Giáo Hội Anh Giáo: Lịch Sử, Tín Điều và Cái Nhìn Từ Góc Độ Tin Lành
Trong bức tranh đa dạng của Cơ Đốc giáo toàn cầu, Giáo hội Anh giáo (Anglicanism) chiếm một vị trí đặc biệt với tư cách là một nhánh lớn, có lịch sử phức tạp và thần học mang tính trung gian. Là một nhà nghiên cứu Kinh Thánh theo truyền thống Tin Lành, bài viết này nhằm mục đích cung cấp một cái nhìn toàn diện, khách quan về Anh giáo: nguồn gốc lịch sử, các tín điều cốt lõi, và quan trọng nhất là soi xét những điều ấy dưới ánh sáng của Kinh Thánh, Lời vô ngộ của Đức Chúa Trời.
Sự hình thành của Giáo hội Anh giáo không thể tách rời khỏi bối cảnh Cải Chánh Tin Lành thế kỷ 16 tại châu Âu. Tuy nhiên, khác với cuộc cải chánh do Martin Luther hay John Calvin khởi xướng dựa trên những bất đồng thần học sâu sắc với Giáo hội Công giáo La Mã, động lực ban đầu cho sự tách rời của Anh giáo lại mang tính chính trị và cá nhân nhiều hơn.
Năm 1534, dưới thời Vua Henry VIII, Đạo luật Tối thượng (Act of Supremacy) được thông qua, tuyên bố nhà vua là "Người đứng đầu tối cao của Giáo hội Anh". Quyết định này xuất phát chủ yếu từ việc Giáo hoàng không chấp thuận cho Henry VIII ly dị để kết hôn với người khác, với hy vọng có người thừa kế nam. Mặc dù động cơ không thuần túy là thần học, hành động này đã mở cửa cho ảnh hưởng của tư tưởng Cải Chánh Tin Lành từ lục địa châu Âu thấm vào nước Anh.
Dưới thời trị vì của Edward VI và đặc biệt là Nữ hoàng Elizabeth I, Anh giáo dần được định hình thần học thông qua Cuốn Cầu Nguyện Chung (Book of Common Prayer) và Ba Mươi Chín Tín Điều (Thirty-Nine Articles of Religion). Elizabeth I tìm cách thiết lập một "Con Đường Trung Đạo" (Via Media) giữa Công giáo La Mã và Tin Lành Cải Chánh, nhằm hòa giải và thống nhất đất nước. Đây chính là đặc điểm nổi bật nhất của Anh giáo: tính chất trung gian, vừa giữ lại nhiều hình thức và cấu trúc của Công giáo truyền thống, vừa chấp nhận một số nguyên lý thần học then chốt của Cải Chánh.
Để hiểu người Anh giáo tin điều gì, chúng ta phải xem xét ba trụ cột chính: Kinh Thánh, các Tín biểu lịch sử (Creeds), và Ba Mươi Chín Tín Điều.
1. Thẩm Quyền Tối Cao của Kinh Thánh: Giống như các nhà Cải Chánh, Anh giáo tuyên xưng Kinh Thánh là nguồn mặc khải tối cao và là tiêu chuẩn tối hậu cho đức tin và đời sống. Điều VI trong Ba Mươi Chín Tín Điều khẳng định: "Kinh Thánh chứa đựng đầy đủ mọi điều cần thiết cho sự cứu rỗi." Đây là một điểm then chốt, phù hợp với lời dạy của sứ đồ Phao-lô: "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình, hầu cho người thuộc về Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành" (2 Ti-mô-thê 3:16-17). Tuy nhiên, trên thực tế, truyền thống và lý trí cũng được coi trọng trong việc giải thích Kinh Thánh, đôi khi dẫn đến sự đa dạng lớn trong giáo lý.
2. Các Tín Biểu: Anh giáo chính thống chấp nhận ba tín biểu lịch sử: Tín điều các Sứ đồ (Apostles' Creed), Tín điều Nicene, và Tín điều Athanasian. Những tín biểu này được xem như là sự tóm tắt chính xác của đức tin Cơ Đốc dựa trên Kinh Thánh.
3. Ba Mươi Chín Tín Điều (Thirty-Nine Articles): Đây là văn kiện thần học nền tảng, thể hiện rõ tính chất Tin Lành của Anh giáo. Một số điểm đáng chú ý:
- Sự Cứu Rỗi Bởi Đức Tin (Justification by Faith Alone): Điều XI tuyên bố rõ: "Chúng ta được kể là công bình trước mặt Đức Chúa Trời chỉ bởi đức tin nơi công giá của Chúa Cứu Thế Giê-xu mà thôi." Đây là nguyên lý Sola Fide của Cải Chánh, hoàn toàn phù hợp với Rô-ma 3:28: "Vậy thì chúng ta nhờ đức tin mà xưng công bình, chớ chẳng phải nhờ việc làm theo luật pháp".
- Thánh Lễ (Eucharist): Điều XXVIII bác bỏ học thuyết "biến thể" (transubstantiation) của Công giáo, khẳng định bánh và rượu không thay đổi bản chất. Sự hiện diện của Chúa Christ trong Tiệc Thánh được xem là thiêng liêng và bằng đức tin. Sự dự phần nhằm tưởng niệm sự chết của Ngài và củng cố đức tin của người tin. Điều này vang vọng lời Chúa Giê-xu: "Hãy làm điều nầy để nhớ ta" (Lu-ca 22:19).
- Chức Vụ và Các Bí Tích (Sacraments): Anh giáo công nhận hai bí tích do Chúa Christ thiết lập: Báp-têm và Tiệc Thánh (Điều XXV). Các nghi lễ khác như xức dầu, hôn phối... được gọi là "các lễ nghi thiêng liêng".
Từ lăng kính của một nhà nghiên cứu Tin Lành lấy Kinh Thánh làm nền tảng duy nhất (Sola Scriptura), chúng ta có thể nhận thấy một số điểm tích cực và những khoảng cách so với Kinh Thánh trong Anh giáo.
Điểm Tích Cực và Phù Hợp với Kinh Thánh:
- Nhấn mạnh vào Ân điển và Đức tin: Việc tuyên xưng sự xưng công bình bởi đức tin trong Ba Mươi Chín Tín Điều là một điểm sáng thần học quan trọng, trung tâm với Phúc Âm. Đây là "ân điển, bởi đức tin mà đến" (Ê-phê-sô 2:8).
- Tầm quan trọng của Kinh Thánh: Lý thuyết về thẩm quyền tối cao của Kinh Thánh là đúng đắn và cần thiết.
- Cấu trúc Linh hoạt: Sự đa dạng trong Anh giáo (từ Cao giáo gần Công giáo đến Phúc Âm nhấn mạnh giảng Phúc Âm) cho phép sự nhấn mạnh khác nhau, trong đó nhánh Anh giáo Phúc Âm (Evangelical Anglicanism) thường rất trung thành với các nguyên lý Cải Chánh và chú trọng truyền giảng.
Những Khoảng Cách và Mối Quan Tâm từ Góc Nhìn Tin Lành Thuần Túy:
- "Con Đường Trung Đạo" và Sự Rõ Ràng: Việc tìm kiếm sự trung gian đôi khi có thể làm lu mờ các chân lý Kinh Thánh rõ ràng. Kinh Thánh thường đưa ra những sự phân biệt dứt khoát: ánh sáng và tối tăm (2 Cô-rinh-tô 6:14), chân lý và sai lầm. Tính bao dung rộng rãi về giáo lý đôi khi khiến ranh giới của chân lý trở nên mờ nhạt.
- Vai Trò của Truyền Thống: Mặc dù tuyên bố Sola Scriptura, trên thực tế, truyền thống (như các nghi lễ, cơ cấu giám mục, phụng vụ) thường có sức nặng rất lớn, đôi khi có thể che khuất sự đơn giản và tự do trong Đấng Christ. Sứ đồ Phao-lô cảnh báo về "sự khôn ngoan của loài người" và "lời nói khéo léo" có thể làm hư không thập tự giá của Đấng Christ (1 Cô-rinh-tô 1:17, 2:5).
- Chức Vụ Giám Mục và Sự Kế Vị Tông Đồ: Học thuyết về sự kế vị tông đồ qua việc đặt tay của các giám mục, được nhánh Cao giáo coi trọng, không tìm thấy cơ sở rõ ràng trong Tân Ước như là điều kiện tối cần cho chức vụ hay ân điển. Tân Ước nhấn mạnh đến ân tứ và sự kêu gọi bởi Đức Thánh Linh (Ê-phê-sô 4:11-12), và sự công nhận bởi Hội Thánh địa phương.
- Sự Cứu Rỗi và Phúc Âm: Mối quan tâm lớn nhất từ góc độ Tin Lành là sự rõ ràng và nhất quán trong việc rao giảng Phúc Âm thuần túy. Dù tín điều nói một đằng, việc thực hành trong một giáo hội rộng lớn có thể khác. Lời kêu gọi của Phao-lô là: "Hãy giữ lấy mẫu mực của các lời lành mà con đã nghe nơi ta, trong đức tin và trong sự yêu thương trong Đấng Christ Jêsus" (2 Ti-mô-thê 1:13). Sự trung thành với "mẫu mực" Phúc Âm đó là điều tối quan trọng.
Nghiên cứu về Anh giáo, dù chúng ta có thuộc về truyền thống ấy hay không, cũng đem lại những bài học quý giá cho hành trình đức tin cá nhân:
1. Lấy Chúa Christ và Phúc Âm Làm Trung Tâm: Lịch sử nhắc nhở chúng ta rằng những cuộc cải cách thật phải xuất phát từ một khao khát trung tín với Chúa Giê-xu Christ và Phúc Âm của Ngài, chứ không phải từ động cơ chính trị hay cá nhân. Mỗi Cơ Đốc nhân cần thường xuyên tự vấn: Điều gì đang là trung tâm đời sống và Hội Thánh của tôi? Có phải là "Cho tôi, sống là Đấng Christ" (Phi-líp 1:21) không?
2. Quy Phục Tối Cao Dưới Thẩm Quyền Kinh Thánh: Bài học về Con Đường Trung Đạo cảnh báo chúng ta về nguy cơ hòa hợp chân lý với văn hóa hoặc truyền thống đến mức làm loãng nó. Chúng ta được kêu gọi để có lòng can đảm đứng vững trên Lời Đức Chúa Trời, ngay cả khi điều đó có nghĩa là phải đứng riêng ra. Hãy như người Bê-rê, "ngày nào cũng tra xem Kinh Thánh, để xem lời giảng có thật chăng" (Công vụ 17:11).
3. Tìm Kiếm Sự Hiệp Nhất Trong Chân Lý, Không Phải Trong Sự Thỏa Hiệp: Hiệp nhất mà Kinh Thánh nói đến là hiệp nhất trong Đức Thánh Linh và trong chân lý của Phúc Âm (Ê-phê-sô 4:3-6, 13). Hiệp nhất thật không phải là giảm thiểu các giáo lý cốt lõi để mọi người chấp nhận, mà là cùng nhau quy phục Chúa Christ và Lời Ngài.
4. Tập Trung vào Cốt Lõi và Sự Đơn Giản của Đấng Christ: Sự phức tạp về nghi lễ và cấu trúc đôi khi có thể khiến người ta xao lãng khỏi sự đơn giản và quyền năng của thập tự giá. Sứ đồ Phao-lô quyết định "chẳng biết sự gì khác giữa anh em, ngoài Đức Chúa Jêsus Christ, và Đức Chúa Jêsus Christ bị đóng đinh trên cây thập tự" (1 Cô-rinh-tô 2:2). Đây phải là tâm điểm của mọi Cơ Đốc nhân.
Giáo hội Anh giáo, với lịch sử lâu dài và phức tạp, đại diện cho một nỗ lực đặc biệt trong việc tìm kiếm một con đường Cơ Đốc giáo giữa các thái cực. Trong di sản của mình, Anh giáo mang cả những kho báu thần học Tin Lành quý giá (như sự xưng công bình bởi đức tin) lẫn những gánh nặng của truyền thống và cấu trúc có nguy cơ che khuất Phúc Âm đơn sơ.
Là những Cơ Đốc nhân, nhiệm vụ của chúng ta không phải là chỉ trích, mà là học hỏi từ lịch sử, trung thành với Lời Chúa, và luôn đặt Chúa Giê-xu Christ lên hàng đầu. Dù thuộc về hệ phái nào, lời kêu gọi cho mỗi chúng ta vẫn là: "Hãy có trí khôn như vậy trong anh em, vốn có trong Đức Chúa Jêsus Christ" (Phi-líp 2:5), và rao truyền Phúc Âm cứu rỗi duy nhất - "chẳng có dưới trời một danh nào khác ban cho loài người, để chúng ta phải nhờ đó mà được cứu" (Công vụ 4:12).
Ước mong mỗi chúng ta, qua việc nghiên cứu và suy ngẫm, sẽ càng trung thành hơn với Chúa và Lời Ngài, xây dựng đời sống mình trên nền đá vững chắc là chính Chúa Giê-xu Christ (Ma-thi-ơ 7:24-25).