Người Moor là ai?

Trong hành trình khám phá Kinh Thánh và lịch sử cổ đại, chúng ta thường bắt gặp những tên gọi của các dân tộc, những vùng đất mang đầy màu sắc huyền bí và ý nghĩa thần học sâu sắc. Một trong những tên gọi đó là “người Moor”. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ đi sâu vào nguồn gốc, lịch sử, sự xuất hiện trong Kinh Thánh và những bài học thuộc linh quý báu dành cho Cơ Đốc nhân ngày nay.

Thuật ngữ "Moor" (tiếng Latinh: Mauri) trong lịch sử châu Âu thường được dùng để chỉ những cư dân Hồi giáo gốc Berber và Ả Rập từ Bắc Phi, đặc biệt là những người đã chinh phục và cai trị bán đảo Iberia (Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha) từ thế kỷ thứ 8 đến thế kỷ thứ 15. Tuy nhiên, trong bối cảnh Kinh Thánh và thế giới cổ đại mà Cựu Ước và Tân Ước đề cập, thuật ngữ này có liên hệ mật thiết với một vùng đất và dân tộc xa xưa hơn nhiều: Ê-thi-ô-bi (Ethiopia) hoặc Cush.

Trong các bản Kinh Thánh tiếng Anh cổ (như KJV), từ "Moor" đôi khi được dùng để dịch từ "Αἰθίοψ" (Aithiops) trong tiếng Hy Lạp hoặc "כּוּשׁ" (Kush) trong tiếng Hê-bơ-rơ. "Aithiops" nghĩa đen là "khuôn mặt bị cháy", chỉ về người dân từ vùng đất phía nam Ai Cập, tức là Nubia và vương quốc Kush (ngày nay là Sudan và miền bắc Ethiopia). Vì vậy, trong phạm vi Kinh Thánh, khi nghiên cứu về "người Moor", chúng ta thực chất đang nghiên cứu về người Cush/Ê-thi-ô-bi – một dân tộc da đen hùng mạnh, có nền văn minh lâu đời, và quan trọng hơn, là một dân tộc xuất hiện xuyên suốt trong câu chuyện cứu rỗi của Đức Chúa Trời.

Sự hiện diện của người Cush/Ê-thi-ô-bi trong Kinh Thánh không phải là ngẫu nhiên. Điều này phá vỡ quan niệm cho rằng Đức Chúa Trời chỉ quan tâm đến dân Y-sơ-ra-ên, và chứng minh rằng kế hoạch cứu rỗi của Ngài dành cho mọi dân tộc, mọi màu da, mọi nền văn hóa.

• Môi-se và Người Vợ Ê-thi-ô-bi (Cushite): Dân số ký 12:1 chép: "Mi-ri-am và A-rôn nói hành Môi-se vì cớ người đàn bà Ê-thi-ô-bi mà người đã lấy..." (KTH1925). Sự kiện này dẫn đến việc Mi-ri-am bị phung. Sự kiện này cho thấy ngay từ buổi đầu lịch sử dân Y-sơ-ra-ên, đã có sự kết hợp hôn nhân với người ngoại bang từ châu Phi, và Đức Chúa Trời đã bênh vực Môi-se, bày tỏ thái độ của Ngài.
• Ê-bết-mê-lết, Người Ê-thi-ô-bi: Trong sách Giê-rê-mi, một nhân vật đầy lòng nhân ái xuất hiện. Khi tiên tri Giê-rê-mi bị bỏ vào hố sâu, một hoạn quan người Ê-thi-ô-bi tên là Ê-bết-mê-lết (có nghĩa là "đầy tớ của vua") đã can thiệp với vua và giải cứu nhà tiên tri (Giê-rê-mi 38:7-13; 39:15-18). Đức Chúa Trời không những ghi nhận hành động này mà còn hứa ban sự giải cứu cho chính Ê-bết-mê-lết trong ngày thành Giê-ru-sa-lem bị sụp đổ. Đây là một lời hứa cứu rỗi cá nhân dành cho một người ngoại quốc.
• Tiên Tri Sô-phô-ni: Đáng chú ý, tiên tri Sô-phô-ni, tác giả của một sách tiên tri trong Cựu Ước, có xuất thân đặc biệt. Sô-phô-ni 1:1 giới thiệu ông là "con trai Cu-si". Từ "Cu-si" (כּוּשִׁי - Kushi) chính là "người Cush/Ê-thi-ô-bi". Điều này có nghĩa một trong những tiên tri của Đức Giê-hô-va có thể có gốc gác hoặc liên hệ trực tiếp với người Moor/Ê-thi-ô-bi.

Nếu Cựu Ước phác thảo về ân điển phổ quát, thì Tân Ước chính là sự ứng nghiệm trọn vẹn. Sách Công vụ các Sứ đồ, ghi lại sự lan truyền của Tin Lành, mở đầu bằng một sự kiện mang tính biểu tượng cao:

Công Vụ 8:26-39 – Câu Chuyện Hoạn Quan Ê-thi-ô-bi: Đây là phân đoạn then chốt nhất khi nghiên cứu về người Moor/Ê-thi-ô-bi trong Tân Ước.

• Nhân vật: Một hoạn quan (εὐνοῦχος - eunouchos) của nước Ê-thi-ô-bi, làm quan hầu cho Can-đác, nữ vương nước Ê-thi-ô-bi. Ông là một người có địa vị cao, giàu có, và quan trọng nhất – là một người tìm kiếm Đức Chúa Trời (ông lên Giê-ru-sa-lem để thờ phượng và đang đọc sách tiên tri Ê-sai trên đường về).
• Sự Dẫn Dắt của Chúa: Thánh Linh đặc biệt phán với Phi-líp: "Hãy chổi dậy, đi về phía nam, trên con đường từ thành Giê-ru-sa-lem xuống thành Ga-xa" (Công vụ 8:26). Sự vâng lời của Phi-líp đã dẫn đến một cuộc gặp gỡ định mệnh.
• Nội Dung Truyền Giáo: Phi-líp giải thích phân đoạn Ê-sai 53 về "Chiên Con chịu sát tế" cho hoạn quan. Trọng tâm của sứ điệp chính là Chúa Giê-xu Christ và sự chết thay, sống lại của Ngài.
• Kết Quả: Hoạn quan tin nhận Chúa Giê-xu và được làm báp-tem. Ông trở về nước Ê-thi-ô-bi với niềm vui lớn. Truyền thống cho rằng ông chính là người đã đem Tin Lành về châu Phi, khởi đầu cho Hội Thánh tại lục địa này.

Sự kiện này có ý nghĩa thần học vô cùng to lớn:

• Nó phá vỡ mọi rào cản: chủng tộc (da đen), địa lý (người nước ngoài), tôn giáo (người ngoại), tình trạng xã hội (hoạn quan/người bị khuyết tật về mặt sinh lý theo quan niện Do Thái giáo).
• Nó chứng minh Tin Lành là cho tất cả mọi người, bất kỳ ai tin nhận Chúa Giê-xu đều được cứu.
• Nó là sự ứng nghiệm của Chúa Giê-xu trong Ma-thi-ơ 28:19: "Hãy đi dạy dỗ muôn dân..." và Công vụ 1:8: "...các ngươi sẽ làm chứng về ta... cho đến cùng trái đất."

Lịch sử và sự hiện diện của người Moor/Ê-thi-ô-bi trong Kinh Thánh không chỉ là kiến thức lịch sử, mà còn mang đến những bài học sống động cho Hội Thánh ngày nay.

1. Phá Đổ Thành Kiến và Định Kiến Cá Nhân: Cũng như Mi-ri-am và A-rôn có thành kiến với vợ Môi-se, chúng ta dễ có những định kiến vô thức về chủng tộc, văn hóa, hay địa vị xã hội của người khác. Kinh Thánh dạy chúng ta nhìn mọi người như Đức Chúa Trời nhìn – là những linh hồn quý giá được tạo nên theo hình ảnh Ngài (Sáng thế ký 1:27). Chúng ta được kêu gọi để yêu thương người lân cận không phân biệt (Lu-ca 10:25-37).

2. Sứ Mạng Toàn Cầu Là Trọng Tâm Của Hội Thánh: Câu chuyện hoạn quan Ê-thi-ô-bi là một bức tranh mẫu mực về truyền giáo: Thánh Linh dẫn dắt + con người vâng lời + Lời Chúa được rao giảng + đức tin đáp ứng = một Cơ Đốc nhân mới và một quốc gia được chạm đến. Chúng ta cần có tấm lòng hướng về những vùng đất, những dân tộc xa xôi, tin rằng Đức Chúa Trời đang chuẩn bị lòng nhiều người như Ngài đã chuẩn bị lòng hoạn quan kia.

3. Sự Cứu Rỗi Là Bởi Đức Tin, Không Bởi Xuất Thân: Hoạn quan không được cứu vì ông là một quan chức giàu có, hay vì ông đã hành hương về Giê-ru-sa-lem. Ông được cứu khi ông tin nhận Chúa Giê-xu mà Phi-líp rao giảng. Điều này nhắc nhở chúng ta rằng mọi nỗ lực tôn giáo, mọi thành tích cá nhân đều không thể cứu được ai. Chỉ duy nhất ân điển qua đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ mới đem lại sự cứu rỗi (Ê-phê-sô 2:8-9).

4. Tầm Quan Trọng Của Việc Học & Giải Nghĩa Kinh Thánh Đúng Đắn: Hoạn quan đọc Kinh Thánh nhưng không hiểu cho đến khi có người giải thích (Công vụ 8:30-31). Chúng ta cần siêng năng học hỏi Lời Chúa và khiêm nhường tìm kiếm sự dạy dỗ từ những tôi tớ trung tín của Đức Chúa Trời. Đồng thời, chúng ta cũng được kêu gọi để sẵn sàng giải bày Lời Chúa cho những người đang tìm kiếm.

Người Moor, hay chính xác hơn là người Cush/Ê-thi-ô-bi trong Kinh Thánh, không phải là một chú thích lịch sử mờ nhạt. Họ là những nhân chứng sống động về tấm lòng yêu thương rộng lớn của Đức Chúa Trời dành cho muôn dân. Từ một tiên tri như Sô-phô-ni, một ân nhân như Ê-bết-mê-lết, cho đến một tín đồ đầu tiên của châu Phi như hoạn quan Ê-thi-ô-bi, họ đều khẳng định một chân lý: “Đức Chúa Trời yêu thương thế gian...” (Giăng 3:16).

Là Cơ Đốc nhân trong thế kỷ 21, chúng ta được thừa hưởng di sản đức tin phổ quát này. Hãy sống với tấm lòng rộng mở, phá bỏ mọi rào cản, nhiệt thành với sứ mạng truyền giáo, và luôn đặt Chúa Giê-xu Christ – Chiên Con của Đức Chúa Trời – làm trung tâm của mọi sự rao giảng và đời sống chúng ta. Qua đó, chúng ta tiếp nối công việc mà Phi-líp đã bắt đầu trên con đường vắng đó, đem ánh sáng Phúc Âm đến cho mọi dân tộc, kể cả những vùng đất xa xôi nhất.