Genesis Apocryphon
Trong hành trình tìm hiểu Lời Chúa và bối cảnh lịch sử của Kinh Thánh, các tín hữu thường bắt gặp những tài liệu tham khảo có tên gọi như "Khải Huyền", "Ngụy Thư" (Apocrypha) hay "Giả Kinh" (Pseudepigrapha). Một trong những văn bản quan trọng được phát hiện trong thế kỷ 20, góp phần soi sáng cho sự hiểu biết của chúng ta về truyền thống Do Thái giáo thời kỳ Đền Thờ Thứ Hai, chính là Genesis Apocryphon. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá bản chất, nội dung, giá trị lịch sử và quan trọng hơn là những bài học thuộc linh mà Cơ Đốc nhân có thể rút ra khi đặt nó bên cạnh Kinh Thánh được linh cảm.
Genesis Apocryphon (có thể tạm dịch là "Khải Tượng Sáng Thế" hoặc "Sách Mở Rộng Sáng Thế Ký") là một trong số những Cuộn Biển Chết (Dead Sea Scrolls) đầu tiên được phát hiện vào năm 1947 tại hang động số 1 ở Qumran, gần Biển Chết. Văn bản này được viết bằng tiếng A-ram, trên da thuộc, và có niên đại vào khoảng thế kỷ thứ 1 trước Công Nguyên đến thế kỷ thứ 1 sau Công Nguyên. Đây là một phần của thư viện thuộc cộng đồng người Ê-xê-na (Essenes), một nhóm Do Thái giáo khắt khe sống ẩn dật.
Văn bản này thuộc thể loại "giả kinh" (pseudepigrapha) – nghĩa là được viết dưới danh nghĩa của một nhân vật Kinh Thánh cổ xưa (ở đây là Áp-ra-ham, Nô-ê, Lót), nhưng thực tế không được xem là thuộc về quy điển Kinh Thánh Hê-bơ-rơ (Cựu Ước) hay Tân Ước. Tuy nhiên, nó phản ánh cách người Do Thái vào khoảng thời gian giữa hai giao ước (intertestamental period) đọc, suy ngẫm, và "mở rộng" các câu chuyện trong Sáng Thế Ký, nhằm giải đáp các thắc mắc thần học, đạo đức và làm nổi bật các bài học.
Genesis Apocryphon (1QapGen) hiện chỉ còn tồn tại dưới dạng các mảnh vỡ, nhưng các phần còn lại cho thấy nó trình bày lại các câu chuyện từ Sáng Thế Ký 5 đến 15, tập trung vào ba nhân vật chính: Hê-nóc, Nô-ê, và Áp-ra-ham. Điểm đặc biệt là văn bản được viết ở ngôi thứ nhất. Ví dụ, Nô-ê và Áp-ra-ham tự kể câu chuyện của chính mình, tạo cảm giác gần gũi và cá nhân hóa.
1. Phần Về Nô-ê (Dựa trên Sáng Thế Ký 6-9): Phần này mở rộng đáng kể câu chuyện về trận Đại Hồng Thủy. Nó cung cấp nhiều chi tiết sinh động về sự gian ác của thế gian, những giấc mơ và lời tiên tri của Nô-ê, cũng như cảm xúc của gia đình ông trong tàu. Một chi tiết thú vị là nó miêu tả Nô-ê như một người công bình (צַדִּיק - *tsaddiq*) không chỉ trong hành động mà còn trong sự hiểu biết các bí mật thiên đàng (thiên văn, lịch pháp). Điều này phù hợp với cách nhìn của Do Thái giáo thời kỳ này, muốn tô điểm thêm cho các nhân vật tổ phụ.
2. Phần Về Áp-ra-ham (Dựa trên Sáng Thế Ký 12-15): Đây là phần được bảo tồn tốt nhất và cũng gây tò mò nhất. Văn bản kể lại câu chuyện Áp-ra-ham và Sa-ra ở Ai Cập (Sáng Thế Ký 12:10-20) với những chi tiết mở rộng đáng kể. Khi Áp-ra-ham sắp vào Ai Cập, ông nằm mơ thấy một cây tuyết tùng (tượng trưng cho ông) và một cây kè (tượng trưng cho Sa-ra) bị đốn ngã và sau đó được phục hồi. Giấc mơ này báo trước nguy hiểm sắp xảy ra.
Đặc biệt, văn bản dành nhiều lời để ca ngợi vẻ đẹp tuyệt trần của Sa-ra, thậm chí mô tả chi tiết từ mái tóc đến đôi chân của bà. Khi Pha-ra-ôn bắt Sa-ra, Áp-ra-ham cầu nguyện khẩn thiết, và Đức Chúa Trời đã sai một tai vạ (רָעָה - *ra'ah*) tấn công Pha-ra-ôn, khiến ông ta không thể đến gần bà. Chi tiết này "lấp đầy khoảng trống" trong bản văn Kinh Thánh, vốn chỉ ghi ngắn gọn: "Đức Giê-hô-va hành phạt Pha-ra-ôn cùng nhà người bị tai họa lớn" (Sáng Thế Ký 12:17).
"Sáng Thế Ký 12:17 (1925): Nhưng Đức Giê-hô-va hành phạt Pha-ra-ôn cùng nhà người bị tai họa lớn, vì cớ Sa-rai, vợ của Áp-ram."
Văn bản cũng kể lại chi tiết cuộc chiến của các vua (Sáng Thế Ký 14) và Giao Ước của Đức Chúa Trời với Áp-ra-ham (Sáng Thế Ký 15), trong đó nhấn mạnh đến đức tin của tổ phụ.
Là một nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, chúng ta phải xác lập một nguyên tắc then chốt: Chỉ có Kinh Thánh được linh cảm (inspiration) bởi Đức Thánh Linh mới là Lời vô ngộ của Đức Chúa Trời, có thẩm quyền tối cao cho đức tin và sự thực hành. 2 Ti-mô-thê 3:16 khẳng định: "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình". Các bản văn như Genesis Apocryphon không thuộc về quy điển (canon) và không có thẩm quyền ngang hàng.
Tuy nhiên, chúng có giá trị lịch sử và văn hóa to lớn:
- Bối Cảnh Hóa: Chúng cho thấy người Do Thái thời kỳ đó đã đọc và giải nghĩa Sáng Thế Ký như thế nào. Nó phản ánh tư tưởng thần học, các mối quan tâm đạo đức (sự công bình, sự trong sạch, sự trừng phạt của Đức Chúa Trời) và phong cách giảng dạy (midrash - giải kinh) phổ biến đương thời.
- Xác Nhận Tính Chân Thực: Việc các câu chuyện căn bản về Nô-ê và Áp-ra-ham được nhắc lại nhất quán cho thấy những câu chuyện này đã được truyền thụ và tin cậy từ lâu trong cộng đồng Do Thái, củng cố giá trị lịch sử của các sách Kinh Thánh.
- Ngôn Ngữ và Văn Phong: Văn bản cung cấp tư liệu quý về tiếng A-ram thông dụng vào thời Chúa Giê-xu, giúp hiểu rõ hơn bối cảnh ngôn ngữ của Tân Ước.
Giới hạn của nó nằm ở những chi tiết thêm thắt mang tính truyền thuyết, huyền bí, và đôi khi có thể làm lu mờ sự đơn giản, uy nghiêm của bản văn Kinh Thánh. Kinh Thánh thường "im lặng" về những chi tiết phụ, tập trung vào mục đích chính: mặc khải về bản tính Đức Chúa Trời và chương trình cứu rỗi của Ngài.
Từ việc tìm hiểu về Genesis Apocryphon, chúng ta có thể rút ra những bài học thiết thực cho đời sống đức tin hôm nay:
1. Trân Trọng Sự Đầy Đủ và Rõ Ràng của Kinh Thánh: Sự tồn tại của nhiều văn bản "mở rộng" nhắc nhở chúng ta về ân điển của Đức Chúa Trời khi Ngài ban cho chúng ta một Kinh Thánh đầy đủ, rõ ràng và đáng tin cậy. Thay vì tò mò về những huyền thoại hay chi tiết ngoài lề, chúng ta được kêu gọi đào sâu vào chính Lời đã được linh cảm. "Lời Chúa là ngọn đèn cho chân tôi, Ánh sáng cho đường lối tôi." (Thi Thiên 119:105). Sự tìm hiểu của chúng ta phải luôn quy phục thẩm quyền tối cao của Kinh Thánh.
2. Học Hỏi Tinh Thần Suy Gẫm Sâu Nhiệm: Người xưa suy ngẫm Kinh Thánh rất kỹ, đến mức họ đặt mình vào vị trí của các nhân vật để cảm nhận và rút ra bài học. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được mời gọi không chỉ đọc lướt, mà "suy gẫm ngày và đêm" (Giô-suê 1:8). Chúng ta có thể học cách đặt câu hỏi: "Nếu là Áp-ra-ham trong hoàn cảnh đó, tôi sẽ cảm thấy gì? Đức tin của ông đối diện thử thách ra sao?" Điều này làm sống động Lời Chúa trong lòng.
3. Giữ Vững Đức Tin Giữa Những Câu Chuyện "Thêm Thắt": Trong thời đại thông tin ngày nay, nhiều giáo lý lạ, truyền thuyết, và lời tuyên bố "khải tượng" mới luôn xuất hiện. Bài học từ Genesis Apocryphon cảnh tỉnh chúng ta: Hãy như người Bê-rê, "ngày nào cũng tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng" (Công Vụ 17:11). Mọi sự dạy dỗ phải được kiểm chứng dựa trên Kinh Thánh, là tiêu chuẩn bất biến.
4. Tập Trung vào Trung Tâm của Lịch Sử Cứu Rỗi: Chúa Giê-xu Christ. Các bản văn như Genesis Apocryphon có thể làm phong phú bối cảnh, nhưng chúng không chỉ ra Đấng Mê-si. Toàn bộ Kinh Thánh, đặc biệt là Cựu Ước, đều hướng về Chúa Giê-xu (Lu-ca 24:27). Câu chuyện về Áp-ra-ham nhắc chúng ta về giao ước ân điển, dẫn đến Chiên Con của Đức Chúa Trời là Đấng cất tội lỗi thế gian (Giăng 1:29). Sự tìm hiểu của chúng ta phải luôn dẫn đến việc tôn cao Chúa Cứu Thế, là trung tâm của mọi khải thị.
Genesis Apocryphon là một cửa sổ quý giá vào thế giới tư tưởng của người Do Thái vào khoảng thời gian trước và đồng đại với Chúa Giê-xu. Nó cho thấy lòng kính trọng sâu sắc của họ đối với các tổ phụ và sự khao khát hiểu biết ý chỉ Đức Chúa Trời từ những câu chuyện Kinh Thánh. Đối với chúng ta ngày nay, nó củng cố niềm tin vào tính lịch sử của Kinh Thánh đồng thời nhắc nhở chúng ta về ân điển to lớn khi có trong tay Lời Đức Chúa Trời trọn vẹn và đầy đủ.
Hãy để sự tìm hiểu này thúc đẩy chúng ta trở lại với Kinh Thánh một cách sốt sắng hơn, suy gẫm sâu sắc hơn, và vững vàng đặt nền tảng đức tin mình trên "lời tiên tri chắc chắn hơn" (2 Phi-e-rơ 1:19) – là chính Lời được linh cảm của Đức Chúa Trời, đưa dắt chúng ta đến với sự hiểu biết Chúa Cứu Thế Giê-xu, là Đấng ban sự sống đời đời.