Mác 15:26) gợi ý về một khoảng trống phía trên đỉnh của cột dọc, phù hợp với hình ảnh một thanh ngang.
2. Lời của Chúa Giê-su với Giăng và Ma-ri: Giăng 19:26-27 thuật lại, "Đức Chúa Jêsus thấy mẹ mình và môn đồ Ngài yêu đứng gần bên, thì nói cùng mẹ rằng: Hỡi đàn bà kia, đó là con của ngươi! Đoạn, Ngài lại phán cùng môn đồ rằng: Đó là mẹ ngươi!" Cuộc đối thoại này cho thấy có ít nhất một môn đồ (Giăng) và Ma-ri đứng "gần bên" thập tự giá, đủ để nghe rõ lời Ngài. Điều này có thể gợi ý rằng cây thập tự không quá cao so với tầm người đứng.
3. Việc lính La Mã đưa giấm lên: "Có một cái bình đầy giấm ở đó. Vậy, họ lấy một miếng bông đá thấm đầy giấm, để trên đầu cây ngưu tất đưa lên cho Ngài uống" (Giăng 19:29). Hành động "đưa lên" (προσήνεγκαν - prosēnenkan) cho thấy họ có thể cần dùng một cây sào để với tới miệng Ngài, gợi ý về một độ cao nhất định.
Tổng hợp các chi tiết này, hình ảnh phù hợp nhất là một thập tự giá có thanh ngang (để treo bảng và đóng đôi tay), gắn trên một cột dọc có chiều cao đủ để chân Ngài không chạm đất nhiều nhưng vẫn có thể tương tác với người đứng dưới. Điều này phù hợp với hình chữ thập Latin (†) hoặc chữ T.
Sau khi xem xét các bằng chứng, chúng ta phải quay lại điểm cốt lõi của đức tin: Thần học về thập tự giá. Kinh Thánh tập trung vào sự kiện Chúa Giê-su chịu đóng đinh và ý nghĩa của sự kiện ấy, hơn là mô tả kỹ thuật của nó.
- Sự Chuộc Tội Toàn Diện: Hình ảnh thanh dọc và thanh ngang thường được các giáo phụ giải nghĩa một cách biểu tượng: Thanh dọc thể hiện mối liên hệ giữa Đức Chúa Trời và loài người được phục hồi. Thanh ngang thể hiện mối liên hệ giữa con người với nhau được hòa giải (Ê-phê-sô 2:16). Dù là cọc thẳng hay thập tự, sự chết của Chúa Giê-su đã "làm cho hòa cả hai (người Do Thái và Dân Ngoại) lại trong một thân thể mà với Đức Chúa Trời bởi cây thập tự" (Ê-phê-sô 2:16).
- Gánh Chịu Sự Rủa Sả: Như đã phân tích, từ xylon (cây) nhấn mạnh đến việc Ngài trở nên sự rủa sả vì chúng ta (Ga-la-ti 3:13). Đây là ý nghĩa nền tảng, bất luận hình dạng của "cây" đó là gì.
- Sự Vâng Phục và Tình Yêu: Trọng tâm là Con Người trên cây thập tự đó, chứ không phải bản thân cây gỗ. Phi-líp 2:8 tuyên bố: "Ngài đã tự hạ mình xuống, vâng phục cho đến chết, thậm chí chết trên cây thập tự (σταυρός)". Tình yêu thương cao cả được bày tỏ tại đó (Rô-ma 5:8).
Do đó, việc tranh luận về hình dạng chi tiết có nguy cơ đánh mất đi ý nghĩa thần học vĩ đại và trung tâm của thập tự giá. Cả hình cọc thẳng lẫn hình chữ thập đều có thể là công cụ của sự hành hình La Mã vào thế kỷ thứ nhất. Bằng chứng tổng hợp từ lịch sử, ngôn ngữ và ngay cả các gợi ý trong Kinh Thánh nghiêng về hình ảnh một thập tự giá có thanh ngang, nhưng điều quan trọng nhất mà mọi Cơ Đốc nhân cần giữ vững là sự kiện lịch sử và ý nghĩa cứu chuộc của nó.
Từ việc nghiên cứu này, chúng ta có thể rút ra những bài học thiết thực cho đức tin và nếp sống hằng ngày:
1. Tập Trung Vào Cốt Lõi của Đức Tin: Thay vì sa vào những tranh luận về chi tiết hình thức (mà Kinh Thánh không rõ ràng nhấn mạnh), chúng ta nên dành năng lượng để suy ngẫm sâu sắc về ý nghĩa của thập tự giá: sự hy sinh, tình yêu, ân điển và sự tha thứ. Hãy để lòng chúng ta luôn hướng về Chúa Cứu Thế Giê-su, là trung tâm của sự kiện đó (Hê-bơ-rơ 12:2).
2. Sống Với Lòng Biết Ơn Và Khiêm Nhường: Mỗi khi nhìn thấy biểu tượng thập tự giá (dù là hình dạng nào được chấp nhận trong truyền thống Hội Thánh của mình), hãy nhớ rằng Chúa đã chịu sự đau đớn, ô nhục và sự rủa sả thay cho chúng ta. Điều này đòi hỏi một đời sống đáp lại bằng lòng biết ơn sâu xa và tinh thần khiêm nhường, không còn tôn cao bản ngã (Ga-la-ti 6:14).
3. Rao Truyền Tin Lành Cách Trọn Vẹn: Khi chia sẻ về sự chết của Chúa Giê-su, đừng dừng lại ở chi tiết lịch sử hay khảo cổ. Hãy trung tín rao giảng sứ điệp cốt lõi: Đấng Christ chịu chết vì tội lỗi chúng ta theo lời Kinh Thánh (1 Cô-rinh-tô 15:3), và nhấn mạnh đến sự phục sinh vinh hiển của Ngài. Đây là quyền năng cứu rỗi (Rô-ma 1:16).
4. Mang Lấy "Thập Tự Giá" Mình Mỗi Ngày: Chúa Giê-su phán: "Nếu ai muốn theo ta, phải tự bỏ mình đi, mỗi ngày vác thập tự giá mình mà theo ta" (Lu-ca 9:23). Dù thập tự giá của Chúa là hình gì, thì "thập tự giá" của chúng ta ngày nay chính là sự từ bỏ ý riêng, vác lấy trách nhiệm và trung tín bước đi trong sự vâng phục Chúa mỗi ngày, bất chấp những khó khăn, sỉ nhục có thể đến.
Qua nghiên cứu ngôn ngữ, lịch sử và Kinh Thánh, chúng ta thấy rằng từ Hy Lạp stauros có thể chỉ một cây cọc, nhưng trong bối cảnh hình phạt La Mã thế kỷ thứ nhất, nó thường được hiểu là một thập tự giá có thanh ngang. Các manh mối trong Kinh Thánh và bằng chứng khảo cổ hỗ trợ cho khả năng này. Tuy nhiên, Kinh Thánh không có một câu nào minh nhiên mô tả hình dạng, bởi vì Chúa Thánh Linh muốn đức tin của chúng ta đặt trên chính Con Người và công việc của Đấng Christ, chứ không đặt trên hình dáng của khí cụ hành hình.
Là Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta tôn trọng các nghiên cứu học thuật, nhưng không để chúng làm xao lãng niềm tin vào sự kiện lịch sử khách quan: Chúa Giê-su Christ, Con Đức Chúa Trời, đã chịu chết trên cây thập tự (dù là hình dạng nào đi nữa), chôn, và đến ngày thứ ba sống lại theo lời Kinh Thánh. Chính sự kiện đó, và ý nghĩa cứu chuộc vĩ đại của nó, mới là nền tảng cho sự cứu rỗi và hy vọng đời đời của chúng ta. Hãy để thập tự giá luôn nhắc nhở chúng ta về tình yêu vô bờ bến của Đức Chúa Trời, và thôi thúc chúng ta sống một đời đáp lại tình yêu ấy.
"Vì tôi đã đoán định rằng ở giữa anh em, tôi chẳng biết sự gì khác ngoài Đức Chúa Jêsus Christ, và Đức Chúa Jêsus Christ bị đóng đinh trên cây thập tự." (1 Cô-rinh-tô 2:2)