Sự khác biệt giữa người Sa-đu-sê và người Pha-ri-si là gì?

Trong Tân Ước, hai nhóm tôn giáo nổi bật thường được nhắc đến là người Sa-đu-sê và người Pha-ri-si. Cả hai đều là những giáo phái Do Thái giáo có ảnh hưởng lớn vào thời Chúa Giê-xu, nhưng họ khác biệt nhau về thần học, thực hành và cả động cơ chính trị. Bài viết này sẽ khám phá sâu sắc nguồn gốc, niềm tin, sự tương phản của hai nhóm này, cùng với những bài học thực tiễn cho Cơ đốc nhân ngày nay.

Nguồn gốc lịch sử

Người Sa-đu-sê (tiếng Hy Lạp: Σαδδουκαῖοι, Saddoukaioi) xuất hiện vào khoảng thế kỷ thứ 2 TCN, trong thời kỳ Hasmonean. Tên gọi của họ có thể bắt nguồn từ "Xa-đốc" (Zadok), vị thầy tế lễ cao cấp dưới thời vua Đa-vít và Sa-lô-môn (2 Sa-mu-ên 8:17; 1 Các Vua 1:34). Dòng dõi Xa-đốc từng nắm giữ chức tế lễ thượng phẩm trong nhiều thế hệ, và nhóm Sa-đu-sê thường liên kết với tầng lớp tư tế giàu có, quý tộc ở Giê-ru-sa-lem. Họ chủ yếu tập trung quyền lực tại Đền thờ và có khuynh hướng hợp tác với chính quyền La Mã để duy trì địa vị của mình.

Người Pha-ri-si (tiếng Hy Lạp: Φαρισαῖοι, Pharisaios) có nguồn gốc từ phong trào "những người tách biệt" (tiếng Hê-bơ-rơ: פְּרוּשִׁים, Perushim). Họ nổi lên sau thời kỳ lưu đày Ba-by-lôn, với mục đích gìn giữ sự trong sạch của luật pháp Môi-se trước ảnh hưởng của văn hóa ngoại bang. Khác với Sa-đu-sê, Pha-ri-si phần lớn là những học giả Kinh Thánh (thầy thông giáo) thuộc tầng lớp bình dân, có sự ảnh hưởng sâu rộng trong dân chúng. Họ không nhất thiết thuộc dòng tư tế, nhưng lại rất nhiệt thành với việc tuân giữ từng chi tiết của luật pháp cùng các truyền thống truyền khẩu.

Khác biệt về thần học

Sự khác biệt thần học giữa hai nhóm được ghi nhận rõ ràng trong Tân Ước và các tác phẩm của sử gia Josephus.

1. Sự sống lại, thiên sứ và đời sau

Người Sa-đu-sê phủ nhận sự sống lại của thân thể, sự tồn tại của thiên sứ và linh hồn (Công vụ 23:8). Họ cho rằng linh hồn chết theo thân thể và không có sự phán xét tương lai. Quan điểm này xuất phát từ việc họ chỉ chấp nhận Ngũ Kinh (5 sách đầu của Cựu Ước) là Kinh Thánh, và trong Ngũ Kinh không nói rõ về sự sống lại. Thay vào đó, họ tin rằng phần thưởng hay hình phạt chỉ đến trong đời này.

Người Pha-ri-si tin vào sự sống lại của người chết, sự tồn tại của thiên sứ, linh hồn bất tử và sự phán xét cuối cùng (Công vụ 23:8; Ma-thi-ơ 22:23). Họ dựa trên những lời tiên tri trong các sách khác ngoài Ngũ Kinh (như Ê-sai, Đa-ni-ên) và cho rằng truyền thống cũng ủng hộ niềm tin này.

2. Ý chí tự do và định mệnh

Theo Josephus, Sa-đu-sê nhấn mạnh ý chí tự do của con người, cho rằng vận mệnh nằm trong tay con người và không có sự tiền định. Ngược lại, Pha-ri-si tin rằng mọi sự đều nằm dưới sự an bài của Đức Chúa Trời, dù con người vẫn có trách nhiệm lựa chọn (Josephus, Chiến tranh Do Thái 2.8.14). Họ cũng tin vào thiên sứ và sự can thiệp của siêu nhiên.

3. Thẩm quyền của Kinh Thánh và Truyền thống

Một khác biệt cốt lõi là thái độ đối với truyền thống truyền khẩu (còn gọi là "truyền thống của các trưởng lão").

• Sa-đu-sê chỉ công nhận Ngũ Kinh (Sách Luật Môi-se) là Lời Đức Chúa Trời. Họ bác bỏ các sách tiên tri và văn thơ như là quyền uy tối cao, đồng thời phủ nhận các truyền thống truyền khẩu mà Pha-ri-si tuân giữ. Đối với họ, Luật phải được giải thích theo nghĩa đen và rõ ràng.
• Pha-ri-si chấp nhận toàn bộ Cựu Ước (gồm Luật, Tiên tri và Văn thơ) và đặc biệt coi trọng các truyền thống truyền khẩu như là sự giải thích có thẩm quyền của Luật. Họ tin rằng các truyền thống này đã được Môi-se truyền miệng lại cho các thế hệ sau và cần được tuân thủ nghiêm ngặt (Ma-thi-ơ 15:2).

Điều này dẫn đến nhiều xung đột trong việc giải thích các điều răn về sự thanh sạch, ngày Sa-bát, việc nộp thuế, v.v.

4. Các giáo lý khác

Ngoài ra, Josephus còn ghi nhận rằng Pha-ri-si tin vào sự sống sau khi chết với sự thưởng phạt, trong khi Sa-đu-sê tin rằng linh hồn tan biến cùng thể xác. Pha-ri-si cũng tin vào sự hiện hữu của ma quỷ và các linh, còn Sa-đu-sê thì không.

Khác biệt về thực hành và văn hóa

1. Địa vị xã hội và chính trị

• Sa-đu-sê thuộc tầng lớp thượng lưu: nhiều người là thầy tế lễ, thầy tế lễ thượng phẩm, hoặc giàu có. Họ nắm giữ quyền kiểm soát Đền thờ và Hội đồng Công luận (Sanhedrin) trong một số thời kỳ. Để duy trì quyền lực, họ thường thỏa hiệp với chính quyền La Mã và chấp nhận văn hóa Hy Lạp hóa.
• Pha-ri-si được dân chúng kính trọng vì lòng đạo đức và sự hiểu biết Kinh Thánh. Họ ít liên quan đến chính trị, mặc dù có ảnh hưởng đến quan điểm của đám đông. Nhiều thầy thông giáo (luật sĩ) thuộc nhóm Pha-ri-si.

2. Lối sống và nghi lễ

• Sa-đu-sê có khuynh hướng tự do hơn trong việc tuân giữ luật nghi lễ. Họ tập trung vào việc thực hiện các nghi lễ Đền thờ, nhưng có thể thỏa hiệp về sự thanh sạch khi cần giao tiếp với người ngoại.
• Pha-ri-si cực kỳ nghiêm ngặt trong việc tuân thủ luật thanh sạch, nộp một phần mười (Ma-thi-ơ 23:23), giữ ngày Sa-bát, và tránh xa những người không tuân giữ luật (tội nhân, người ngoại). Họ thường bị chỉ trích vì hình thức bề ngoài và sự kiêu ngạo (Lu-ca 18:11-12).

3. Tương tác với Chúa Giê-xu

Trong các sách Phúc âm, cả hai nhóm thường xuất hiện với tư cách là những người chất vấn hoặc chống đối Chúa Giê-xu, nhưng với động cơ khác nhau:

• Sa-đu-sê lo ngại rằng sự nổi tiếng của Chúa Giê-xu có thể gây bất ổn chính trị, đe dọa vị thế của họ và sự ổn định dưới ách La Mã. Họ thường đưa ra những câu hỏi hóc búa về sự sống lại (Ma-thi-ơ 22:23-33) nhằm bắt bẻ Ngài.
• Pha-ri-si thường xuyên xung đột với Chúa Giê-xu vì Ngài vi phạm truyền thống của họ (ví dụ: chữa bệnh ngày Sa-bát, không rửa tay trước khi ăn) và vì Ngài tuyên bố có quyền tha tội (Mác 2:7). Họ cũng bất bình khi Ngài giao du với người thu thuế và tội nhân (Ma-thi-ơ 9:11).

Tuy nhiên, cũng có những ngoại lệ: Ni-cô-đem và Giô-sép người A-ri-ma-thê là những người theo Chúa, dù Ni-cô-đem là một Pha-ri-si (Giăng 3:1; 19:38-39). Chúa Giê-xu từng cảnh báo môn đồ về "men" (tức là sự dạy dỗ) của người Pha-ri-si và Sa-đu-sê (Ma-thi-ơ 16:6-12).

Bảng tóm tắt sự khác biệt chính

Ứng dụng thực tiễn cho Cơ đốc nhân ngày nay

Sự khác biệt giữa người Sa-đu-sê và Pha-ri-si không chỉ là bài học lịch sử; chúng cảnh báo chúng ta về những khuynh hướng có thể xuất hiện trong đời sống đức tin ngày nay. Dưới đây là một số áp dụng:

1. Cẩn trọng với sự phủ nhận những lẽ thật cơ bản

Người Sa-đu-sê phủ nhận sự sống lại, thiên sứ và thế giới siêu nhiên. Ngày nay, nhiều người tự xưng là Cơ đốc nhân nhưng lại hoài nghi về sự sống lại, về quyền năng siêu nhiên của Đức Chúa Trời. Lời Kinh Thánh dạy rằng nếu Đấng Christ không sống lại, đức tin chúng ta là vô ích (1 Cô-rinh-tô 15:17). Chúng ta phải nắm giữ lẽ thật trọng tâm này và tránh để tư tưởng thế tục làm suy yếu đức tin.

2. Tránh chủ nghĩa hình thức và tự công bình

Người Pha-ri-si nổi tiếng với việc giữ luật tỉ mỉ bề ngoài nhưng lòng thì xa cách Đức Chúa Trời (Ma-thi-ơ 23:27-28). Chúa Giê-xu cảnh báo về "men" của họ, tức là sự giả hình. Chúng ta dễ rơi vào tình trạng đánh giá người khác dựa trên các tiêu chuẩn bề ngoài, coi trọng nghi thức hơn tấm lòng, hoặc tự hào về sự "đạo đức" của mình. Đấng Christ kêu gọi chúng ta sống khiêm nhường, yêu thương, và tìm kiếm sự thánh khiết từ bên trong (Ma-thi-ơ 5:8).

3. Giữ thẩm quyền đúng đắn của Kinh Thánh

Sa-đu-sê giới hạn Kinh Thánh chỉ trong Ngũ Kinh, còn Pha-ri-si đặt truyền thống con người ngang hàng với Lời Chúa. Cả hai đều sai lệch. Ngày nay, chúng ta cần tiếp nhận toàn bộ Kinh Thánh (Cựu Ước và Tân Ước) là Lời Đức Chúa Trời được linh cảm, có thẩm quyền tối cao (2 Ti-mô-thê 3:16-17). Đồng thời, chúng ta phải cẩn thận không thêm vào những giáo lý hay truyền thống của con người mà đối nghịch với Kinh Thánh hoặc được nâng lên ngang bằng Kinh Thánh.

4. Cân bằng giữa thế gian và sự tách biệt

Sa-đu-sê quá gắn kết với quyền lực thế gian, thỏa hiệp với văn hóa ngoại giáo để giữ địa vị. Pha-ri-si thì tách biệt đến mức khinh thường người khác và mất đi sự ảnh hưởng yêu thương. Chúa Giê-xu dạy chúng ta phải ở trong thế gian nhưng không thuộc về thế gian (Giăng 17:14-16). Chúng ta cần tham gia vào xã hội để làm muối và ánh sáng (Ma-thi-ơ 5:13-16), nhưng không để thế gian định hình giá trị và hành vi của mình.

5. Nhận biết và chống lại "men" của các giáo lý sai lạc

Chúa Giê-xu cảnh báo môn đồ về "men" của người Pha-ri-si và Sa-đu-sê (Ma-thi-ơ 16:6). "Men" tượng trưng cho sự dạy dỗ sai lầm có thể len lỏi và ảnh hưởng đến cả Hội Thánh. Chúng ta cần thẩm định mọi giáo lý dựa trên Kinh Thánh, và sẵn sàng sửa sai khi phát hiện sai sót.

6. Theo gương Chúa Giê-xu trong việc đối diện với các quan điểm khác nhau

Chúa Giê-xu đối thoại với cả hai nhóm, trả lời những câu hỏi hóc búa với sự khôn ngoan và uy quyền, đồng thời vạch trần sự cứng lòng của họ. Ngài không né tránh nhưng cũng không thỏa hiệp. Chúng ta cũng nên học cách đối thoại với những người có niềm tin khác biệt, luôn giữ tinh thần yêu thương và chân lý (Ê-phê-sô 4:15).

Kết luận

Người Sa-đu-sê và Pha-ri-si đại diện cho hai thái cực trong Do Thái giáo thế kỷ thứ nhất: một bên là chủ nghĩa duy lý, thỏa hiệp với thế gian, phủ nhận sự siêu nhiên; bên kia là chủ nghĩa luật pháp hình thức, tách biệt cứng nhắc. Cả hai đều đã lầm lạc và chống đối Đấng Mê-si. Lịch sử của họ là lời cảnh tỉnh cho mỗi Cơ đốc nhân: hãy giữ vững lẽ thật về sự sống lại, sống đức tin chân thật từ tấm lòng, và lấy Kinh Thánh làm nền tảng duy nhất. Chúng ta hãy tránh xa "men" của sự giả hình và hoài nghi, để trở thành những môn đồ thật của Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã chiến thắng sự chết và ban cho chúng ta sự sống đời đời.