Sự Tha Thứ Trong Cựu Ước: Khi Ân Điển Vượt Qua Nghi Lễ
Hệ thống tế lễ trong Cựu Ước, được thiết lập chi tiết qua Môi-se, là con đường chính thức và được mặc khải để dân Y-sơ-ra-ên nhận được sự tha thứ tội lỗi. Sách Lê-vi Ký nhấn mạnh: “Vì sinh mạng của xác thịt ở trong huyết; ta đã cho các ngươi huyết rưới trên bàn thờ đặng làm lễ chuộc tội cho linh hồn mình; vì nhờ sinh mạng mà huyết chuộc tội” (Lê-vi Ký 17:11). Thế nhưng, khi đọc kỹ Kinh Thánh Cựu Ước, chúng ta bắt gặp những câu chuyện đầy kinh ngạc về sự tha thứ của Đức Chúa Trời dành cho những cá nhân mà không hề có một ghi chép rõ ràng nào về việc họ dâng một sinh tế theo đúng nghi thức. Điều này đặt ra câu hỏi thần học sâu sắc: Phải chăng sự tha thứ của Chúa hoàn toàn bị ràng buộc bởi nghi lễ, hay có một nguyên lý cao trọng hơn, một thực tại thuộc linh sâu nhiệm hơn đang vận hành? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá bản chất của sự tha thứ trong Cựu Ước, qua đó làm sáng tỏ mối liên hệ giữa ân điển, đức tin và giao ước, đồng thời hé mở hình bóng về sự chuộc tội trọn vẹn trong Đấng Christ.
Trước khi phân tích các trường hợp cá biệt, chúng ta phải hiểu nền tảng của mọi sự tha thứ trong Kinh Thánh: Giao ước (ברית - beriyt) và Ân điển (חסד - chesed/חֶסֶד). Giao ước của Đức Chúa Trời với Áp-ra-ham và dòng dõi ông là một giao ước của ân điển, dựa trên lời hứa và sự thành tín của Ngài (Sáng Thế Ký 15, 17). Hệ thống tế lễ tại núi Si-na-i (Xuất Ê-díp-tô Ký 24) là phần phụ gia của giao ước, đưa ra phương cách để một dân tộc thánh có thể duy trì mối tương giao với Đức Chúa Trời thánh khiết giữa sự ô uế tội lỗi không thể tránh khỏi. Nó là “bóng” của những sự tốt lành sẽ đến, chứ không phải hình thật của chính những sự đó (Hê-bơ-rơ 10:1).
Bản tánh của Đức Chúa Trời được tuyên bố rõ ràng từ đầu: “Đức Giê-hô-va! Đức Giê-hô-va! là Đức Chúa Trời nhân từ, thương xót, chậm giận, dầy dẫy ân huệ và thành thực” (Xuất Ê-díp-tô Ký 34:6). Từ “nhân từ” ở đây là rachum (רַחוּם), bắt nguồn từ từ gốc rechem (רחם) nghĩa là “dạ con”, diễn tả tình yêu thương sâu đậm, nồng ấm như của người mẹ. Còn “thương xót” là chanun (חַנּוּן), liên quan đến ân điển (chen - חֵן). Sự tha thứ bắt nguồn từ chính bản tánh yêu thương và thương xót này của Đức Chúa Trời, chứ không phải từ hiệu lực ma thuật của nghi thức. Nghi thức là phương tiện Ngài lập nên để con người tiếp nhận và kinh nghiệm sự tha thứ ấy một cách cụ thể.
1. Đa-vít Và Tội Với Bát-sê-ba (2 Sa-mu-ên 12, Thi Thiên 51): Đây là minh họa rõ ràng nhất. Sau khi bị tiên tri Na-than quở trách, Đa-vít đã thốt lên: “Tôi có phạm tội cùng Đức Giê-hô-va” (2 Sa-mu-ên 12:13). Na-than đáp: “Đức Giê-hô-va cũng đã xóa bỏ tội của vua”. Không có ghi chép nào cho thấy Đa-vít lập tức đi dâng một con sinh tế chuộc tội theo Lê-vi Ký 4. Thay vào đó, chúng ta có Thi Thiên 51 - lời cầu nguyện ăn năn thống thiết. Đa-vít kêu cầu: “Xin hãy thương xót tôi, ôi Đức Chúa Trời, tùy lòng nhân từ Chúa... Hãy lấy cây kinh giới rưới tôi, thì tôi sẽ được sạch... Hãy làm cho tôi nghe sự vui vẻ và mừng rỡ... Hãy mở môi tôi, thì miệng tôi sẽ tôn ngợi Chúa. Vì Chúa chẳng ưa thích của lễ, bằng vậy, tôi chắc đã dâng; của lễ thiêu cũng không đẹp lòng Chúa. Đức Chúa Trời ơi, của lễ đẹp lòng Chúa là tâm thần đau thương: Trái tim tan nát và thống hối, Chúa chẳng khinh dể đâu” (Thi Thiên 51:1, 7, 8, 15-17).
Từ “tâm thần đau thương” trong câu 17 là ruach nishbarah (רוּחַ נִשְׁבָּרָה) – “tâm linh bị đập vỡ, bẻ gãy”. Đa-vít hiểu rằng điều Chúa đòi hỏi trước nhất không phải là nghi lễ bề ngoài, mà là tấm lòng tan vỡ, ăn năn thật sự (שׁוּב - shuv, quay trở lại). Sinh tế là biểu hiện bên ngoài của sự ăn năn bên trong này. Nhưng khi sinh tế không có hoặc chưa kịp dâng, chính sự ăn năn thật lòng đã hướng về Đấng ban cho hệ thống tế lễ và đặt niềm tin nơi lòng thương xót của Ngài. Đức Chúa Trời tha thứ dựa trên đức tin hướng về Ngài, là gốc rễ của mọi nghi thức sau này.
2. Dân Thành Ni-ni-ve (Giô-na 3): Khi tiên tri Giô-na rao giảng sự phán xét, cả thành phố ngoại bang Ni-ni-ve, từ vua đến dân thường và súc vật, đều kiêng ăn, quấn bao gai và kêu cầu Đức Chúa Trời cách khẩn thiết. Vua truyền lệnh: “Ai nấy khá trở lại, bỏ đường lối xấu mình và sự hung bạo của tay mình... Biết đâu Đức Chúa Trời sẽ xây lại và ăn năn, xây khỏi cơn nóng giận mình, và chúng ta khỏi chết chăng?” (Giô-na 3:8-9). Kết quả là: “Đức Chúa Trời thấy việc họ làm đều trở lại bỏ đường lối xấu của mình; Đức Chúa Trời bèn ăn năn sự họa mà Ngài đã phán sẽ làm cho họ, và Ngài không làm sự họa ấy” (câu 10).
Ở đây, một dân tộc không thuộc giao ước Si-na-i, không có đền thờ, không có thầy tế lễ, và hoàn toàn không dâng một sinh tế nào, đã nhận được sự tha thứ và nước được tha khỏi sự hủy diệt. Chìa khóa nằm ở cụm từ “trở lại, bỏ đường lối xấu” (shuv một lần nữa). Hành động ăn năn thật lòng và từ bỏ tội lỗi của họ đã là một sự đáp ứng đức tin đối với lời rao giảng về Đức Chúa Trời. Sự tha thứ dựa trên lòng thương xót phổ quát của Đức Chúa Trời dành cho mọi người biết ăn năn (Giô-na 4:2, chính Giô-na xác nhận điều này).
3. Người Đàn Bà Tội Lỗi Xức Dầu Cho Chúa Giê-xu (Lu-ca 7:36-50): Mặc dù đây là sách Tân Ước, nhưng nó minh họa trọn vẹn nguyên tắc Cựu Ước mà Chúa Giê-xu dạy. Người đàn bà không mang theo chiên con hay chim cu để dâng, bà chỉ mang theo tấm lòng ăn năn, yêu mến và lòng biết ơn. Chúa Giê-xu phán: “Vì cớ đó, ta nói cùng ngươi, tội lỗi ngươi nhiều lắm, đều đã được tha rồi, vì ngươi đã yêu mến nhiều” (Lu-ca 7:47). Rồi Ngài xác nhận với bà: “Đức tin ngươi đã cứu ngươi, hãy đi cho bình an” (câu 50). Đức tin và tình yêu thương phát xuất từ sự nhận biết mình được tha thứ nhiều, chính là của lễ đẹp lòng Chúa.
Sứ đồ Phao-lô sau này sẽ trích dẫn Thi Thiên 32:1-2 (một Thi Thiên của Đa-vít về sự tha thứ) để luận giải về sự xưng nghĩa bởi đức tin: “Phước thay cho kẻ... tội lỗi được tha thứ... Phước thay cho người mà Chúa chẳng kể tội lỗi!” (Rô-ma 4:7-8). Ông chỉ ra rằng Đa-vít được kể là công bình trước khi được cắt bì và ngoài các việc của luật pháp (Rô-ma 4:6-11). Điều này cho thấy một chân lý xuyên suốt cả Cựu Ước lẫn Tân Ước: Sự công bình hóa (xưng nghĩa) luôn đến bởi đức tin, chứ không bởi việc làm của luật pháp.
Hệ thống tế lễ không phải là nguyên nhân của sự tha thứ, mà là phương tiện biểu hiện và tuyên bố sự tha thứ dựa trên đức tin. Nó là một bài học thực thể (object lesson) về cái giá của tội lỗi (sự chết) và sự thay thế. Khi một người dâng sinh tế với đức tin và lòng ăn năn, họ đang bày tỏ sự đồng ý với đường lối của Chúa và đặt hy vọng vào lời hứa tha thứ của Ngài gắn liền với nghi thức đó. Nhưng đức tin và sự ăn năn ấy có thể tồn tại và được Chúa nhậm ngay cả khi phương tiện biểu hiện bị thiếu hoặc chưa kịp thực hiện, bởi vì Ngài nhìn thấy lòng người.
Các tiên tri thường lên án sự dâng sinh tế mà thiếu đức tin và lòng công bình: “Đức Giê-hô-va phán: Ta chán ghét, khinh dể những kỳ lễ các ngươi... Dầu các ngươi dâng cho ta những của lễ thiêu và của lễ chay, ta chẳng nhận lấy... Hãy làm cho xa ta sự ồn ào của bài hát ngươi... Nhưng khá làm cho sự chánh trực chảy như nước, và sự công bình như sông lớn cuồn cuộn” (A-mốt 5:21-24). Sinh tế không có giá trị nếu tấm lòng xa cách Chúa (Ê-sai 1:11-17).
Mọi sự tha thứ trong Cựu Ước, dù có qua sinh tế hay không, thực chất đều dựa trên công lao thay thế tương lai của Đấng Mê-si. Đức Chúa Trời là Đấng ở ngoài thời gian. Khi Ngài tha thứ cho Đa-vít hay dân Ni-ni-ve, Ngài làm điều đó trên cơ sở của giao ước ân điển và trong sự soi xét đến sự chết chuộc tội hoàn hảo của Chúa Giê-xu Christ sẽ diễn ra trong tương lai. Sách Hê-bơ-rơ giải thích: “Ấy là trong ý định đó, chúng ta được nên thánh nhờ sự dâng thân thể của Đức Chúa Giê-xu Christ một lần đủ cả... Vì nhờ sự dâng chỉ một của lễ mà Ngài làm cho những kẻ nên thánh được trọn vẹn đời đời” (Hê-bơ-rơ 10:10, 14).
Các sinh tế trong Cựu Ước là “hình và bóng” (câu 1), nhắc đi nhắc lại về nhu cầu cần có huyết đổ ra để chuộc tội. Nhưng chúng không thể “cất tội lỗi đi được” (Hê-bơ-rơ 10:4,11). Chúng chỉ tạm thời “che đậy” tội lỗi ( từ kaphar - כָּפַר, thường dịch là “chuộc tội”, cũng có nghĩa là “che phủ”) cho đến khi Đấng Christ, “Chiên Con của Đức Chúa Trời, là Đấng cất tội lỗi thế gian đi” (Giăng 1:29). Vì vậy, sự tha thứ chân thật và cuối cùng luôn dựa trên sinh tế thay thế của Đấng Christ. Trong Cựu Ước, sự tha thứ được ban cho những ai, bằng đức tin, hướng về Đức Chúa Trời của giao ước, là Đấng sẽ cung ứng phương cách cứu chuộc sau cùng.
1. Hiểu Đúng Về Ân Điển Và Đức Tin: Bài học này giải phóng chúng ta khỏi tư tưởng duy nghi thức. Chúng ta được cứu và được tha thứ hoàn toàn bởi ân điển, qua đức tin nơi công lao của Chúa Giê-xu Christ (Ê-phê-sô 2:8-9). Ngay cả các thánh lễ, báp-têm, hay sự dâng hiến – nếu tách rời khỏi đức tin và tấm lòng ăn năn – đều trở nên vô nghĩa. Đức tin chân chính luôn kèm theo tấm lòng tan vỡ vì tội và khao khát được ở trong mối thông công với Chúa.
2. Bản Chất Của Sự Ăn Năn: Khi phạm tội, điều đầu tiên Chúa muốn thấy nơi chúng ta không phải là một hành động đền bù hay tự hành xác, mà là tấm lòng ăn năn thật sự (metanoia trong Tân Ước – sự thay đổi tâm trí, quay đầu lại). Hãy học theo gương Đa-vít: thành thật xưng tội với Chúa (1 Giăng 1:9), không đổ lỗi, và hoàn toàn nương dựa vào lòng thương xót của Ngài.
3. Sự Tự Do Trong Chúa Christ: Chúng ta không còn bị ràng buộc bởi một hệ thống tế lễ phức tạp. Chúa Giê-xu là sinh tế cuối cùng, một lần đủ cả. Mỗi lần chúng ta xưng tội, sự tha thứ đã được đảm bảo trên nền tảng huyết Ngài. Điều này mang lại sự bình an và tự do để chúng ta chạy thẳng đến ngôi ân điển (Hê-bơ-rơ 4:16).
4. Đời Sống Của Lòng Biết Ơn Và Vâng Phục: Được tha thứ nhiều, chúng ta phải yêu mến nhiều (Lu-ca 7:47). Lời đáp lại đúng đắn không phải là sự cố gắng trả nợ, mà là một đời sống dâng hiến, vâng phục và yêu thương phục vụ như một của lễ sống và thánh, đẹp lòng Đức Chúa Trời (Rô-ma 12:1).
Những lần Chúa tha thứ trong Cựu Ước mà không ghi nhận việc dâng sinh tế không phải là sự bất nhất hay vi phạm luật pháp của Ngài. Trái lại, chúng hé mở cho chúng ta thấy trái tim của Đức Chúa Trời và cốt lõi của đạo: Sự tha thứ bắt nguồn từ ân điển và lòng thương xót (chesed và rachamim) của Đức Chúa Trời, được con người tiếp nhận qua đức tin và sự ăn năn thật lòng (emunah và shuv). Hệ thống tế lễ là phương tiện Chúa ban để biểu lộ và xác nhận sự tha thứ đó, đồng thời hướng mọi người về Chiên Con chịu chết là Chúa Giê-xu Christ. Ngày nay, chúng ta sống trong sự sáng tỏ của lẽ thật này: Đấng Christ đã làm trọn mọi sự. Ước gì mỗi chúng ta, với tấm lòng tan vỡ và đức tin chân thành, luôn chạy đến với Ngôi Ân Điển để nhận lấy sự tha thứ dồi dào, rồi sống một đời sống biết ơn, yêu mến và vâng phục Đấng đã yêu thương và phó chính mình Ngài vì chúng ta.