Có phải sự cứu rỗi chỉ bởi đức tin, hay bởi đức tin cộng với việc làm?

Trong lịch sử thần học Cơ Đốc, ít câu hỏi nào gây tranh cãi và đồng thời cũng định hình nên nền tảng đức tin Tin Lành một cách sâu sắc như câu hỏi về mối quan hệ giữa đức tin và việc làm trong sự cứu rỗi. Đây không chỉ là một vấn đề học thuật, mà là trọng tâm của sự bình an, sự tự do và niềm hy vọng của mỗi Cơ Đốc nhân. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào Kinh Thánh để làm sáng tỏ chân lý: Sự cứu rỗi là chỉ bởi đức tin qua ân điển của Đức Chúa Trời, trong khi việc làm là bằng chứng tất yếu và kết quả của đức tin chân thật đó.

Giáo lý nền tảng của Cải Chánh, và cũng là xương sống của Tin Lành, được tóm gọn trong câu Kinh Thánh then chốt: "Vì người ta được xưng công bình bởi đức tin, mà không bởi các việc làm của luật pháp" (Rô-ma 3:28). Sứ đồ Phao-lô, dưới sự cảm thúc của Đức Thánh Linh, đã trình bày một luận điểm thần học vững chắc và rõ ràng về sự bất lực của luật pháp và việc làm trong việc cứu con người.

1. Tình Trạng Tội Lỗi của Con Người: Để hiểu về sự cứu rỗi, trước hết phải hiểu về tình trạng của con người. Kinh Thánh tuyên bố: "Chẳng có một người công bình nào hết, dẫu một người cũng không... Vì mọi người đều đã phạm tội, thiếu mất sự vinh hiển của Đức Chúa Trời" (Rô-ma 3:10, 23). Từ ngữ Hy Lạp cho "phạm tội" là hamartanō (ἁμαρτάνω), có nghĩa là "trật mục tiêu", không đạt đến tiêu chuẩn thánh khiết tuyệt đối của Đức Chúa Trời. Trong tình trạng này, không một việc làm nào của con người—dù tốt đẹp đến đâu—có thể "bù đắp" hay xóa đi tội lỗi đã phạm.

2. Ân Điển và Đức Tin: Phương Pháp Cứu Rỗi Duy Nhất: Phao-lô khẳng định: "Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời. Ấy chẳng phải bởi việc làm đâu, hầu cho không ai khoe mình" (Ê-phê-sô 2:8-9). Từ "ân điển" trong Hy Lạp là charis (χάρις), chỉ về ân huệ nhưng không, là món quà con người không đáng nhận. "Đức tin" (pistis, πίστις) là công cụ để tiếp nhận món quà đó. Mô hình này loại bỏ hoàn toàn sự khoe khoang của con người. Nếu cứu rỗi có dù chỉ 1% từ việc làm của con người, thì đó không còn là ân điển thuần túy nữa (Rô-ma 11:6).

3. Công Đức Của Đấng Christ Là Đầy Đủ: Nền tảng của sự cứu rỗi không nằm ở việc làm của chúng ta, mà nằm ở công việc đã hoàn tất của Đấng Christ trên thập tự giá. Khi Chúa Giê-xu phán "Mọi sự đã được trọn" (Giăng 19:30), từ Hy Lạp tetelestai (τετέλεσται) mang nghĩa hoàn thành trọn vẹn, thanh toán xong nợ. Sự công bình mà Đức Chúa Trời đòi hỏi không phải được thỏa mãn bởi sự vâng giữ luật pháp của chúng ta, mà bởi sự vâng phục trọn vẹn của Đấng Christ (Rô-ma 5:19). Sự xưng công bình (justification) là một hành động pháp lý của Đức Chúa Trời, tức thời tuyên bố tội nhân ăn năn là công bình dựa trên sự chuộc tội của Christ, chứ không phải một quá trình dần dần nhờ vào việc làm.

Tuy nhiên, Kinh Thánh cũng nói nhiều về tầm quan trọng của việc làm. Điều này dẫn đến sự căng thẳng biểu kiến, đặc biệt khi so sánh lời dạy của Phao-lô ("không bởi việc làm") và Gia-cơ ("được xưng công bình bởi việc làm, không những bởi đức tin mà thôi" - Gia-cơ 2:24). Phải chăng Kinh Thánh mâu thuẫn? Hoàn toàn không. Giải pháp nằm ở việc hiểu bản chất của đức tin cứu rỗi và vai trò của việc làm.

1. Đức Tin Chết và Đức Tin Sống: Sứ đồ Gia-cơ đang đấu tranh chống lại một thứ "đức tin" thuần tri thức, trừu tượng, không có sự biến đổi. Ông gọi đó là "đức tin không có việc làm" và tuyên bố nó "là đức tin chết" (Gia-cơ 2:17, 26). Từ "chết" (nekra, νεκρά) ở đây có nghĩa là vô dụng, không có sức sống, không có khả năng cứu. Ông không dạy rằng việc làm cộng với đức tin mới tạo ra sự cứu rỗi. Thay vào đó, ông dạy rằng đức tin chân thật, đức tin sống, tất yếu sẽ sinh ra việc làm. Việc làm là bằng chứng (proof) cho thấy đức tin đó là thật, chứ không phải là điều kiện (condition) để có được đức tin đó.

2. Phép Ẩn Dụ Của Chúa Giê-xu: Cây Nho Và Nhánh Nho: Chúa Giê-xu dạy: "Ta là gốc nho, các ngươi là nhánh. Ai cứ ở trong ta và ta trong họ thì sinh ra lắm trái; vì ngoài ta, các ngươi chẳng làm chi được" (Giăng 15:5). Mối quan hệ ở đây rất rõ: Sự sống (sự cứu rỗi) đến từ việc ở trong Christ (tương đương với đức tin). Sinh trái (việc làm tốt) là kết quả tất yếu của một nhánh nho còn sự sống. Một nhánh không sinh trái chứng tỏ nó không thật sự gắn liền với cây nho. Việc làm (erga, ἔργα) là bông trái, là sản phẩm của Thánh Linh (Ga-la-ti 5:22-23) trong đời sống một người đã được tái sinh.

3. Sự Thánh Hóa: Kết Quả Của Sự Cứu Rỗi, Không Phải Con Đường Đến Sự Cứu Rỗi: Đây là chìa khóa để hiểu toàn bộ vấn đề. Kinh Thánh phân biệt rõ:

- Sự Xưng Công Bình (Justification): Là tình trạng được tuyên bố là công bình trước mặt Đức Chúa Trời. Đây là hành động tức thời, hoàn tất bởi Đấng Christ, và tiếp nhận bởi đức tin.
- Sự Thánh Hóa (Sanctification): Là quá trình trở nên thánh khiết trong thực tế đời sống. Đây là một tiến trình cả đời, có sự cộng tác của tín đồ với Đức Thánh Linh, và được biểu lộ qua những việc làm tốt.

Ê-phê-sô 2:10 cho thấy trình tự đúng đắn: "Vì chúng ta là việc Ngài làm ra, đã được dựng nên trong Đấng Christ Jêsus để làm những việc lành mà Đức Chúa Trời đã sắm sẵn trước cho chúng ta làm theo." Chúng ta được cứu để làm việc lành, chứ không phải được cứu bởi làm việc lành. Việc làm là mục đích (purpose) của sự cứu rỗi, chứ không phải giá (price) của sự cứu rỗi.

Hiểu rõ mối quan hệ giữa đức tin và việc làm sẽ mang lại sự tự do, động lực đúng đắn và bảo vệ chúng ta khỏi các sai lầm thần học.

1. Sự Bình An Và Tự Do: Người tin Chúa có thể nghỉ ngơi trong sự đảm bảo cứu rỗi. Sự bình an không dựa trên thành tích tâm linh bấp bênh của bản thân, mà trên công việc hoàn tất và hoàn hảo của Chúa Giê-xu. Chúng ta không còn sống trong nỗi sợ "không đủ tốt" để được Chúa chấp nhận. Như Phao-lô kinh nghiệm: "Cho nên hiện nay chẳng còn có sự đoán phạt nào cho những kẻ ở trong Đấng Christ Jêsus" (Rô-ma 8:1).

2. Động Lực Đúng Đắn Cho Việc Làm: Khi việc làm không còn là gánh nặng "phải làm để được cứu", nó trở thành sự đáp lại với tình yêu và ân điển Chúa. Chúng ta vâng lời, phục vụ và yêu thương vì lòng biết ơn, chứ không phải vì sợ hãi hay để mặc cả. Điều này biến đổi mọi hành động thành sự thờ phượng. "Ấy vậy, anh em hoặc ăn, hoặc uống, hay là làm sự chi khác, hãy vì sự vinh hiển Đức Chúa Trời mà làm" (1 Cô-rinh-tô 10:31).

3. Lời Kêu Gọi Xem Xét Đức Tin Cá Nhân: Sứ đồ Phao-lô khuyên: "Hãy tự thử mình xem mình có đức tin chăng; hãy tự xét mình" (2 Cô-rinh-tô 13:5). Một trong những cách "tự xét" quan trọng là nhìn vào đời sống mình có đang sinh ra "bông trái" phù hợp với sự ăn năn không (Ma-thi-ơ 3:8). Sự thay đổi trong tâm chí, lời nói, hành động và các mối quan hệ có phải là bằng chứng cho thấy Đức Thánh Linh đang làm việc trong lòng ta?

4. Tránh Hai Thái Cực Nguy Hiểm:

- Chủ Nghĩa Duy Luật (Legalism): Tin rằng sự nỗ lực vâng giữ các quy tắc bên ngoài sẽ khiến mình được Chúa yêu thương hơn hoặc được cứu. Đây là sự nô lệ và làm vô hiệu hóa thập tự giá (Ga-la-ti 2:21).
- Thuyết Dung Túng (Antinomianism): Lạm dụng giáo lý "chỉ bởi đức tin" để biện minh cho một đời sống phóng túng, không vâng lời Chúa. Đây là dấu hiệu của đức tin chết mà Gia-cơ cảnh báo.

Cuối cùng, câu trả lời Kinh Thánh cho câu hỏi "Cứu rỗi bởi đức tin hay đức tin cộng việc làm?" là một sự phân biệt tinh tế nhưng vô cùng quan trọng. Sự cứu rỗi đến với chúng ta chỉ bởi ân điển, chỉ qua đức tin, chỉ dựa trên công đức của Đấng Christ. Điều này là nền tảng bất di bất dịch. Tuy nhiên, đức tin chân chính, được ban bởi Đức Chúa Trời và tiếp nhận bởi chúng ta, không bao giờ đơn độc. Nó giống như một hạt giống sống, tất yếu sẽ nảy mầm, lớn lên và sinh ra bông trái. Những "việc làm" đó—sự thương xót, công lý, khiêm nhường, thánh khiết, yêu thương—không mua được sự cứu rỗi, nhưng minh chứng cho sự cứu rỗi thật đã xảy ra trong lòng.

Như Luther đã nói: "Chúng ta được cứu chỉ bởi đức tin, nhưng đức tin cứu rỗi không bao giờ là đức tin đơn độc." Hay như Sứ đồ Phao-lô tóm tắt: "Vì trong Đấng Christ Jêsus, không phải phép cắt bì hay không phép cắt bì có giá trị gì, nhưng chỉ có đức tin hành động bởi tình yêu thương mà thôi" (Ga-la-ti 5:6). Ước mong mỗi chúng ta vững vàng trong ân điển, và để đức tin được ban cho chúng ta tuôn trào thành một đời sống phục vụ và yêu thương, làm sáng danh Cha trên trời.