Ý Nghĩa Của Các Nơi Cao Trong Kinh Thánh
Trong hành trình nghiên cứu Kinh Thánh, cụm từ “các nơi cao” (high places) xuất hiện với tần suất đáng kể, đặc biệt trong các sách lịch sử và tiên tri Cựu Ước. Đây không chỉ là một khái niệm địa lý, mà còn là một biểu tượng tâm linh phức tạp, mang theo những bài học sâu sắc về sự thờ phượng, sự vâng lời và tấm lòng của con dân Chúa. Bài viết này sẽ đi sâu khảo sát ý nghĩa đa chiều của “các nơi cao” từ góc độ ngữ nguyên, bối cảnh lịch sử, thần học và ứng dụng thuộc linh cho Cơ Đốc nhân ngày nay.
Trong tiếng Hê-bơ-rơ, từ được dịch là “nơi cao” là “bāmâ” (בָּמָה, số nhiều: bāmôt). Từ này mang ý nghĩa cơ bản là “lưng” hoặc “đồi”, chỉ những vị trí địa hình cao như đồi, núi hoặc các công trình nhân tạo được đắp cao lên. Trong văn hóa Cận Đông cổ đại, các vị trí cao được cho là gần với các vị thần trên trời hơn, nên thường được chọn làm nơi để dựng bàn thờ và tiến hành các nghi lễ tôn giáo.
Từ ngữ tương đương trong tiếng Hy Lạp (Bản Bảy Mươi - Septuagint) là “hypsēlos” (ὑψηλός), cũng mang nghĩa “cao, chỗ cao”. Kinh Thánh ghi nhận ngay từ thời các tổ phụ, việc xây bàn thờ trên các nơi cao không phải là điều xấu. Áp-ra-ham, Y-sác, Gia-cốp và cả Môi-se đều dựng bàn thờ cho Đức Giê-hô-va tại những nơi Ngài hiện ra (Sáng Thế Ký 12:7-8; 26:25; 35:1-7; Xuất Ê-díp-tô Ký 17:15). Tuy nhiên, bản chất và mục đích của những “nơi cao” này đã thay đổi một cách thảm hại trong lịch sử Y-sơ-ra-ên.
Sau khi dân Y-sơ-ra-ên vào Đất Hứa, một mệnh lệnh rõ ràng được ban ra: họ phải phá hủy tất cả các nơi cao, bàn thờ, trụ thờ và tượng chạm của dân Ca-na-an (Dân Số Ký 33:52; Phục Truyền Luật Lệ Ký 12:2-3). Đức Chúa Trời sẽ chọn một nơi duy nhất để “danh Ngài ngự” (Phục Truyền 12:5, 11), đầu tiên là Si-lô, sau này là Giê-ru-sa-lem. Đây là điểm then chốt: sự thờ phượng chân thật phải theo cách và tại nơi Đức Chúa Trời chỉ định, chứ không theo sở thích hay tiện nghi của con người.
Tuy nhiên, dân Y-sơ-ra-ên đã không vâng lời trọn vẹn. Họ không những không phá hủy các nơi cao của dân ngoại, mà còn bắt chước và sử dụng chúng, dẫn đến sự pha trộn tôn giáo nghiêm trọng. Các “nơi cao” trở thành biểu tượng của sự bất tuân và thờ hình tượng.
1. Thời Kỳ Các Quan Xét và Các Vua Buổi Đầu: Sách Các Quan Xét ghi nhận một chu kỳ liên tục: dân Y-sơ-ra-ên phạm tội, thờ lạy các thần tại “các nơi cao”, bị phạt, rồi được giải cứu (Các Quan Xét 3:7). Đến thời vua Sa-lô-môn, mặc dù ông xây đền thờ cho Đức Giê-hô-va, nhưng chính ông lại xây “các nơi cao” cho các thần của các bà vợ ngoại bang mình, như As-tô-rết, Minh-côm, và Mo-lóc (1 Các Vua 11:7). Điều này “chọc giận” Đức Giê-hô-va.
2. Sự Phân Chia Vương Quốc: Sau khi vương quốc chia đôi, “các nơi cao” trở thành vấn đề kinh niên, đặc biệt tại Y-sơ-ra-ên (vương quốc phía Bắc). Vì không muốn dân chúng lên Giê-ru-sa-lem (thuộc Giu-đa) để thờ phượng, vua Giê-rô-bô-am đã lập ra hai trung tâm thờ phượng riêng tại Đan và Bê-tên, đặt tượng bò con vàng và lập những thầy tế lễ “từ đám thường dân”, không thuộc chi phái Lê-vi (1 Các Vua 12:28-31). Kinh Thánh nhận xét: “Điều đó trở nên tội lỗi” và dân chúng “đi đến tận Đan để thờ lạy” (1 Các Vua 12:30). Các nơi cao này trở thành biểu tượng cho sự thờ phượng thay thế, tiện nghi và trái mạng lệnh.
Đánh giá về các vua Y-sơ-ra-ên và Giu-đa thường xoay quanh thước đo này: “Người đi theo các tội lỗi của Giê-rô-bô-am… và chẳng lìa bỏ nó” (ví dụ: 1 Các Vua 15:34; 16:31). Ngay cả những vua tốt như Giô-át, A-ma-xia, hay A-xa-ria ở Giu-đa cũng bị phê phán: “Song các nơi cao chẳng phá đi; dân sự cứ còn tế lễ và xông hương trên các nơi cao” (2 Các Vua 14:4; 15:4, 35).
Một số vị vua đã dũng cảm đứng lên chống lại hệ thống “các nơi cao” này, tiêu biểu là Ê-xê-chia và Giô-si-a.
- Vua Ê-xê-chia (2 Các Vua 18:4) được khen ngợi: “Người phá hủy các nơi cao, đập bể các trụ thờ, đánh hạ các thần A-sê-ra… Người trông cậy nơi Giê-hô-va Đức Chúa Trời của Y-sơ-ra-ên.” Hành động phá hủy vật chất đi đôi với đức tin nơi Chúa.
- Vua Giô-si-a thực hiện cuộc cải cách toàn diện nhất. Ông không chỉ phá hủy các nơi cao trong Giu-đa và Y-sơ-ra-ên, mà còn làm ô uế chính nơi cao ở Bê-tên do Giê-rô-bô-am lập, ứng nghiệm lời tiên tri từ hơn 300 năm trước (2 Các Vua 23:15-20). Đặc biệt, Kinh Thánh ghi: “Những thầy tế lễ của các nơi cao chẳng được lên đến bàn thờ của Đức Giê-hô-va tại Giê-ru-sa-lem” (2 Các Vua 23:9). Điều này nhấn mạnh sự đoạn tuyệt hoàn toàn với hệ thống thờ phượng sai lầm.
Các tiên tri cũng lớn tiếng lên án các nơi cao. Ê-sai cảnh báo về sự sụp đổ của chúng (Ê-sai 16:12). Giê-rê-mi nói chúng khiến Giu-đa phạm tội (Giê-rê-mi 17:3). Ê-xê-chi-ên công bố sự phán xét: “Nầy, ta sẽ nghịch cùng ngươi, sẽ tuốt gươm ra khỏi vỏ mà diệt khỏi giữa ngươi những kẻ công bình và kẻ dữ… Các nơi cao của ngươi sẽ bị phá hoang” (Ê-xê-chi-ên 21:3, 21:5). Các nơi cao gắn liền với sự thờ hình tượng, tà dâm và bạo lực, khiến đất nước phải gánh chịu cơn thịnh nộ của Đức Chúa Trời.
Tại sao Đức Chúa Trời lại ghét “các nơi cao” đến vậy? Câu trả lời vượt ra ngoài địa điểm vật lý, chạm đến cốt lõi của mối quan hệ giữa Đấng Tạo Hóa và con người.
1. Sự Kiêu Ngạo của Con Người: Các nơi cao đại diện cho mong muốn tự quyết trong sự thờ phượng. Con người muốn chọn địa điểm (nơi nào thuận tiện), cách thức (bắt chước dân ngoại), và đôi khi cả đối tượng (thần khác) để thờ phượng. Điều này trái ngược với nguyên tắc “Đức Giê-hô-va phán” – sự vâng lời tuyệt đối. Nó là sự kiêu ngạo tâm linh, đặt ý muốn, truyền thống và sáng kiến của con người lên trên ý muốn đã mặc khải của Đức Chúa Trời.
2. Sự Pha Trộn Ô Uế: Các nơi cao là hiện thân của sự đồng hóa với văn hóa ngoại giáo. Dân Y-sơ-ra-ên được kêu gọi trở nên “thánh”, tách biệt (Lê-vi Ký 20:26). Việc sử dụng các nơi cao của dân Ca-na-an và đặt các biểu tượng như trụ thờ (biểu tượng cho nam thần) và A-sê-ra (nữ thần) bên cạnh bàn thờ cho Đức Giê-hô-va là một sự phạm thượng, biến chân lý thành hỗn tạp.
3. Thay Thế Trung Tâm Thờ Phượng Duy Nhất: Đức Chúa Trời thiết lập Giê-ru-sa-lem và đền thờ như biểu tượng cho sự hiện diện và ân điển của Ngài. Các nơi cao phân mảnh sự thống nhất của dân sự và làm lu mờ hình ảnh về một Đấng Cứu Rỗi duy nhất sẽ đến. Chúa Giê-xu đã tuyên bố với người đàn bà Sa-ma-ri: “Giờ đến, khi các ngươi thờ lạy Cha, chẳng tại trên hòn núi nầy (Ga-ri-xim – nơi cao của người Sa-ma-ri), cũng chẳng tại thành Giê-ru-sa-lem… Đức Chúa Trời là thần, nên ai thờ lạy Ngài thì phải lấy tâm thần và lẽ thật mà thờ lạy” (Giăng 4:21, 24). Trong Đấng Christ, địa điểm không còn quan trọng, mà là tấm lòng và chân lý.
Chúng ta không còn sống dưới luật pháp về đền thờ và địa điểm thờ phượng. Hội Thánh là thân thể Đấng Christ, và mỗi tín hữu là đền thờ của Đức Thánh Linh (1 Cô-rinh-tô 3:16; 6:19). Tuy nhiên, nguyên tắc thuộc linh đằng sau việc phá hủy “các nơi cao” vẫn còn nguyên giá trị.
1. Xét Lòng Mình: “Những Nơi Cao” Cá Nhân. Mỗi chúng ta cần tự hỏi: Tôi có đang dựng lên “nơi cao” nào trong đời sống mình không? Đó có thể là:
Nơi cao của truyền thống: Đặt nghi thức, tập quán tôn giáo, hay cách làm quen thuộc lên trên Lời Chúa và sự dẫn dắt của Thánh Linh.
Nơi cao của tri thức/tài năng: Tự hào về sự hiểu biết Kinh Thánh, kinh nghiệm thuộc linh hay ân tứ, khiến chúng ta trở nên kiêu ngạo và khép lòng với người khác.
Nơi cao của sự tiện nghi: Chọn cách thờ phượng, phục vụ nào dễ dàng, thuận lợi cho bản thân, thay vì vâng theo sự kêu gọi đắt giá của Chúa.
Nơi cao của sự pha trộn thế gian: Dung hòa niềm tin với các triết lý, lối sống trái ngược với Kinh Thánh để được thế gian chấp nhận.
2. Hội Thánh Phải Cảnh Giác Với “Các Nơi Cao” Tập Thể. Hội Thánh địa phương cần trung thành với Lời Chúa và Tin Lành thuần túy. Sự cám dỗ luôn hiện hữu khi muốn thu hút đám đông bằng những “nơi cao” hấp dẫn: chương trình hoành tráng, triết lý tự cải thiện bản thân thay cho thập tự giá, hoặc sự thỏa hiệp về đạo đức. Hội Thánh phải là “trụ và nền của lẽ thật” (1 Ti-mô-thê 3:15), chứ không phải một “nơi cao” phục vụ cho sở thích đa dạng của con người.
3. “Nơi Cao” Thật Sự Của Chúng Ta: Thập Tự Giá. Phao-lô tuyên bố: “Chẳng hề chi khoe mình, ngoại trừ khoe về thập tự giá của Đức Chúa Jêsus Christ chúng ta” (Ga-la-ti 6:14). Trong kế hoạch cứu rỗi của Đức Chúa Trời, “nơi cao” thật sự không phải là ngọn núi vinh quang, mà là đồi Gô-gô-tha – nơi thấp hèn của sự chết và sự sỉ nhục. Chính tại nơi thấp hèn ấy, Đức Chúa Trời đã bày tỏ quyền năng và tình yêu cao cả nhất. Vì vậy, đời sống Cơ Đốc là một hành trình từ các “nơi cao” kiêu ngạo của mình xuống với thập tự giá, và rồi được Chúa đưa lên trong sự phục sinh và vinh hiển của Ngài.
Hành trình khảo sát về “các nơi cao” trong Kinh Thánh dẫn chúng ta đến một sự xét đoán nghiêm túc về chính tấm lòng mình. Nó không đơn thuần là câu chuyện lịch sử về sự thờ hình tượng của dân Y-sơ-ra-ên, mà là tấm gương cảnh tỉnh về khuynh hướng muốn đi đường tắt, thờ phượng theo ý riêng và pha trộn chân lý với thế gian của con người trong mọi thời đại. Lời kêu gọi của Đức Chúa Trời vẫn không thay đổi: “Hãy phá hủy các nơi cao” trong đời sống chúng ta. Hãy đập vỡ những bàn thờ cho sự kiêu ngạo, tiện nghi và thỏa hiệp. Hãy tập trung sự thờ phượng vào một mình Đức Chúa Trời, qua một Đấng Trung Bảo duy nhất là Chúa Giê-xu Christ, bằng tâm thần và lẽ thật. Chỉ khi từ bỏ những “nơi cao” giả tạo của mình, chúng ta mới thật sự được nâng lên trong ân điển và được ở trong “nơi cao” an toàn của Ngài (Thi Thiên 91:14).