Peshitta là gì?

Peshitta là bản Kinh Thánh cổ bằng tiếng Syriac, ngôn ngữ thuộc nhánh Aram, được sử dụng rộng rãi trong các giáo hội Kitô giáo phương Đông từ thế kỷ thứ 2-3 sau Chúa. Tên gọi "Peshitta" (cũng viết là "Peshittā" hoặc "Pšīṭtā") bắt nguồn từ tiếng Syriac, có nghĩa là "giản dị", "thẳng thắn" hoặc "phổ thông". Điều này ám chỉ bản dịch này là bản tiêu chuẩn, dễ hiểu, được chấp nhận rộng rãi so với các bản dịch khác phức tạp hơn. Peshitta là một trong những bản dịch Kinh Thánh lâu đời nhất còn tồn tại, có giá trị to lớn đối với việc nghiên cứu văn bản Kinh Thánh và lịch sử Hội Thánh sơ khai.

Kinh Thánh tiếng Syriac ra đời do nhu cầu của các tín hữu nói tiếng Aram tại vùng Lưỡng Hà, Syria, và các khu vực lân cận. Trung tâm của việc dịch thuật là thành phố Edessa (nay thuộc Thổ Nhĩ Kỳ), nơi Kitô giáo phát triển mạnh từ rất sớm. Cựu Ước Peshitta được dịch từ bản văn tiếng Hê-bơ-rơ, có lẽ vào thế kỷ thứ 2 bởi các học giả Do Thái đã cải đạo sang Kitô giáo hoặc bởi các tín hữu gốc Do Thái. Bản dịch này phản ánh truyền thống văn bản Masoretic, mặc dù có một số ảnh hưởng từ bản Bảy Mươi (Septuagint).

Tân Ước Peshitta bắt đầu hình thành vào khoảng thế kỷ thứ 3. Trước đó, cộng đồng Syriac sử dụng Diatessaron (một sách hòa hợp bốn sách Phúc Âm) do Tatian biên soạn vào khoảng năm 170. Diatessaron được viết bằng tiếng Syriac và rất phổ biến, nhưng về sau Giáo hội quyết định thay thế bằng bốn Phúc Âm riêng biệt. Bản Tân Ước Peshitta có thể là kết quả của sự hiệu đính và chuẩn hóa từ các bản dịch Syriac cổ hơn, gọi là "Cựu Syriac" (Old Syriac), mà hiện nay còn tồn tại hai bản thảo quý: Sinaiticus Syriacus và Curetonian Gospels. Quá trình này hoàn tất vào khoảng thế kỷ thứ 5, và Peshitta trở thành bản Kinh Thánh chính thức của Giáo hội Phương Đông (Assyrian Church of the East) và Giáo hội Syriac Chính thống.

Syriac là một phương ngữ của tiếng Aram, ngôn ngữ mà Chúa Giê-xu và các sứ đồ đã sử dụng trong đời sống hằng ngày (mặc dù Tân Ước được viết bằng tiếng Hy Lạp). Hệ thống chữ viết Syriac phát triển từ chữ Aram cổ, viết từ phải sang trái. Ban đầu, Peshitta được viết bằng chữ Estrangela, sau đó chuyển sang chữ Serto và Nestorian. Ngày nay, tiếng Syriac vẫn được dùng trong phụng vụ của các giáo hội Syriac truyền thống. Việc nghiên cứu Peshitta giúp chúng ta tiếp cận với ngôn ngữ gần gũi với thời Chúa Giê-xu, từ đó hiểu sâu hơn về các khái niệm văn hóa và thần học.

Cựu Ước Peshitta bao gồm toàn bộ các sách trong Kinh Thánh Hê-bơ-rơ (tương đương với 39 sách của Cựu Ước Tin Lành). Ngoài ra, một số bản thảo còn chứa các sách Deuterocanonical (còn gọi là Apocrypha) như Sự Khôn Ngoan, Huấn Ca, Baruch, v.v., nhưng các sách này không được xem là kinh điển bởi đa số giáo hội Syriac cổ. Điều này cho thấy sự gần gũi của Peshitta với bản Masoretic.

Tân Ước Peshitta trong hình thức cổ điển chỉ có 22 sách: bốn sách Phúc Âm, Công vụ, 14 thư của Phao-lô (bao gồm cả Hê-bơ-rơ), Gia-cơ, 1 Phi-e-rơ, 1 Giăng. Nó thiếu 2 Phi-e-rơ, 2-3 Giăng, Giu-đe và Khải Huyền. Sự vắng mặt của những sách này có thể do chúng chưa được công nhận rộng rãi tại vùng Syriac vào thời kỳ đầu. Đến thế kỷ thứ 6, Giám mục Philoxenus của Mabbug ra lệnh dịch thêm các sách còn thiếu, tạo thành bản Philoxenian; và thế kỷ 7, bản Harklean (do Thomas của Harkel thực hiện) cung cấp bản dịch đầy đủ 27 sách Tân Ước. Hầu hết các ấn bản Peshitta hiện đại đều bao gồm toàn bộ 27 sách Tân Ước.

Là một trong những bản dịch Kinh Thánh cổ nhất, Peshitta đóng vai trò quan trọng trong việc khôi phục văn bản gốc của Kinh Thánh, đặc biệt là Tân Ước. Các học giả so sánh nó với các bản thảo Hy Lạp để xác định những biến thể (variant readings). Peshitta thường được phân loại vào nhóm văn bản Byzantine (Textus Receptus) – dạng văn bản chiếm đa số trong các bản thảo Hy Lạp. Tuy nhiên, nó cũng có một số đọc khác biệt, phản ánh truyền thống văn bản cổ hơn hoặc ảnh hưởng từ bản Cựu Syriac.

Ví dụ, trong Giăng 1:18, bản Peshitta ghi "Con Một Đức Chúa Trời" (the only begotten Son) giống với đa số bản Byzantine, trong khi một số bản thảo Hy Lạp cổ có "Con Một Thiên Chúa" (the only begotten God). Sự nhất quán của Peshitta với truyền thống Byzantine củng cố niềm tin rằng văn bản đại chúng đã được bảo tồn chính xác qua nhiều thế kỷ.

Trong ấn bản tiêu chuẩn của Tân Ước Hy Lạp (UBS5/NA28), Peshitta thường được liệt kê trong danh sách các nhân chứng văn bản, đặc biệt cho các sách Phúc Âm và thư Phao-lô. Như vậy, Peshitta không chỉ là di sản của Hội Thánh Syriac mà còn là một công cụ hữu ích cho công tác phê bình văn bản ngày nay.

Cùng với bản Bảy Mươi (LXX) tiếng Hy Lạp và bản Vulgate tiếng Latinh, Peshitta là một trong ba bản dịch Kinh Thánh cổ đại có ảnh hưởng nhất. Bản LXX dịch Cựu Ước từ tiếng Hê-bơ-rơ sang Hy Lạp vào thế kỷ thứ 3 trước Chúa, được sử dụng rộng rãi trong cộng đồng Do Thái hải ngoại và Hội Thánh sơ khai. Bản Vulgate do Jerome dịch sang Latinh vào cuối thế kỷ thứ 4, dựa trên tiếng Hê-bơ-rơ và Hy Lạp, trở thành bản Kinh Thánh chính thức của Giáo hội Công giáo La Mã.

Khác với LXX (dịch từ tiếng Hê-bơ-rơ nhưng đôi khi tự do) và Vulgate (chịu ảnh hưởng từ cả Hê-bơ-rơ, Hy Lạp và các bản dịch khác), Peshitta Cựu Ước dịch trực tiếp từ bản Hê-bơ-rơ và có phong cách tương đối sát từng chữ. Điều này làm cho nó trở thành một nhân chứng quý cho văn bản Cựu Ước trước thời Masoretic. Về Tân Ước, Peshitta được dịch từ tiếng Hy Lạp, vì vậy nó phản ánh văn bản Hy Lạp đương thời tại vùng Trung Đông.

Một số nhóm, đặc biệt là những người ủng hộ thuyết "Aramaic Primacy", cho rằng Tân Ước Peshitta không phải là bản dịch từ tiếng Hy Lạp mà chính là bản gốc do các sứ đồ viết bằng tiếng Aram, và các sách Hy Lạp hiện có là bản dịch từ Peshitta. Quan điểm này không được chấp nhận bởi đa số học giả Kinh Thánh, vì những lý do sau:

• Các bản thảo Hy Lạp cổ nhất (như P52, P46) có niên đại từ thế kỷ thứ 2, sớm hơn bất kỳ bản thảo Peshitta nào (thế kỷ thứ 5).
• Ngôn ngữ Hy Lạp của Tân Ước mang nhiều đặc điểm văn phong của tiếng Hy Lạp Koinè, trong khi Peshitta lại chứa các từ mượn Hy Lạp và phản ánh cấu trúc Hy Lạp.
• Các Giáo phụ sớm nhất (như Clement thành Roma, Ignatius, Justin Martyr) trích dẫn Tân Ước bằng tiếng Hy Lạp, không phải tiếng Aram.
• Các bản dịch Syriac cổ hơn (Cựu Syriac) rõ ràng là dịch từ tiếng Hy Lạp, và Peshitta là bản hiệu đính của chúng.

Do đó, chúng ta có thể tin chắc rằng Tân Ước gốc được viết bằng tiếng Hy Lạp, và Peshitta là một bản dịch quý giá, nhưng không phải là bản gốc.

Là Cơ Đốc nhân, chúng ta tin rằng toàn bộ Kinh Thánh đều được Đức Chúa Trời hà hơi (2 Ti-mô-thê 3:16). Mặc dù chỉ có bản gốc được hà hơi một cách trực tiếp, nhưng Chúa cũng quan phòng trong việc bảo tồn Lời Ngài qua các bản sao và bản dịch. Sự tồn tại của Peshitta qua nhiều thế kỷ là minh chứng cho lời hứa của Chúa: "Cỏ khô, hoa rụng, nhưng lời của Đức Chúa Trời chúng ta còn mãi đời đời" (Ê-sai 40:8). Dù đọc Kinh Thánh bằng ngôn ngữ nào, Thánh Linh vẫn dùng Lời đó để cảm động lòng người (Hê-bơ-rơ 4:12) và dẫn dắt họ đến sự cứu rỗi trong Đấng Christ (Rô-ma 10:17).

Việc nghiên cứu Peshitta cũng nhắc nhở chúng ta rằng Chúa Giê-xu phán: "Hãy đi dạy dỗ muôn dân" (Ma-thi-ơ 28:19). Peshitta chính là kết quả của việc các môn đồ đầu tiên đã đem Phúc Âm đến với người nói tiếng Aram, và từ đó lan tỏa đến Ấn Độ, Trung Quốc. Ngày nay, chúng ta tiếp nối sứ mạng đó bằng cách hỗ trợ công tác dịch Kinh Thánh sang mọi ngôn ngữ.

1. Tăng cường lòng tin cậy vào Kinh Thánh: Khi tìm hiểu lịch sử hình thành và bảo tồn của các bản dịch cổ như Peshitta, chúng ta thấy được sự trung tín của Đức Chúa Trời trong việc gìn giữ Lời Ngài. Dù trải qua nhiều thế kỷ, những bản dịch khác nhau vẫn đồng nhất về nội dung cứu rỗi. Điều này củng cố đức tin của chúng ta khi đọc Kinh Thánh.
2. Khích lệ sự nghiên cứu Lời Chúa sâu sắc: Biết rằng có nhiều bản dịch và bản thảo giúp chúng ta hiểu rõ hơn ý nghĩa nguyên thủy, chúng ta có thể sử dụng các công cụ như từ điển, sách chú giải hoặc thậm chí học tiếng Hy Lạp, Hê-bơ-rơ để tăng cường sự hiểu biết. Dù vậy, ngay cả khi chỉ đọc bản dịch tiếng Việt, Thánh Linh vẫn dạy dỗ chúng ta.
3. Hỗ trợ công tác phiên dịch Kinh Thánh: Hiện nay vẫn còn hàng ngàn ngôn ngữ chưa có Kinh Thánh trọn vẹn. Hiểu được giá trị của Peshitta đối với người Syriac xưa thôi thúc chúng ta cầu nguyện, dâng hiến và tham gia vào các tổ chức dịch thuật như Wycliffe Bible Translators, để mọi dân tộc được nghe Lời Chúa bằng ngôn ngữ của mình.
4. Cầu nguyện cho các anh em Syriac: Nhiều tín hữu thuộc các giáo hội Syriac (Assyrian, Chaldean, Syriac Orthodox) vẫn đang đối diện với sự bắt bớ ở Trung Đông. Chúng ta hãy nhớ đến họ trong lời cầu nguyện, và học tập từ lòng trung thành của họ trong việc gìn giữ đức tin qua bao thế kỷ.
5. Sống theo Lời Chúa mỗi ngày: Cuối cùng, mục đích của mọi nghiên cứu Kinh Thánh là để biết Chúa hơn và vâng lời Ngài. Peshitta nhắc nhở chúng ta rằng Lời Chúa là ngọn đèn cho chân chúng ta (Thi thiên 119:105). Hãy chuyên tâm đọc, suy gẫm và áp dụng Lời Chúa trong mọi hoàn cảnh.

Peshitta là một kho tàng quý giá, minh chứng cho sự lan rộng của Phúc Âm và sự trung tín của Đức Chúa Trời trong việc bảo tồn Lời Ngài qua nhiều thế kỷ và ngôn ngữ. Là Cơ Đốc nhân ngày nay, chúng ta được thừa hưởng di sản phong phú đó và có trách nhiệm tiếp tục truyền bá Lời Chúa đến mọi dân tộc. Hãy trân trọng Kinh Thánh, dù là bản dịch nào, vì đó chính là phương tiện Đức Chúa Trời dùng để bày tỏ chính Ngài cho nhân loại. Nguyện Thánh Linh mở mắt chúng ta để thấy những điều kỳ diệu trong Luật pháp của Chúa (Thi thiên 119:18) và giúp chúng ta sống xứng đáng với ơn gọi của mình.