Tại Sao Sách Ê-xơ-tê Không Nhắc Đến Đức Chúa Trời?
Trong toàn bộ Kinh Thánh, sách Ê-xơ-tê (Esther) đứng như một tác phẩm độc đáo và đầy bí ẩn. Nổi bật nhất và thường gây thắc mắc cho nhiều độc giả là việc Danh của Đức Chúa Trời (YHWH) hoàn toàn không xuất hiện trong nguyên văn Hê-bơ-rơ. Không một lần cầu nguyện trực tiếp nào được ghi lại, không một phép lạ công khai nào, cũng không có sự hiện ra của thiên sứ hay tiếng nói từ trời. Tuy nhiên, đây không phải là một sự thiếu sót hay một quyển sách “thế tục”. Trái lại, sách Ê-xơ-tê là một bức tranh sống động về sự quan phòng đầy quyền năng (Providence) của Đức Chúa Trời trong lịch sử, đặc biệt cho dân tộc Ngài trong cảnh lưu đày. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá bối cảnh, văn phong, thần học và những bài học thiết thực từ hiện tượng đặc biệt này.
Sách Ê-xơ-tê diễn ra trong thời kỳ lưu đày tại Ba Tư, sau khi vương quốc Giu-đa sụp đổ (khoảng 483-473 TCN). Dân sự Đức Chúa Trời sống giữa một đế quốc ngoại giáo, xa quê hương, đền thờ, và những biểu hiện tôn giáo công khai. Họ là một thiểu số dễ bị tổn thương. Trong bối cảnh đó, tác giả (có lẽ là Mạc-đô-chê, xem Ê-xơ-tê 9:20) có thể cố ý viết một câu chuyện phản ánh chính kinh nghiệm của họ: Đức Chúa Trời dường như vắng mặt, im lặng, nhưng Ngài vẫn hành động cách kín đáo và quyết định để bảo vệ và giải cứu dân Ngài. Việc không nhắc đến Danh Ngài có thể là một cách tế nhị để lưu truyền câu chuyện trong môi trường chính trị nhạy cảm của triều đình Ba Tư, nơi lòng trung thành với nhà vua là trên hết, mà không gây ra sự nghi ngờ hay bách hại tôn giáo trực tiếp.
Hãy chú ý đến địa danh: câu chuyện xoay quanh “cung điện vua A-suê-ru tại kinh đô Su-sơ” (Ê-xơ-tê 1:2). Đây là trung tâm quyền lực trần gian, nơi những quyết định dường như được đưa ra bởi những bữa tiệc, sắc lệnh và âm mưu của con người. Việc Đức Chúa Trời không được nhắc đến trực tiếp càng làm nổi bật sự tương phản giữa quyền lực hữu hình của con người và quyền năng vô hình của Đấng Tạo Hóa đang điều khiển tất cả phía sau hậu trường.
Mặc dù Danh Đức Chúa Trời vắng bóng, nhưng hành động và sự quan phòng của Ngài hiện diện trên từng trang sách. Điều này được thể hiện qua một loạt những “sự trùng hợp” không thể nào là ngẫu nhiên:
- Ê-xơ-tê đẹp lòng vua và trở thành hoàng hậu (Ê-xơ-tê 2:17). Trong một hậu cung với vô số mỹ nữ, việc một cô gái Do Thái được chọn là điều không tưởng.
- Mạc-đô-chê vô tình nghe được âm mưu ám sát vua (Ê-xơ-tê 2:21-23). Sự kiện này được ghi vào sử sách và trở thành yếu tố then chốt sau này.
- Đêm thức trắng của vua A-suê-ru (Ê-xơ-tê 6:1). Chính trong đêm đó, vua ra lệnh đọc sử sách, phát hiện công lao chưa được tưởng thưởng của Mạc-đô-chê, dẫn đến sự sỉ nhục của Ha-man ngay sau đó. Đây là một bước ngoặt hoàn toàn ngoài dự tính của con người.
Từ ngữ trong tiếng Hê-bơ-rơ cũng ẩn chứa nhiều ý nghĩa. Chẳng hạn, tên của nhân vật chính: Ê-xơ-tê (אֶסְתֵּר – ‘Ester) có thể bắt nguồn từ từ “satar” (סתר) nghĩa là “giấu kín, ẩn giấu”. Điều này không chỉ ám chỉ thân phận Do Thái được giấu kín của bà (Ê-xơ-tê 2:10), mà còn có thể tượng trưng cho sự hiện diện ẩn giấu của chính Đức Chúa Trời trong câu chuyện. Ngược lại, tên Ha-man (המן – Haman), kẻ thù của dân Do Thái, lại gợi nhớ đến từ “haman” (המן) có nghĩa là “gây rối, xáo trộn”.
Một bằng chứng mạnh mẽ khác là lời của Mạc-đô-chê nói với Ê-xơ-tê: “Vì nếu ngươi làm thinh trong lúc nầy đây, người Giu-đa sẽ được tiếp trợ và giải cứu bởi cách khác” (Ê-xơ-tê 4:14). Câu “bởi cách khác” (רווח והצלה יעמוד ליהודים ממקום אחר – revach vehatzalah ya’amod laYehudim mimekom acher) có thể được hiểu ngầm là từ một Nơi Khác (מקום אחר – Makom Acher), một danh xưng dùng để chỉ Đức Chúa Trời trong văn học Do Thái giáo. Và câu tiếp theo: “Còn ngươi và nhà cha ngươi sẽ bị hư-mất; song ai biết rằng chẳng phải vì cớ cơ-hội hiện lúc nầy mà ngươi được sang hoàng-hậu sao?” Đây là lời xác quyết mạnh mẽ về sự sắp đặt có chủ ý của Đức Chúa Trời trong chức vụ và địa vị của mỗi người.
Sách Ê-xơ-tê được viết theo phong cách một câu chuyện kịch tính đầy nghịch lý và sự đảo ngược tình thế (tiếng Hê-bơ-rơ: “peripety”). Ha-man dựng cây treo để treo Mạc-đô-chê, cuối cùng chính hắn lại bị treo lên đó (Ê-xơ-tê 7:10). Ngày mà Ha-man bốc thăm (Pur – פּוּר) để hủy diệt dân Do Thái lại trở thành ngày dân Do Thái chiến thắng và lập nên lễ Pu-rim (פּוּרִים – nghĩa là “những cái thăm”) để kỷ niệm sự giải cứu (Ê-xơ-tê 9:26-28).
Phong cách này khiến độc giả phải tự hỏi và tự khám phá: Ai đang điều khiển những sự đảo ngường này? Ai đang làm cho mưu ác của kẻ thù quay lại chính nó? Câu trả lời rõ ràng, dù không được nêu tên, chính là Đức Chúa Trời của Giao Ước, Đấng đã hứa với Áp-ra-ham: “Ta sẽ ban phước cho người nào chúc phước ngươi, rủa sả kẻ nào rủa sả ngươi” (Sáng-thế Ký 12:3). Ha-man, một người A-gát (dòng dõi A-ma-léc – kẻ thù truyền kiếp của Y-sơ-ra-ên), rủa sả và tìm cách diệt chủng dân Giu-đa, cuối cùng đã chuốc lấy sự hủy diệt cho chính mình và gia đình. Đây là sự ứng nghiệm lời hứa giao ước được thể hiện một cách kín đáo nhưng đầy uy quyền.
Sách Ê-xơ-tê dạy chúng ta những bài học vô cùng quý giá cho đức tin trong thế giới hiện đại:
1. Nhận Biết Sự Quan Phòng Trong “Những Điều Trùng Hợp”: Cũng như dân sự trong thời Ê-xơ-tê, chúng ta thường trải qua những giai đoạn cảm thấy Chúa im lặng hoặc vắng mặt trong hoàn cảnh của mình. Sách Ê-xơ-tê khích lệ chúng ta “có mắt để thấy” sự sắp xếp kỳ diệu của Ngài trong những “sự tình cờ”, những cuộc gặp gỡ bất ngờ, hay những thay đổi ngoài dự tính. Hãy tập ghi lại và suy ngẫm về những điều này, nhận biết bàn tay Chúa đang dẫn dắt đời sống chúng ta.
2. Sự Can Đảm Hành Động Dù Thiếu “Dấu Hiệu Rõ Ràng”: Ê-xơ-tê đã hành động trong sự sợ hãi (“Ai vào cùng vua tại nội viện mà không được vời, thì ai đó sẽ bị xử tử” – Ê-xơ-tê 4:11). Bà không nhận được một khải tượng hay lời hứa đặc biệt nào từ trời. Thay vào đó, bà được thúc đẩy bởi lời kêu gọi của người anh họ và quyết định: “Tôi sẽ vào cùng vua, là trái luật pháp; nếu tôi phải chết thì tôi chết” (Ê-xơ-tê 4:16). Điều này dạy chúng ta về đức tin hành động dựa trên những gì mình biết là đúng đắn và cần thiết, ngay cả khi chưa thấy phép lạ.
3. Hiểu Vị Trí Của Mình Trong Kế Hoạch Của Chúa: Lời của Mạc-đô-chê: “Ai biết rằng chẳng phải vì cớ cơ-hội hiện lúc nầy mà ngươi được sang hoàng-hậu sao?” (Ê-xơ-tê 4:14) là một lời nhắc nhở mạnh mẽ. Chúng ta thường xem địa vị, tài năng, nguồn lực hay thậm chí những khó khăn của mình là ngẫu nhiên. Nhưng Chúa có thể đã và đang sắm sẵn chúng ta cho “một thời điểm như thế nầy” – để làm chứng, để bảo vệ người yếu đuối, để đứng về lẽ thật.
Sách Ê-xơ-tê không phải là một cuốn sách về sự vắng mặt của Đức Chúa Trời, mà là một bài học sâu sắc về cách Ngài hiện diện. Ngài là Đức Chúa Trời của những “khoảng trống” – khoảng trống trong lời kể, khoảng trống trong danh xưng, nhưng lại đầy trọn trong hành động và kết quả. Sách này minh họa chân lý trong Tân Ước: “Đức Chúa Trời là Thần, nên ai thờ lạy Ngài thì phải lấy tâm thần và lẽ thật mà thờ lạy” (Giăng 4:24). Sự thờ phượng thật không phụ thuộc vào địa danh (Giê-ru-sa-lem hay Su-sơ), nghi thức công khai hay tên gọi được nêu ra, mà phụ thuộc vào một đức tin nhận biết rằng Ngài đang trị vì, ngay cả khi mắt xác thịt không nhìn thấy.
Cuối cùng, sự im lặng của Danh Chúa trong sách Ê-xơ-tê lại hướng chúng ta đến Danh trên hết mọi danh – Chúa Giê-xu Christ. Nếu trong Cựu Ước, Đức Chúa Trời hành động một cách ẩn giấu đầy quan phòng để bảo vệ dân Ngài khỏi sự hủy diệt thể xác, thì trong Tân Ước, Ngài đã bày tỏ chính mình một cách trọn vẹn và rõ ràng qua Con Ngài, để giải cứu chúng ta khỏi tội lỗi và sự chết đời đời. Sự quan phòng trong Ê-xơ-tê là hình bóng của sự cứu chuộc vĩ đại trong Christ. Hãy vững tin rằng, Đấng đã điều khiển mọi sự trong cung điện Ba Tư để bảo vệ dân Ngài, cũng chính là Đấng đang cầm quyền tể trị trong cuộc đời chúng ta hôm nay và mãi mãi.