Chú giải Kinh Thánh là gì?

Đối với Cơ đốc nhân, Kinh Thánh không chỉ là một quyển sách lịch sử hay văn chương, mà là Lời hằng sống, quyền năng và sắc bén của Đức Chúa Trời (Hê-bơ-rơ 4:12). Tuy nhiên, khoảng cách về ngôn ngữ, văn hóa, lịch sử và địa lý giữa chúng ta ngày nay với bối cảnh nguyên bản có thể tạo nên những bức tường ngăn cách, khiến chúng ta khó lĩnh hội trọn vẹn ý nghĩa mà Đức Chúa Trời muốn truyền đạt. Chính tại đây, công việc chú giải Kinh Thánh (Biblical Exegesis) trở nên thiết yếu. Đây không phải là công việc dành riêng cho các học giả, mà là trách nhiệm và đặc ân của mọi tín hữu mong muốn “đẹp lòng Đức Chúa Trời, như người làm công không chỗ trách được, lấy lòng ngay thẳng giảng dạy lời của lẽ thật” (2 Ti-mô-thê 2:15).

Thuật ngữ “chú giải” (exegesis) bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp ἐξήγησις (exēgēsis), có nghĩa là “dẫn ra”, “giải thích” hoặc “diễn giải”. Trong bối cảnh Kinh Thánh, chú giải là tiến trình cẩn thận, có hệ thống nhằm khám phá ý nghĩa nguyên thủy và đúng đắn của một phân đoạn Kinh Thánh dựa trên chính bản văn và bối cảnh của nó. Mục tiêu tối thượng của chú giải là để Lời Chúa tự nói lên tiếng nói của chính nó, thay vì chúng ta áp đặt những ý tưởng, thành kiến hoặc mong muốn của mình lên bản văn (một lỗi gọi là eisegesis – “đọc vào”).

Chú giải đặt câu hỏi: “Đoạn Kinh Thánh này có ý nghĩa gì đối với độc giả nguyên thủy, dưới sự soi dẫn của Đức Thánh Linh?”. Nó tôn trọng tính chất kép của Lời Đức Chúa Trời: vừa mang tính thần thượng (Đức Chúa Trời là tác giả tối cao), vừa mang tính nhân loại (được viết bởi các trước giả với ngôn ngữ, phong cách và bối cảnh cụ thể). Sứ đồ Phi-e-rơ xác nhận điều này: “Ấy chẳng phải bởi ý một người nào mà lời tiên tri đã đến, nhưng bởi Đức Thánh Linh cảm động mà người ta đã nói bởi Đức Chúa Trời” (2 Phi-e-rơ 1:21).

Để thực hành chú giải hiệu quả, chúng ta cần tuân theo một số nguyên tắc nền tảng, vốn được chính Kinh Thánh mặc nhiên công nhận.

1. Nguyên Tắc Văn Mạch (Context): Đây là nguyên tắc quan trọng bậc nhất. “Văn mạch là vua” (Context is king). Một câu Kinh Thánh tách rời khỏi văn mạch có thể trở thành “lời tiên tri giả” cho mục đích cá nhân. Chúng ta phải xem xét:
Văn mạch trực tiếp: Các câu trước và sau.
Văn mạch phân đoạn/sách: Chủ đề chung của chương và sách.
Văn mạch toàn bộ Kinh Thánh: Sự dạy dỗ nhất quán của toàn bộ Lời Đức Chúa Trời (Scriptura Scripturam interpretatur – Kinh Thánh tự giải nghĩa Kinh Thánh).
Ví dụ, câu “Tôi làm được mọi sự” trong Phi-líp 4:13 phải được hiểu trong văn mạch của sự bằng lòng và nương cậy sức Christ, chứ không phải một lời hứa về thành công vật chất vô điều kiện.

2. Nguyên Tắc Văn Thể (Genre): Kinh Thánh bao gồm nhiều thể loại văn học khác nhau: lịch sử, thơ ca, tiên tri, châm ngôn, thư tín, khải huyền. Mỗi thể loại có quy ước diễn giải riêng. Không thể diễn giải một cách tượng trưng câu chuyện lịch sử về sự phục sinh của Chúa Giê-xu (thể loại lịch sử-truyền giảng), và cũng không nên diễn giải theo nghĩa đen cứng nhắc hình ảnh con rồng trong sách Khải Huyền (thể loại khải huyền-tượng trưng).

3. Nguyên Tắc Ngữ Học và Văn Phạm: Đi sâu vào ngôn ngữ gốc (Hê-bơ-rơ, A-ram và Hy Lạp) giúp chúng ta nắm bắt sắc thái ý nghĩa. Ví dụ, trong tiếng Hy Lạp Tân Ước có ba từ khác nhau cho tình yêu: agapē (tình yêu thương vị tha, thần thượng), philia (tình bạn, tình huynh đệ), và eros (tình yêu lãng mạn). Khi Chúa Giê-xu hỏi Phi-e-rơ “Ngươi yêu ta chăng?” trong Giăng 21, Ngài dùng từ agapē, còn Phi-e-rơ đáp lại bằng từ philia, cho thấy một sự tương tác đầy tế nhị về mức độ của tình yêu.

4. Nguyên Tắc Lịch Sử-Văn Hóa: Hiểu biết về bối cảnh lịch sử, địa lý, phong tục, chính trị và văn hóa thời Kinh Thánh giúp làm sáng tỏ ý nghĩa. Chẳng hạn, việc người Sa-ma-ri bị người Do Thái khinh miệt (Lu-ca 10) hay ý nghĩa của việc rửa chân (Giăng 13) sẽ trở nên phong phú hơn nhiều khi chúng ta hiểu bối cảnh xã hội đương thời.

Dưới đây là các bước thực tiễn để chú giải một phân đoạn Kinh Thánh:

Bước 1: Quan Sát – “Bản Văn Nói Gì?”
Đọc đi đọc lại phân đoạn nhiều lần. Ghi nhận mọi chi tiết: ai, làm gì, ở đâu, khi nào, tại sao, như thế nào? Gạch chân những từ khóa, liên từ (vì, nhưng, cho nên…), động từ thì quá khứ/hiện tại/tương lai, và các cấu trúc lặp lại.

Bước 2: Giải Nghĩa – “Bản Văn Có Nghĩa Là Gì?”
Đây là trọng tâm của chú giải.
- Phân Tích Văn Mạch: Xác định ý chính của phân đoạn, chương và cả sách.
- Tra Cứu Ngôn Ngữ Gốc: Sử dụng các công cụ như từ điển Strong, sách dẫn đề (concordance) để hiểu nghĩa gốc của từ quan trọng.
- So Sánh Bản Dịch: Đọc phân đoạn từ nhiều bản dịch uy tín khác nhau (1925, 2011, NIV, ESV…) để nắm bắt các góc nhìn.
- Khảo Sát Song Quan: Tìm các câu Kinh Thánh khác nói về cùng chủ đề (sử dụng sách dẫn đề) để Kinh Thánh tự giải nghĩa. Đây là việc áp dụng nguyên tắc “phép lành soi sáng” (analogia Scripturae).

Bước 3: Áp Dụng – “Bản Văn Có Ý Nghĩa Gì Với Tôi Ngày Nay?”
Chỉ sau khi hiểu được ý nghĩa nguyên thủy, chúng ta mới có thể áp dụng một cách chính đáng. Hãy hỏi:
- Nguyên Tắc: Chân lý vĩnh cửu nào được dạy dỗ từ đây?
- Áp Dụng Cá Nhân: Lẽ thật này đòi hỏi tôi phải tin, suy nghĩ, nói năng hoặc hành động điều gì?
Kinh Thánh dạy: “Hãy làm theo người nghe lời, chớ lấy người nghe mà lừa dối mình. Vì, nếu có kẻ nghe lời mà không làm theo, thì giống như người kia soi mặt mình trong gương… rồi đi, liền quên mặt ra thể nào” (Gia-cơ 1:22-24). Chú giải đúng đắn phải dẫn đến sự vâng phục và biến đổi.

Dù chúng ta sử dụng các công cụ và nguyên tắc học thuật, thì người Giải Nghĩa tối cao chính là Đức Thánh Linh. Chúa Giê-xu hứa: “Khi nào Thần lẽ thật sẽ đến, thì Ngài dẫn các ngươi vào mọi lẽ thật” (Giăng 16:13). Sứ đồ Phao-lô cũng xác nhận: “Vả, chúng ta chẳng nhận lấy thế gian, nhưng đã nhận lấy Thánh Linh từ Đức Chúa Trời đến, hầu cho chúng ta được biết những ơn mà chúng ta nhận lãnh bởi Đức Chúa Trời” (1 Cô-rinh-tô 2:12). Do đó, công việc chú giải phải luôn được thực hiện trong tinh thần cầu nguyện, khiêm nhường và lệ thuộc vào sự soi sáng của Thánh Linh. Ngài đã cảm động người viết, và cũng sẽ soi sáng cho người đọc để hiểu và tiếp nhận lẽ thật.

Chú giải không phải là một môn học khô khan, mà là “cần lao” đem lại sự sống (2 Ti-mô-thê 2:15). Dưới đây là vài ứng dụng thiết thực:

1. Cá Nhân Hóa Lời Chúa Cách Đúng Đắn: Thay vì rút thăm câu Kinh Thánh một cách ngẫu nhiên để tìm sự chỉ dẫn, chúng ta học cách hiểu Lời Chúa trong toàn bộ ý chỉ của Ngài, từ đó áp dụng các nguyên tắc vĩnh cửu vào những hoàn cảnh cụ thể của mình.

2. Nuôi Dưỡng Đời Sống Thuộc Linh Vững Vàng: Chú giải giúp chúng ta phân biệt được “sự dạy dỗ nào là đến từ Đức Chúa Trời” (Giăng 7:17) và tránh bị “gió đạo dỗ dành” thổi đi đây đi đó (Ê-phê-sô 4:14). Nó xây dựng một đức tin có căn cứ, không chỉ dựa trên cảm xúc.

3. Tăng Trưởng Trong Sự Thờ Phượng và Cầu Nguyện: Khi hiểu sâu hơn về bản tính Đức Chúa Trời, sự cứu chuộc của Chúa Christ qua các phân đoạn được chú giải cẩn thận, lòng chúng ta tràn đầy sự kính sợ, biết ơn và yêu mến, làm phong phú đời sống thờ phượng và cầu nguyện.

4. Hầu Việc và Môn Đồ Hóa Hiệu Quả: Một người hầu việc Chúa được trang bị bởi sự chú giải cẩn thận sẽ có thể “giảng đạo, cố khuyên, bất luận gặp thời hay không gặp thời… dùng sự dạy dỗ mà bẻ trách, nài khuyên, sửa trị” (2 Ti-mô-thê 4:2). Công việc môn đồ hóa cũng sẽ vững chắc khi dựa trên nền tảng hiểu biết Lời Chúa cách chính xác.

Chú giải Kinh Thánh là một hành trình đầy thú vị và kỳ diệu, là cuộc đối thoại giữa chúng ta – những độc giả thời hiện đại – với Lời hằng sống của Đức Chúa Trời được ghi chép trong bối cảnh cổ xưa dưới sự dẫn dắt của Đức Thánh Linh. Nó đòi hỏi sự nghiêm túc, kiên nhẫn và khiêm nhường, nhưng phần thưởng là vô giá: đó là được biết chính Đức Chúa Trời, được Lời Ngài biến đổi, và được trang bị để sống và phục vụ trong chân lý. Hãy bắt đầu với một phân đoạn nhỏ, với một tấm lòng khao khát, cùng với lời cầu nguyện của tác giả Thi Thiên: “Xin Chúa mở mắt tôi, để tôi thấy sự lạ lùng trong luật pháp của Chúa” (Thi Thiên 119:18). Khi chúng ta chịu khó “đào sâu” vào Lời Ngài, chính Ngài sẽ ban cho chúng ta những kho báu của sự khôn ngoan và thông biết (Cô-lô-se 2:3).