Có phải Kinh Thánh chứa đựng truyện ngụ ý?
Khi đọc Kinh Thánh, một câu hỏi quan trọng thường được đặt ra: “Có phải những câu chuyện trong đây là ngụ ý, hay là sự thật lịch sử?” Đây không chỉ là một thắc mắc học thuật, mà còn là vấn đề then chốt liên quan đến cách chúng ta hiểu, giải nghĩa và áp dụng Lời Đức Chúa Trời vào đời sống đức tin. Là nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, chúng ta khẳng định rằng Kinh Thánh là Lời được Đức Chúa Trời soi dẫn (2 Ti-mô-thê 3:16), vừa chứa đựng những sự kiện lịch sử chân thật, vừa sử dụng các hình thức văn học phong phú—trong đó có những truyện mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc—để truyền đạt chân lý thuộc linh vĩnh cửu.
Trong văn học, một truyện ngụ ý (allegory) là một câu chuyện, bài thơ, hoặc hình ảnh có thể được giải thích để tiết lộ một ý nghĩa ẩn, thường là đạo đức hoặc chính trị. Các nhân vật, sự kiện và chi tiết đại diện cho những ý tưởng hoặc phẩm chất trừu tượng. Khi áp dụng khái niệm này vào Kinh Thánh, chúng ta cần phân biệt rõ ràng:
- Lịch Sử Theo Nghĩa Đen: Những sự kiện thực sự đã xảy ra (ví dụ: cuộc đời, sự chết và sự sống lại của Chúa Giê-xu Christ).
- Dụ Ngôn (Parable): Một câu chuyện ngắn, hư cấu được Chúa Giê-xu và các tiên tri sử dụng để dạy một bài học thuộc linh cụ thể (ví dụ: dụ ngôn người gieo giống).
- Ngụ Ý (Allegory): Một câu chuyện hoặc đoạn văn mà ở đó các yếu tố được hiểu là có ý nghĩa tượng trưng liên tục và có hệ thống, thường vượt ra ngoài ý nghĩa đơn giản nhất của văn bản.
Kinh Thánh công nhận chính nó có chứa đựng những yếu tố ngụ ý. Sứ đồ Phao-lô, khi bàn về câu chuyện của Áp-ra-ham, Sa-ra, A-ga, Ích-ma-ên và Y-sác trong sách Sáng Thế Ký, đã viết rõ ràng trong Ga-la-ti 4:24: “Ấy là lời có ý ngụ ý (ἀλληγορούμενα - allegoroumena trong tiếng Hy Lạp, nghĩa là ‘được nói theo cách ngụ ý’). Vì hai người đờn bà đó là hai lời giao ước…”. Ở đây, Phao-lô, dưới sự soi dẫn của Đức Thánh Linh, đã giải thích một câu chuyện lịch sử thật (các nhân vật lịch sử có thật) để rút ra ý nghĩa thuộc linh sâu xa hơn về hai giao ước: giao ước cũ dưới luật pháp và giao ước mới bởi ân điển.
Kinh Thánh sử dụng nhiều cấp độ biểu tượng và ngụ ý để bày tỏ chân lý. Chúng ta có thể khảo sát qua các thể loại:
1. Các Dụ Ngôn Của Chúa Giê-xu: Đây là hình thức giảng dạy chủ đạo của Chúa. Trong Ma-thi-ơ 13:10-17, khi các môn đồ hỏi tại sao Ngài dùng dụ ngôn, Chúa Giê-xu trả lời rằng điều đó để bày tỏ “những sự mầu nhiệm của nước thiên đàng” cho người có lòng sẵn sàng, đồng thời che giấu đối với kẻ cứng lòng. Mỗi chi tiết trong dụ ngôn thường mang ý nghĩa biểu tượng (hạt giống là Lời Đức Chúa Trời, đất là lòng người, chim trời là ma quỷ…). Tuy nhiên, chúng là những minh họa hư cấu có mục đích để dạy chân lý thuộc linh chứ không phải là báo cáo lịch sử.
2. Các Sự Kiện Lịch Sử Mang Tính Biểu Tượng Sâu Sắc: Nhiều sự kiện lịch sử thật cũng có ý nghĩa biểu tượng mạnh mẽ, như Phao-lô đã chỉ ra. Ví dụ khác là cuộc đời của Giô-suê dẫn dân Y-sơ-ra-ên vào Đất Hứa. Tân Ước cho thấy Giô-suê (trong tiếng Hê-bơ-rơ là Yehoshua, nghĩa là “Giê-hô-va cứu rỗi”) là hình bóng của Chúa Giê-xu (tên Giê-xu là phiên bản Hy Lạp của Yehoshua), Đấng dẫn dắt chúng ta vào sự an nghỉ thuộc linh (Hê-bơ-rơ 4:8-11). Sự kiện vượt qua sông Giô-đanh có thể được xem là biểu tượng cho phép báp-tem và sự chết với Đấng Christ (Rô-ma 6:3-4).
3. Sách Châm Ngôn và Truyền Đạo: Đây là thể loại văn chương khôn ngoan, sử dụng rất nhiều hình ảnh ẩn dụ và so sánh để dạy đạo đức và sự kính sợ Đức Chúa Trời. Khi nói “Sự khôn ngoan đã cất tiếng kêu la ngoài đường” (Châm Ngôn 1:20), “sự khôn ngoan” được nhân cách hóa, đây là một cách diễn đạt ngụ ý về lời mời gọi phổ quát của chân lý Đức Chúa Trời.
4. Sách Khải Huyền: Đây là sách chứa đựng nhiều hình ảnh mang tính biểu tượng và ngụ ý bậc nhất. Con thú, con rồng, con chiên, con số 666, thành Giê-ru-sa-lem mới… đều là những biểu tượng quy ước để mặc khải về cuộc chiến thuộc linh, sự phán xét và sự chiến thắng sau cùng của Đấng Christ. Sứ đồ Giăng thường dùng cụm “giống như” (ὡς - hōs) để giới thiệu các hình ảnh này, cho thấy chúng là biểu tượng chứ không phải mô tả nghĩa đen (Khải Huyền 1:12-16).
Một nguyên tắc giải kinh quan trọng của Tin Lành là: “Khi nghĩa đen hợp lý, hãy hiểu theo nghĩa đen.” Điều này có nghĩa chúng ta không tùy tiện biến mọi câu chuyện thành ngụ ý. Nền tảng của đức tin Cơ Đốc là những sự kiện lịch sử có thật: Chúa Giê-xu Christ, Con Đức Chúa Trời, đã giáng sinh bởi nữ đồng trinh Ma-ri, chịu chết chuộc tội trên thập tự giá, sống lại từ kẻ chết và thăng thiên. Nếu những điều này chỉ là “ngụ ý”, thì đức tin của chúng ta là vô ích (1 Cô-rinh-tô 15:14).
Tuy nhiên, Đức Chúa Trời, là tác giả tối cao của Kinh Thánh, đã thiết kế lịch sử và sử dụng ngôn ngữ loài người một cách siêu việt. Ngài khiến cho những sự kiện lịch sử thật cũng mang trong mình những ý nghĩa biểu tượng sâu xa, để bày tỏ kế hoạch cứu chuộc của Ngài. Nước lụt thời Nô-ê vừa là một thảm họa lịch sử thật, vừa là hình bóng của phép báp-tem và sự cứu rỗi (1 Phi-e-rơ 3:20-21). Con rắn bằng đồng Môi-se giương lên trong đồng vắng (Dân Số Ký 21) là một sự kiện có thật, đồng thời là biểu tượng cho Đấng Christ bị đóng đinh trên cây gỗ (Giăng 3:14-15).
Do đó, thay vì hỏi “Cái này là ngụ ý HAY là lịch sử?”, câu hỏi đúng đắn hơn là: “Sự kiện lịch sử chân thật này hàm chứa ý nghĩa biểu tượng và thuộc linh sâu xa nào, theo như chính Kinh Thánh giải thích?”
Việc nhận biết các yếu tố ngụ ý và biểu tượng trong Kinh Thánh không phải là một bài tập trí thức khô khan, mà có ứng dụng thiết thực cho đời sống đức tin hằng ngày:
1. Làm Phong Phú Sự Hiểu Biết và Yêu Mến Chúa: Khi thấy được những mẫu hình, biểu tượng xuyên suốt từ Cựu Ước đến Tân Ước, chúng ta kinh ngạc trước sự thống nhất kỳ diệu của Kinh Thánh và sự khôn ngoan của Đấng viết nên nó. Điều này củng cố niềm tin rằng Kinh Thánh thật sự là Lời của Đức Chúa Trời, và khiến lòng chúng ta kính sợ, yêu mến Ngài hơn.
2. Thấy Đấng Christ Trong Mọi Phần Của Kinh Thánh: Chúa Giê-xu phán với các môn đồ trên đường Em-ma-út rằng tất cả Kinh Thánh (Cựu Ước) đều nói về Ngài (Lu-ca 24:27). Việc nhận ra các biểu tượng, hình bóng về Đấng Christ (như con sinh tế, thầy tế lễ, đền tạm, vua…) giúp chúng ta không đọc Cựu Ước như một bộ luật khô cứng hay bộ sử đơn thuần, mà như một sự mặc khải tiệm tiến về Đấng Cứu Chuộc.
3. Tìm Kiếm Ý Nghĩa Thuộc Linh Cho Cá Nhân: Trong khi ý nghĩa lịch sử là duy nhất, các nguyên tắc thuộc linh rút ra từ những biểu tượng đó có thể được áp dụng. Ví dụ, câu chuyện Đa-ni-ên trong hang sư tử dạy chúng ta về đức tin nơi sự bảo vệ của Đức Chúa Trời giữa nghịch cảnh. Hình ảnh “chiếc áo giáp của Đức Chúa Trời” trong Ê-phê-sô 6:10-18 là một phép ẩn dụ mạnh mẽ để chúng ta hình dung và trang bị các khí giới thuộc linh mỗi ngày.
4. Tránh Hai Thái Cực Sai Lầm:
- Chủ nghĩa duy nghĩa đen cực đoan: Từ chối mọi ý nghĩa biểu tượng, dẫn đến việc hiểu sai những sách như Khải Huyền hoặc các dụ ngôn.
- Chủ nghĩa ngụ ý hóa cực đoan: Biến mọi thứ thành ngụ ý, phủ nhận tính lịch sử và thực tế của các phép lạ và sự cứu chuộc, cuối cùng làm suy yếu nền tảng của Phúc Âm.
Câu trả lời cho câu hỏi “Có phải Kinh Thánh chứa đựng truyện ngụ ý?” là: Có, nhưng không chỉ có vậy. Kinh Thánh là một kiệt tác văn học-thần học đa diện. Nó ghi chép trung thực lịch sử giao ước của Đức Chúa Trời với loài người, đồng thời sử dụng cách tài tình các hình thức văn học như dụ ngôn, thơ ca, châm ngôn và những hình ảnh biểu tượng sâu sắc để bày tỏ những chân lý thuộc linh phong phú, phức tạp. Sự hòa quyện giữa “lịch sử” và “ý nghĩa” này chính là bằng chứng cho thấy Đức Chúa Trời vừa là Chủ Tể của lịch sử, vừa là Tác Giả của sự cứu rỗi.
Lời khuyên cho mỗi chúng ta là hãy tiếp cận Kinh Thánh với một tấm lòng khiêm nhường, cầu xin Đức Thánh Linh—Đấng dẫn dắt vào mọi lẽ thật (Giăng 16:13)—mở mắt thuộc linh để chúng ta không chỉ hiểu các sự kiện, mà còn nắm bắt được ý nghĩa thâm sâu và quyền năng biến đổi của Lời Ngài. Khi làm như vậy, Kinh Thánh sẽ không còn là một quyển sách xa vời, mà trở thành nguồn sự sống, ánh sáng và sự dẫn dắt cho mỗi bước đường chúng ta đi với Chúa.
“Lời Chúa là ngọn đèn cho chân tôi, Ánh sáng cho đường lối tôi.” (Thi Thiên 119:105)