Ham là ai trong Kinh Thánh?

Trong hành trình khám phá Kinh Thánh, chúng ta thường gặp những nhân vật mà câu chuyện của họ để lại những bài học sâu sắc, cảnh báo nghiêm túc về hậu quả của tội lỗi và sự suy đồi đạo đức. Một trong những nhân vật như vậy là Ham, con trai của Nô-ê. Mặc dù được nhắc đến tương đối ít trong Kinh Thánh, hành vi của Ham và hệ quả từ nó đã tạo nên một bước ngoặt lớn trong lịch sử nhân loại sau trận Đại Hồng Thủy. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào tiểu sử, hành vi, hậu quả và ý nghĩa thần học về nhân vật Ham, dựa trên nền tảng Kinh Thánh và phân tích ngữ cảnh văn hóa, ngôn ngữ nguyên thủy.

Ham (trong tiếng Hê-bơ-rơ: חָם "Cham") là một trong ba người con trai của Nô-ê, cùng với Sem và Gia-phết (Sáng Thế Ký 5:32; 6:10). Ông là nhân vật chính trong câu chuyện về sự sa ngã của Nô-ê được chép trong Sáng Thế Ký chương 9. Theo bảng gia phả trong Sáng Thế Ký 10, Ham là tổ phụ của nhiều dân tộc, bao gồm người Ca-na-an, Ai Cập (Mích-ra-im), Si-nê, Phút và các dân tộc khác ở châu Phi và vùng đất Ca-na-an (Sáng Thế Ký 10:6-20). Điều này cho thấy ông có một vị trí quan trọng trong lịch sử hình thành các quốc gia sau trận lụt.

Cả gia đình Nô-ê, bao gồm Ham, vợ ông, cùng các anh em và vợ của họ, đều được cứu trong tàu khỏi cơn Đại Hồng Thủy (Sáng Thế Ký 7:13). Họ đại diện cho sự khởi đầu mới của nhân loại, là những người công bình được Chúa chọn để bảo tồn sự sống trên đất. Do đó, hành vi của Ham sau đó càng trở nên nghiêm trọng hơn, vì nó xảy ra ngay trong gia đình của người "giảng công bình" (2 Phi-e-rơ 2:5), đe dọa đến nền tảng đạo đức của nhân loại mới.

Phân đoạn then chốt mô tả về Ham nằm trong Sáng Thế Ký 9:20-27. Chúng ta hãy phân tích từng chi tiết:

1. Bối cảnh: Sau trận lụt, Nô-ê trở thành một người trồng nho. Ông "khởi làm nghề trồng nho" (Sáng Thế Ký 9:20). Trong một lần, ông uống rượu nho say, và "nằm lõa lồ trong trại mình" (câu 21).

2. Hành vi của Ham: "Ham, cha Ca-na-an, thấy sự lõa lồ của cha mình, bèn ra nói cho hai anh em mình ở ngoài" (câu 22).

Hành động của Ham có thể được phân tích qua vài lớp:
- Thấy (ראה - ra'ah): Động từ này không chỉ đơn thuần là nhìn thoáng qua. Trong ngữ cảnh, nó có thể hàm ý sự nhìn ngắm có chủ ý, thậm chí là sự hưởng thụ khi nhìn thấy sự hổ nhục của người khác. Ham đã không lập tức quay đi hay tìm cách che đậy cho cha.
- Không che đậy mà đi kể: Thay vì bảo vệ danh dự cho cha, Ham đã chọn cách phơi bày sự yếu đuối và hổ nhục của cha mình trước mặt các anh em. Đây là sự thiếu tôn trọng nghiêm trọng, sự vui mừng trước sự sa ngã của người có địa vị (cha mình), và sự phá vỡ tình cảm gia đình.

3. Hành vi tương phản của Sem và Gia-phết: "Sem và Gia-phết bèn lấy một tấm áo choàng vắt trên vai hai anh em, đi thùi lùi vào đặng che sự lõa lồ của cha; và họ xây mặt đi, chẳng thấy sự lõa lồ của cha mình" (câu 23). Hành động này thể hiện sự tôn kính, tế nhị, và mong muốn phục hồi danh dự cho cha. Họ "xây mặt đi" - chủ động không nhìn vào sự hổ thẹn của người khác.

4. Lời Tiên Tri (hay Sự Rủa Sả) của Nô-ê: Khi Nô-ê tỉnh rượu và biết điều con trai út (Ham) đã làm cho mình, ông nói tiên tri:
- Về Ca-na-an (con của Ham): "Ca-na-an đáng rủa sả! Nó sẽ làm mọi cho các anh em mình" (câu 25).
- Về Giê-hô-va Đức Chúa Trời của Sem: "Ngợi khen Giê-hô-va, Đức Chúa Trời của Sem! Ca-na-an phải làm tôi nó" (câu 26).
- Về Gia-phết: "Nguyện Đức Chúa Trời mở rộng đất cho Gia-phết, nhưng nguyện người ở trong trại Sem, và Ca-na-an phải làm tôi người" (câu 27).

Một điểm quan trọng cần giải nghĩa: Lời rủa sả không trực tiếp nhắm vào Ham, mà vào Ca-na-an, con trai của Ham. Có nhiều cách giải thích thần học về điều này. Một số học giả cho rằng hành vi của Ham (cha) đã bày tỏ một tính cách mà sau này sẽ đơm hoa kết trái đầy đủ trong dòng dõi Ca-na-an - một dân tộc sau này bị biết đến với sự đồi bại về tôn giáo và luân lý (Lê-vi Ký 18). Lời tiên tri này đã ứng nghiệm lịch sử khi dân Y-sơ-ra-ên (dòng dõi Sem) chinh phục xứ Ca-na-an (Sách Giô-suê).

Tội của Ham không đơn giản chỉ là "nhìn thấy" sự lõa lồ của cha. Trong văn hóa và văn mạch Kinh Thánh, nó bao gồm nhiều khía cạnh nghiêm trọng:

1. Sự Thiếu Tôn Kính Cha Mẹ: Điều răn thứ năm ("Hãy hiếu kính cha mẹ ngươi") dù chưa được ban hành trên bảng đá, nhưng nguyên tắc tôn kính cha mẹ là nền tảng của trật tự gia đình và xã hội do Chúa thiết lập (Ê-phê-sô 6:1-3). Ham đã phá vỡ nguyên tắc này một cách trầm trọng.

2. Sự Vui Thích Trong Sự Sa Ngã Của Người Khác: Thay vì cảm thấy đau buồn và tìm cách giúp đỡ, Ham dường như tìm thấy sự thỏa mãn trong việc phát hiện ra điểm yếu của người có uy quyền (cha mình). Đây là biểu hiện của lòng kiêu ngạo và độc ác.

3. Tội Nói Hành (Tội Miệng Lưỡi): Ham đã "ra nói cho hai anh em". Ông đã phát tán sự việc, làm gia tăng sự hổ thẹn và tổn thương. Sách Châm Ngôn cảnh báo rất nhiều về tội của cái lưỡi (Châm Ngôn 10:18; 16:28). Gia-cơ cũng nói: "Cái lưỡi là một phần thân thể nhỏ bé, nhưng khoe khoang những việc lớn" (Gia-cơ 3:5).

4. Sự Phá Vỡ Sự Thánh Khiết Của Gia Đình: Gia đình Nô-ê là gia đình duy nhất được cứu, là hi vọng của nhân loại mới. Hành vi của Ham đã đem sự ô uế và chia rẽ vào trong nơi thánh thiết nhất – gia đình của giao ước.

Sáng Thế Ký 10 liệt kê bốn con trai của Ham: Cúc, Mích-ra-im, Phút và Ca-na-an (câu 6). Dòng dõi của họ lập nên các dân tộc và vùng đất nổi tiếng:

• Ca-na-an: Tổ phụ của dân Ca-na-an, sau này bị dân Y-sơ-ra-ên (dòng Sem) chinh phục, ứng nghiệm lời tiên tri của Nô-ê.
• Mích-ra-im: Tổ phụ của người Ai Cập. Ai Cập sau này trở thành nơi nô lệ hóa dân Y-sơ-ra-ên, nhưng cũng là nơi Chúa bày tỏ quyền năng giải cứu.
• Cúc: Thường được liên kết với vùng đất Ê-thi-ô-bi.
• Phút: Thường được cho là liên quan đến vùng Libya.

Một nhân vật nổi bật khác thuộc dòng dõi Ham là Nim-rốt, "là một tay thợ săn dũng mãnh trước mặt Đức Giê-hô-va" (Sáng Thế Ký 10:8-9). Ông lập nên một vương quốc hùng mạnh tại Ba-by-lôn và A-si-ri, những trung tâm của sự chống nghịch Chúa sau này (tháp Ba-bên). Điều này cho thấy một khuynh hướng trong dòng dõi Ham là xây dựng vương quốc và danh tiếng cho con người, thay vì vinh quang cho Đức Chúa Trời.

Trong các sách tiên tri, "đất Ca-na-an" thường được dùng như một biểu tượng cho sự ô uế, thương mại bất chính, và thờ hình tượng (Ê-sai 23:11; Sô-phô-ni 1:11; Ê-xê-chi-ên 16:29). Điều này gợi lại hậu quả lâu dài của tinh thần mà Ham đã bày tỏ.

Câu chuyện về Ham không chỉ là một ghi chép lịch sử, mà là một bức gương cảnh báo sâu sắc cho mỗi chúng ta ngày nay.

1. Tôn Trọng Uy Quyền Và Danh Dự Gia Đình: Chúng ta được kêu gọi để tôn trọng và bảo vệ danh dự của cha mẹ, người lãnh đạo thuộc linh, và anh chị em trong Chúa, ngay cả khi họ có những lúc vấp ngã. Hãy theo gương Sem và Gia-phết: "che đậy" tội lỗi bằng sự cầu nguyện và khôi phục trong tình yêu thương, chứ không phơi bày nó (Gia-cơ 5:19-20; Ga-la-ti 6:1).

2. Cẩn Trọng Với Đôi Mắt Và Lưỡi: Chúng ta sống trong thời đại mà sự tò mò bệnh hoạn và việc phát tán thông tin tiêu cực trở nên dễ dàng. Cơ đốc nhân phải học tập "xây mặt đi" khỏi những điều ô uế và giữ gữ miệng lưỡi. "Phàm những điều chi quá đỗi, chớ có làm" (Truyền đạo 7:18). Hãy cầu nguyện như Đa-vít: "Xin Chúa hãy để mắt tôi, chẳng nhìn sự hư không" (Thi Thiên 119:37).

3. Đối Diện Với Sự Sa Ngã Của Người Khác Bằng Ân Điển: Khi thấy anh em mình phạm tội, thái độ đầu tiên không nên là lên án hay buôn chuyện, mà là đau buồn, cầu nguyện, và nếu có thể, giúp họ đứng dậy cách êm ái (Ga-la-ti 6:1-2). Chính Chúa Giê-xu đã đối xử với người đàn bà phạm tội ngoại tình bằng sự tha thứ và lời kêu gọi ăn năn (Giăng 8:1-11).

4. Nhận Biết Hậu Quả Xa Của Hành Động: Tội lỗi không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân, mà còn có thể để lại di sản đau thương cho con cháu và cộng đồng. Chúng ta được kêu gọi sống thánh khiết không chỉ vì lợi ích bản thân, mà còn vì phước hạnh của thế hệ sau và danh tiếng của Hội Thánh Chúa.

5. Tìm Kiếm Sự Giải Cứu Trong Đấng Christ: Câu chuyện của Ham cho thấy sự sa ngã của con người ngay cả trong gia đình có phước. Nó nhấn mạnh rằng sự cứu rỗi không dựa trên dòng dõi hay môi trường tốt, mà trên ân điển. Phước hạnh thật sự và lời chúc phúc cuối cùng không đến từ Nô-ê, mà từ "Giê-hô-va, Đức Chúa Trời của Sem" (Sáng 9:26). Ngày nay, phước lành trọn vẹn chỉ được tìm thấy trong Đức Chúa Giê-xu Christ, dòng dõi của Sem (Lu-ca 3:36), Đấng đã gánh lấy lời rủa sả thay cho chúng ta trên thập tự giá (Ga-la-ti 3:13).

Ham là một nhân vật bi thảm trong Kinh Thánh – một người được ở trong ân điển cứu rỗi của Chúa (trong tàu), nhưng cuối cùng lại bày tỏ một tấm lòng không được biến đổi, dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng cho dòng dõi mình. Câu chuyện của ông là một hồi chuông cảnh tỉnh về sự nguy hiểm của lòng kiêu ngạo, sự thiếu tôn kính, và cái lưỡi không được kiểm soát.

Tuy nhiên, trong câu chuyện u tối này, chúng ta vẫn thấy ánh sáng của ân điển. Lời tiên tri của Nô-ê kết thúc với hình ảnh về Đức Giê-hô-va, Đức Chúa Trời của Sem. Điều này chỉ về Chúa Giê-xu Christ, Đấng đến từ chi phái Giu-đa (dòng Sem), để ban phước cho mọi dân tộc – kể cả dòng dõi của Gia-phết và Ham – những ai tin cậy Ngài. Trong Đấng Christ, mọi rào cản, lời rủa sả và di sản tội lỗi đều có thể được phá đổ. Ước mong mỗi chúng ta, khi nhìn vào gương của Ham, sẽ chạy đến với Đấng Christ, Đấng có thể biến đổi tấm lòng và ban cho chúng ta tinh thần của Sem và Gia-phết – một tinh thần tôn kính, yêu thương và tìm kiếm sự phục hồi.

"Ấy vậy, nếu ai ở trong Đấng Christ, thì nấy là người dựng nên mới; những sự cũ đã qua đi, nầy mọi sự đều trở nên mới." (2 Cô-rinh-tô 5:17).