Tại sao các bản dịch Kinh Thánh hiện đại lại có bản quyền?

Kinh Thánh là Lời hằng sống của Đức Chúa Trời, được ban cho loài người qua nhiều thế kỷ. Các bản gốc tiếng Hê-bơ-rơ, A-ram và Hy Lạp đã tồn tại hàng nghìn năm và thuộc về di sản chung của nhân loại. Tuy nhiên, khi chúng ta nhìn vào các bản dịch Kinh Thánh hiện đại như Bản Dịch Mới (NIV), Bản Dịch Tiêu Chuẩn (ESV), Bản Dịch 1925 tiếng Việt, hoặc Bản Dịch Truyền Thống Hiệu Đính 2011, chúng ta thấy rằng hầu hết đều được bảo vệ bởi luật bản quyền. Điều này đôi khi gây bối rối cho các tín hữu: Lời Đức Chúa Trời sao lại bị “giữ bản quyền”? Bài viết này sẽ đi sâu vào lý do, bối cảnh lịch sử, cơ sở thần học và ứng dụng thực tiễn để giúp chúng ta hiểu rõ vấn đề.

Khái niệm bản quyền ra đời từ thế kỷ 18, nhưng ý thức bảo vệ tác phẩm dịch thuật đã có từ lâu. Kinh Thánh King James (KJV) ra đời năm 1611 dưới sự bảo trợ của Vua James I. Lúc đó, nhà vua đã ban đặc quyền độc quyền in ấn cho một số nhà xuất bản, đây chính là hình thức bản quyền sơ khai. Sau nhiều thế kỷ, bản KJV hết hạn bảo hộ và trở thành tài sản công cộng (public domain). Đa số các bản dịch cổ điển khác cũng tương tự.

Đến thế kỷ 20, với sự phát triển của ngành xuất bản và luật sở hữu trí tuệ, các bản dịch mới được thực hiện bởi các hội đồng dịch thuật uy tín (ví dụ: Ủy ban Dịch thuật Kinh Thánh Quốc tế – Biblica, Hội Kinh Thánh, v.v.) đều đăng ký bản quyền. Mục đích chính là bảo vệ tác phẩm khỏi bị sửa đổi tùy tiện và đảm bảo nguồn tài chính để tiếp tục công việc.

Ở Việt Nam, bản Kinh Thánh Truyền Thống (1925) do Hội Thánh Tin Lành Việt Nam ấn hành hiện nay cũng đã hết thời hạn bảo hộ và thuộc phạm vi công cộng. Tuy nhiên, các bản hiệu đính (2011) hoặc các bản dịch mới từ nguyên bản (Bản Dịch Mới, Bản Phổ Thông) vẫn còn bản quyền.

Có nhiều lý do thực tiễn và thần học đằng sau việc bảo hộ bản quyền Kinh Thánh.

2.1. Bảo vệ tính chính xác và toàn vẹn của văn bản

Bản quyền giúp kiểm soát việc phân phối và tái bản. Nhà xuất bản nắm giữ bản quyền có thể ngăn chặn việc sao chép, cắt xén hoặc thêm thắt vào bản dịch một cách vô trách nhiệm. Điều này đặc biệt quan trọng vì Kinh Thánh là nền tảng đức tin, mọi thay đổi dù nhỏ cũng có thể dẫn đến hiểu lầm nghiêm trọng. Kinh Thánh cảnh báo: “Chớ thêm chi vào lời Ngài, e Ngài quở trách ngươi, và ngươi bị cầm nói dối chăng” (Châm-ngôn 30:6). Bản quyền là công cụ pháp lý để giữ cho Lời Chúa được trình bày trung thực.

2.2. Tài chính cho công tác dịch thuật, hiệu đính và phổ biến

Dịch Kinh Thánh là một công trình khổng lồ, đòi hỏi nhiều năm làm việc của các chuyên gia ngôn ngữ, học giả Kinh Thánh, và đội ngũ hiệu đính. Ví dụ, bản dịch NIV (New International Version) mất hơn 10 năm với sự tham gia của hơn 100 học giả từ nhiều hệ phái. Chi phí cho một dự án như vậy lên đến hàng triệu đô la. Bản quyền cho phép nhà xuất bản thu hồi vốn đầu tư và tiếp tục tài trợ cho các dự án mới như dịch Kinh Thánh cho các ngôn ngữ thiểu số, phát triển ứng dụng, in ấn giá rẻ để phân phát ở vùng sâu vùng xa, v.v.

2.3. Tuân thủ luật pháp đương thời

Kinh Thánh dạy: “Mọi người phải vâng phục các đấng cầm quyền trên mình; vì chẳng có quyền nào mà không đến bởi Đức Chúa Trời, các quyền đều bởi Đức Chúa Trời chỉ định” (Rô-ma 13:1). Luật bản quyền là luật hợp pháp của hầu hết các quốc gia. Là công dân và đặc biệt là con cái Chúa, chúng ta được kêu gọi sống gương mẫu trong việc tuân thủ pháp luật, trừ khi luật đó buộc chúng ta phải phản nghịch lại Đức Chúa Trời (Công-vụ 5:29). Việc tôn trọng bản quyền Kinh Thánh không mâu thuẫn với đức tin, vì vậy đó là trách nhiệm của Cơ đốc nhân.

2.4. Bồi thường xứng đáng cho người lao động

Kinh Thánh rõ ràng rằng người làm việc đáng được thù lao: “Vả, có lời chép rằng: Ngươi chớ khớp miệng con bò đang đạp lúa; và, Người làm công thì đáng được tiền công mình” (1 Ti-mô-thê 5:18; xem thêm Lu-ca 10:7). Các dịch giả, biên tập viên, nhà thiết kế, nhân viên nhà xuất bản đều đã dành thời gian, tâm huyết và tài năng để đem Lời Chúa đến với độc giả. Bản quyền giúp bảo đảm họ nhận được phần thưởng xứng đáng cho công lao của mình.

2.5. Khuyến khích đầu tư vào các dự án dịch thuật chất lượng cao

Nếu không có sự bảo vệ bản quyền, bất kỳ ai cũng có thể sao chép và bán bản dịch mà không cần chia sẻ lợi nhuận với những người đã bỏ công sức. Điều này sẽ khiến các tổ chức và cá nhân ngần ngại đầu tư vào những dự án dịch thuật mới, vì họ không chắc sẽ thu hồi được chi phí. Kết quả là việc phổ biến Kinh Thánh có thể bị chậm lại, đặc biệt đối với các ngôn ngữ ít người dùng hoặc cần cập nhật ngôn ngữ hiện đại. Bản quyền tạo động lực kinh tế để duy trì và mở rộng công việc dịch Kinh Thánh.

2.6. Bản dịch là tác phẩm phái sinh mang tính sáng tạo

Một bản dịch không đơn thuần là chuyển ngữ từ nguyên bản; nó đòi hỏi sự lựa chọn từ ngữ, cấu trúc câu, và phong cách phù hợp với văn hóa đích. Điều này được xem như một tác phẩm trí tuệ độc đáo. Luật pháp công nhận quyền tác giả đối với các bản dịch (tác phẩm phái sinh). Do đó, việc đăng ký bản quyền là hoàn toàn hợp pháp và phù hợp với nguyên tắc “mỗi người hãy gánh vác phần của mình” (Ga-la-ti 6:5).

Một số người dựa vào Ma-thi-ơ 10:8 (“Các ngươi đã được lãnh không, hãy cho không”) để cho rằng Kinh Thánh phải được phát miễn phí. Tuy nhiên, câu này nói về việc các môn đồ chữa bệnh và rao giảng Phúc Âm, không phải về việc sản xuất vật chất. Phao-lô đã sử dụng quyền được sống bởi Tin Lành (1 Cô-rinh-tô 9:14) nhưng đôi khi ông tự làm việc để không trở thành gánh nặng (1 Tê-sa-lô-ni-ca 2:9). Nguyên tắc là: người làm việc cho Chúa đáng được nuôi sống, nhưng đôi khi họ chọn không nhận để phục vụ cách đặc biệt.

Kinh Thánh ghi lại rằng chính Chúa Giê-xu và các sứ đồ cũng được những người nghe hỗ trợ tài chính (Lu-ca 8:3; Phi-líp 4:15-18). Vì vậy, không có gì sai khi thu phí để bù đắp chi phí in ấn, phân phối Kinh Thánh, miễn là mục đích chính là để Lời Chúa được lan truyền chứ không phải vì lợi nhuận tham lam.

Hơn nữa, nhiều tổ chức phi lợi nhuận như Hội Kinh Thánh sử dụng lợi nhuận từ việc bán Kinh Thánh để tài trợ cho việc dịch thuật và phát không Kinh Thánh ở những nơi nghèo khó. Như vậy, bản quyền thực sự thúc đẩy sứ mạng toàn cầu hơn là cản trở.

Là những người yêu mến Lời Chúa, chúng ta cần có thái độ và hành động đúng đắn đối với vấn đề bản quyền Kinh Thánh.

4.1. Tôn trọng bản quyền

Hãy mua Kinh Thánh từ các nhà xuất bản chính thức hoặc các cửa hàng sách Cơ đốc được ủy quyền. Tránh tải các bản PDF, ebook, hoặc ứng dụng vi phạm bản quyền. Nếu muốn chia sẻ một đoạn Kinh Thánh dài trong bài giảng hoặc ấn phẩm, hãy xin phép nhà xuất bản theo quy định (thường có hướng dẫn về mức độ trích dẫn cho phép).

4.2. Hỗ trợ công việc dịch thuật

Khi mua một cuốn Kinh Thánh có bản quyền, bạn đang góp phần tài trợ cho các dự án dịch thuật mới và các hoạt động truyền giáo. Hãy chọn những phiên bản từ các tổ chức uy tín, minh bạch về việc sử dụng lợi nhuận.

4.3. Sử dụng bản dịch công cộng khi cần

Nếu bạn không có điều kiện mua Kinh Thánh mới, hãy sử dụng các bản dịch đã hết bản quyền như bản KJV (tiếng Anh) hoặc bản 1925 (tiếng Việt). Những bản này có thể được sao chép, phân phát tự do. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng ngôn ngữ có thể cổ, không dễ hiểu với người đọc hiện đại.

4.4. Cầu nguyện và tham gia

Cầu nguyện cho các nhóm dịch thuật đang làm việc, xin Chúa ban sự khôn ngoan, sức khỏe và nguồn lực. Bạn cũng có thể tình nguyện hỗ trợ các dự án dịch Kinh Thánh hoặc quyên góp cho các tổ chức như Wycliffe Bible Translators, Hội Kinh Thánh, v.v.

4.5. Hiểu rõ mục đích của bản quyền

Bản quyền không phải để giới hạn việc đọc Kinh Thánh, mà để đảm bảo chất lượng và tính bền vững của việc phổ biến Lời Chúa. Với thái độ đúng, chúng ta có thể vừa tôn trọng luật pháp vừa tích cực chia sẻ Phúc Âm.

Bản quyền các bản dịch Kinh Thánh hiện đại là một công cụ hợp pháp và cần thiết trong bối cảnh xã hội ngày nay. Nó bảo vệ tính toàn vẹn của Lời Chúa, đảm bảo công lao của người làm việc được đền đáp, và tạo nguồn lực tài chính để tiếp tục công cuộc dịch thuật cho mọi ngôn ngữ. Là con cái Chúa, chúng ta nên tôn trọng bản quyền, đồng thời tìm cách sử dụng các bản dịch đã thuộc phạm vi công cộng hoặc các kênh hợp pháp để phổ biến Kinh Thánh. Hãy nhớ rằng, mục đích tối thượng là để mọi người được nghe, đọc và vâng theo Lời Đức Chúa Trời, hầu cho nhiều người được cứu rỗi. “Lời Chúa là ngọn đèn cho chân tôi, Ánh sáng cho đường lối tôi” (Thi-thiên 119:105).