Thần học luân lý là gì?

Trong hành trình đức tin, mỗi Cơ Đốc nhân không chỉ đối diện với những câu hỏi về điều mình tin (tín lý) mà còn về cách mình sống dựa trên niềm tin ấy. Giao điểm quan trọng này chính là lĩnh vực của Thần học Luân lý. Đây không đơn thuần là một bộ quy tắc ứng xử, mà là sự suy ngẫm thần học nghiêm túc dựa trên Lời Chúa để tìm hiểu ý muốn tốt lành, trọn vẹn và đẹp lòng Đức Chúa Trời (Rô-ma 12:2) cho mọi khía cạnh của đời sống con người.

Thần học Luân lý (Christian Ethics) là nhánh của thần học hệ thống nghiên cứu về ý muốn của Đức Chúa Trời liên quan đến hành vi, tính cách, các quyết định và các mối quan hệ của con người, dựa trên nền tảng mặc khải của Ngài trong Kinh Thánh và được soi sáng bởi sự hiện diện của Đức Thánh Linh. Nó trả lời câu hỏi căn bản: "Là một người đã được cứu bởi ân điển qua đức tin nơi Chúa Cứu Thế Giê-xu, tôi phải sống như thế nào?"

Khác với triết học đạo đức thuần túy dựa trên lý trí con người, Thần học Luân lý lấy Đức Chúa Trời là Đấng Tạo Hóa thánh khiết làm tiêu chuẩn tuyệt đối và khởi đầu. Luân lý Cơ Đốc không phải là một hệ thống để được xưng công bình, nhưng là sự đáp ứng của người đã được xưng công bình. Nền tảng của nó nằm trong mối quan hệ giao ước: "Ta sẽ làm Đức Chúa Trời các ngươi, và các ngươi sẽ làm dân Ta" (Lê-vi Ký 26:12). Cách sống phát xuất từ thân phận mới trong Đấng Christ.

Kinh Thánh không phải là một cuốn sách luật khô khan, mà là câu chuyện giao ước về Đức Chúa Trời đang phục hồi nhân tính sa ngã. Do đó, luân lý được đan xen trong cấu trúc ấy:

• Cựu Ước - Luật Pháp và Sự Khôn Ngoan: Mười Điều Răn (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:1-17) là bản tóm tắt của giao ước, phác thảo ranh giới cho mối quan hệ với Chúa và với người lân cận. Sách Châm Ngôn, Truyền Đạo cung cấp sự khôn ngoan thực tiễn để sống trong thế giới của Đức Chúa Trời. Từ ngữ Hê-bơ-rơ "torah" (חפתר) thường được dịch là "luật pháp", nhưng mang sắc thái rộng hơn là "sự chỉ dẫn" hay "sự dạy dỗ", cho thấy bản chất hướng dẫn hơn là trấn áp.
• Các Tiên Tri - Công Lý và Lòng Nhân Từ: Các tiên tri như Mi-chê nhấn mạnh bản chất của luân lý thực thụ: "Hỡi người! Ngài đã tỏ cho ngươi điều gì là thiện; cái điều mà Đức Giê-hô-va đòi ngươi há chẳng phải là làm sự công bình, ưa sự nhân từ và bước đi cách khiêm nhường với Đức Chúa Trời ngươi sao?" (Mi-chê 6:8). Đạo đức không tách rời khỏi công lý xã hội và lòng thương xót.
• Tân Ước - Sự Ký Thác và Năng Lực Mới: Chúa Giê-xu không phủ nhận luật pháp nhưng làm cho nên trọn (Ma-thi-ơ 5:17). Bài Giảng trên Núi (Ma-thi-ơ 5-7) đào sâu luật pháp đến tận động cơ của lòng người (ví dụ: giận, tà dâm trong lòng). Luân lý của Ngài được tóm gọn trong hai điều răn lớn: yêu Chúa và yêu người (Ma-thi-ơ 22:37-40). Trọng tâm chuyển từ việc tuân giữ bên ngoài sang sự biến đổi bên trong bởi Thánh Linh.

Thần học Luân lý Tin Lành được xây dựng trên ba trụ cột thần học then chốt:

1. Sự Cứu Rỗi Bởi Ân Điển Qua Đức Tin (Sola Gratia & Sola Fide): Đây là nền tảng không thể thương lượng. Đạo đức Cơ Đốc là đạo đức của sự biết ơn, không phải đạo đức của sự mặc cả. Chúng ta không sống thánh khiết để được cứu, nhưng vì chúng ta đã được cứu. Sứ đồ Phao-lô luôn trình bày giáo lý (như trong Rô-ma 1-11) trước khi đưa ra những đòi hỏi đạo đức (như trong Rô-ma 12-16). Từ "vậy thì" trong Rô-ma 12:1 ("Vậy thì, hỡi anh em, tôi lấy sự thương xót của Đức Chúa Trời khuyên anh em...") chính là bản lề quan trọng này.

2. Thẩm Quyền Tối Thượng của Kinh Thánh (Sola Scriptura): Kinh Thánh là tiêu chuẩn tối cao và đủ để hướng dẫn chúng ta trong đời sống đạo đức (2 Ti-mô-thê 3:16-17). Nó cung cấp các nguyên tắc phổ quát, các mạng lệnh rõ ràng, và những câu chuyện minh họa cho sự khôn ngoan của Đức Chúa Trời. Chúng ta cần giải nghĩa Kinh Thánh cách trung thực trong ngữ cảnh, dưới sự dẫn dắt của Đức Thánh Linh.

3. Chúa Cứu Thế Là Trung Tâm và Sự Sống Lại Của Chúng Ta: Chúa Giê-xu Christ không chỉ là Đấng Cứu Chuộc mà còn là hình mẫu đạo đức tối thượng. Ngài là hiện thân của ý muốn Đức Chúa Trời. Sứ đồ Phi-e-rơ kêu gọi: "Ấy chính Đấng Christ đã chịu khổ vì anh em, để lại cho anh em một gương, hầu cho anh em noi dấu chân Ngài" (1 Phi-e-rơ 2:21). Hơn nữa, đời sống mới của chúng ta là kết quả của sự đồng chết và đồng sống lại với Ngài (Rô-ma 6:4). Từ Hy Lạp "peripateō" (περιπατέω) thường được dịch là "bước đi", diễn tả một lối sống, một cách tồn tại thường nhật trong quyền năng phục sinh.

Khi đối diện với những vấn đề đạo đức phức tạp mà Kinh Thánh không trực tiếp đề cập (ví dụ: đạo đức sinh học, sử dụng mạng xã hội...), Thần học Luân lý cung cấp một khung nguyên tắc để "phân định" (Rô-ma 12:2). Một số nguyên tắc then chốt bao gồm:

• Nguyên Tắc Yêu Thương (Agape): Mọi hành động có xuất phát từ và dẫn đến tình yêu thương chân thật dành cho Đức Chúa Trời và người lân cận không? (1 Cô-rinh-tô 13; Rô-ma 13:10).
• Nguyên Tắc Vinh Hiển Đức Chúa Trời: Điều này có làm vinh hiển Đức Chúa Trời không? (1 Cô-rinh-tô 10:31).
• Nguyên Tắc Gây Dựng: Điều này có gây dựng cho Hội Thánh và cho chính tôi không, hay nó gây vấp phạm và làm suy yếu đức tin? (1 Cô-rinh-tô 10:23-24).
• Nguyên Tắc Tự Do và Trách Nhiệm Cá Nhân: Mặc dù được tự do, tôi có đang bị sự gì cai trị không? Tôi có đang làm nô lệ cho điều gì không? (1 Cô-rinh-tô 6:12).
• Nguyên Tắc Bày Tỏ Sự Thật: Hành động của tôi có phản ánh và làm chứng cho lẽ thật của Phúc Âm không? (Ê-phê-sô 4:15).

Thần học Luân lý không chỉ dành cho các học giả; nó là "la bàn" cho mọi quyết định của Cơ Đốc nhân.

1. Trong Gia Đình: Áp dụng nguyên tắc yêu thương và sự phục vụ theo gương Chúa Christ (Ê-phê-sô 5:22-6:4). Người chồng yêu thương hy sinh, người vợ tôn trọng, cha mẹ nuôi dạy con cái trong sự khuyên bảo của Chúa, con cái vâng lời. Đây là đạo đức trong khung cảnh giao ước nhỏ nhất.

2. Trong Công Việc: Làm việc "hết lòng như làm cho Chúa, chớ không phải cho người ta" (Cô-lô-se 3:23). Điều này định hình thái độ trung thực, siêng năng, công bằng và xuất sắc, biến nơi làm việc thành một cánh đồng truyền giáo.

3. Trong Xã Hội: Sống như muối và ánh sáng (Ma-thi-ơ 5:13-16). Điều này đòi hỏi sự tham gia có trách nhiệm, đấu tranh cho công lý, bảo vệ người yếu thế, và quản lý môi trường như những quản gia trung tín của Đấng Tạo Hóa.

4. Trong Cá Nhân: Nuôi dưỡng các nhân đức Cơ Đốc - trái Thánh Linh: lòng yêu thương, sự vui mừng, bình an, nhịn nhục, nhân từ, hiền lành, trung tín, tiết độ (Ga-la-ti 5:22-23). Đây là công việc của Thánh Linh, nhưng cũng đòi hỏi sự hợp tác của chúng ta qua sự cầu nguyện, học Kinh Thánh và vâng phục.

5. Khi Phạm Tội: Hiểu rằng sự thất bại đạo đức không cắt đứt mối quan hệ với Chúa (nhờ ân điển), nhưng nó làm tổn thương mối tương giao. Con đường phục hồi là sự ăn năn, xưng tội với Chúa và với người bị tổn thương (nếu có), và đón nhận sự tha thứ đã được đảm bảo qua huyết của Đấng Christ (1 Giăng 1:9).

Thần học Luân lý, xét cho cùng, là sự đáp lại tình yêu diệu kỳ của Đức Chúa Trời. Nó bắt nguồn từ thập tự giá, nơi tội lỗi chúng ta bị đoán phát và tình yêu thương của Chúa được bày tỏ cách trọn vẹn, và nó hướng về ngày Chúa trở lại, khi sự công bình sẽ ngự trị trọn vẹn. Sống một đời sống đạo đức Cơ Đốc là sống trong sự căng thẳng giữa "đã được" (những phước hạnh hiện tại trong Đấng Christ) và "chưa được" (sự trọn vẹn sau cùng). Chúng ta không thể hoàn hảo trong đời này, nhưng chúng ta được kêu gọi và ban năng lực để sống xứng đáng với Phúc Âm (Phi-líp 1:27).

Ước mong mỗi chúng ta, khi suy ngẫm về Thần học Luân lý, không thấy gánh nặng của một bộ luật mới, nhưng cảm nhận được niềm vui và tự do khi được bước đi trong ý muốn tốt lành của Cha Thiên Thượng, được trang bị bởi Lời Ngài và được năng lực bởi Thánh Linh Ngài, hầu cho trong mọi sự, Đức Chúa Trời được sáng danh.