Những Chìa Khóa Huyền Bí Của Kinh Thánh
Kinh Thánh là một cuốn sách độc nhất vô nhị—một bức thư tình từ Đức Chúa Trời gửi cho nhân loại, chứa đựng sự khôn ngoan đời đời và kế hoạch cứu rỗi vĩ đại. Tuy nhiên, đối với nhiều người, Kinh Thánh dường như là một kho tàng bị khóa kín với những huyền nhiệm khó nắm bắt. Làm thế nào để chúng ta có thể mở ra kho tàng ấy? “Những chìa khóa huyền bí” không phải là những bí mật bị giấu kín dành cho một số ít người được chọn, như được hiểu theo nghĩa thần bí, mà chính là những nguyên tắc giải kinh (hermeneutics) được Đức Thánh Linh ban cho để mọi con cái Chúa có thể “được sự hiểu biết về lẽ mầu nhiệm của Ngài” (Ê-phê-sô 1:9). Bài nghiên cứu này sẽ khảo sát những chìa khóa căn bản và thiết yếu để mở kho tàng Lời Đức Chúa Trời.
Trước hết, chúng ta phải nhận thức rằng Kinh Thánh không phải là một văn bản thuần túy của con người. “Ấy chẳng phải bởi ý một người nào mà lời tiên tri nào đã đến, nhưng ấy bởi Đức Thánh Linh cảm động mà người ta đã nói bởi Đức Chúa Trời” (2 Phi-e-rơ 1:21). Vì nguồn gốc là siêu nhiên, nên để hiểu thấu, chúng ta cần một Đấng Dẫn Dắt siêu nhiên. Chúa Giê-xu hứa với các môn đồ: “Khi nào Thần lẽ thật sẽ đến, thì Ngài dẫn các ngươi vào mọi lẽ thật” (Giăng 16:13a).
Chữ “dẫn vào” trong nguyên văn Hy Lạp là hodēgeō (ὁδηγέω), mang nghĩa hướng dẫn trên một hành trình, chỉ đường. Đức Thánh Linh không chỉ ban cho chúng ta sự mặc khải mà còn hướng dẫn chúng ta trong tiến trình tìm hiểu và áp dụng lẽ thật ấy. Sứ đồ Phao-lô xác nhận: “Vả, loài người tự nhiên không nhận được những sự thuộc về Thánh Linh của Đức Chúa Trời; bởi chưng người đó coi sự ấy như là sự dồ dại, và không có thể hiểu được, vì phải xem xét cách thiêng liêng” (1 Cô-rinh-tô 2:14). Do đó, chìa khóa đầu tiên và quan trọng nhất là sự khiêm nhường, cầu nguyện, và lệ thuộc hoàn toàn vào sự dạy dỗ của Đức Thánh Linh mỗi khi chúng ta mở Kinh Thánh ra.
Kinh Thánh là một câu chuyện duy nhất với một nhân vật chính. Chúa Giê-xu đã quở trách những thầy thông giáo thời Ngài vì họ nghiên cứu Kinh Thánh mà bỏ lỡ điều cốt lõi: “Các ngươi dò xem Kinh Thánh, vì tưởng bởi đó được sự sống đời đời; ấy là Kinh Thánh làm chứng về ta vậy” (Giăng 5:39). Trên đường đến làng Em-ma-út, Chúa phục sinh đã dùng cả Kinh Cựu Ước để giải thích về chính mình: “Ngài bắt đầu từ Môi-se rồi kế đến mọi đấng tiên tri mà cắt nghĩa cho hai người đó những lời chỉ về Ngài trong cả Kinh Thánh” (Lu-ca 24:27).
Đây là chìa khóa giải nghĩa quan trọng: Christology (Giáo lý về Đấng Christ) là ống kính trung tâm. Cựu Ước bày tỏ sự chuẩn bị cho Đấng Christ (các lời tiên tri, biểu tượng, hình bóng). Các sách Phúc Âm trình bày sự biểu hiện của Đấng Christ. Các thư tín giải thích ý nghĩa công trình của Đấng Christ. Và sách Khải Huyền bày tỏ sự tôn vinh sau cùng của Đấng Christ. Mỗi giáo lý, mỗi câu chuyện, mỗi thi thiên đều phải được soi xét dưới ánh sáng của Chúa Giê-xu và công trình cứu chuộc của Ngài.
Đây là nguyên tắc cốt lõi của Cải Chánh Tin Lành. Kinh Thánh, với tư cách là Lời không sai lầm của Đức Chúa Trời, tự nó là tiêu chuẩn tối cao để giải thích chính nó. Những phân đoạn khó hiểu phải được làm sáng tỏ bởi những phân đoạn rõ ràng hơn. Sứ đồ Phao-lô sử dụng phương pháp này khi so sánh các phân đoạn với nhau để lập luận (ví dụ: Rô-ma 4:1-12 so sánh Sáng Thế Ký 15:6 và Thi Thiên 32:1-2).
Trong tiếng Hy Lạp, từ “giải nghĩa” là hermēneuō (ἑρμηνεύω), là nguồn gốc của từ “hermeneutics” (khoa giải kinh). Chúng ta cần để Kinh Thánh tự làm công việc này bằng cách:
- So Sánh Theo Chủ Đề (Topical Study): Tập hợp tất cả các câu Kinh Thánh nói về một chủ đề (ví dụ: ân điển, đức tin, sự cầu nguyện) để có được sự hiểu biết toàn diện, tránh xây dựng giáo lý trên một câu đơn lẻ.
- Hiểu Bối Cảnh (Context): Một câu Kinh Thánh tách rời khỏi bối cảnh trở thành “lời bịp” (context becomes a pretext). Phải xem xét bối cảnh trực tiếp (câu trước, câu sau, đoạn), bối cảnh sách, và bối cảnh cả Kinh Thánh.
Kinh Thánh chứa đựng nhiều loại hình văn chương khác nhau: lịch sử, thi ca, tiên tri, châm ngôn, thư tín, khải huyền. Mỗi thể loại đòi hỏi cách tiếp cận giải nghĩa phù hợp. Không thể đọc Thi Thiên 23 (“Đức Giê-hô-va là Đấng chăn giữ tôi”) với cùng cách tiếp cận theo nghĩa đen như đọc 1 Các Vua 12 (ghi chép lịch sử). Tương tự, những hình ảnh biểu tượng trong sách Khải Huyền cần được giải thích cẩn thận dựa trên các biểu tượng đã có trong Cựu Ước.
Quan trọng hơn, chúng ta phải phân biệt rõ ràng giữa Giao Ước Cũ (Luật Pháp Môi-se) và Giao Ước Mới (Ân Điển trong Đấng Christ). Đây là chìa khóa để hiểu sự tiếp nối và khác biệt giữa Cựu và Tân Ước. Luật Pháp được ban qua Môi-se, còn ân điển và lẽ thật đến bởi Chúa Giê-xu Christ (Giăng 1:17). Sự cứu rỗi luôn là bởi đức tin (Sáng 15:6, Rô-ma 4), nhưng sự quản trị và cách thức bày tỏ của Đức Chúa Trời với dân sự Ngài qua các giao ước là khác nhau. Chúng ta không còn dưới ách của luật pháp như một phương cách để được xưng công bình, nhưng sống dưới ân điển để làm vui lòng Đấng Christ (Rô-ma 6:14, Ga-la-ti 3:23-25).
Một sai lầm phổ biến là nhảy ngay từ bản văn vào “Chúa phán với tôi rằng…” mà bỏ qua ý nghĩa nguyên thủy mà tác giả muốn truyền đạt cho độc giả nguyên thủy. Quy trình đúng phải là:
1. Giải Kinh (Exegesis): “Rút ra” ý nghĩa từ bản văn. Hỏi: Tác giả muốn nói gì với độc giả đầu tiên của họ trong bối cảnh lịch sử, văn hóa của họ?
2. Giải Nghĩa (Hermeneutics): Xác định nguyên tắc lẽ thật vĩnh cửu (timeless truth) từ ý nghĩa nguyên thủy đó.
3. Ứng Dụng (Application): Áp dụng nguyên tắc lẽ thật đó vào bối cảnh hiện tại của chúng ta.
Ví dụ, khi đọc 1 Cô-rinh-tô 8 về vấn đề “ăn của cúng”, bước giải kinh cho thấy vấn đề là thịt đã cúng cho thần tượng. Nguyên tắc giải nghĩa rút ra là: “Hãy lấy lòng yêu thương mà kiêng sự làm dịp vấp phạm cho anh em mình.” Ứng dụng ngày nay có thể là: Tôi nên kiêng cử điều gì (có thể là một hành vi vô hại tự nó) để yêu thương và không làm vấp ngã anh chị em trong đức tin?
Những chìa khóa này không phải là lý thuyết suông, mà phải trở thành kỷ luật trong đời sống đọc Kinh Thánh của chúng ta.
- Bắt Đầu Với Sự Cầu Nguyện: Trước khi đọc, hãy cầu xin Đức Thánh Linh, Đấng đã cảm động người viết, giờ đây mở mắt tâm linh bạn để hiểu (Thi Thiên 119:18).
- Học Theo Chủ Đề Với Chúa Giê-xu Làm Trung Tâm: Chọn một chủ đề (như “sự tha thứ”) và dùng công cụ tương quan câu (concordance) để tìm các phân đoạn liên quan. Luôn tự hỏi: Điều này liên hệ thế nào đến Chúa Giê-xu và giao ước mới của Ngài?
- Ghi Chép & So Sánh: Giữ một sổ tay nghiên cứu. Khi gặp một câu khó, hãy viết ra. Sau đó tìm những câu khác trong Kinh Thánh dùng cùng từ ngữ, khái niệm hoặc nói về cùng nhân vật/sự kiện để so sánh.
- Sống Dưới Ánh Sáng Của Lẽ Thật: Sau khi hiểu nguyên tắc, hãy cầu nguyện cụ thể: “Lạy Chúa, Ngài muốn con thay đổi điều gì, tin điều gì, hoặc làm điều gì dựa trên lẽ thật này hôm nay?”. Hãy để Lời Chúa “chất vấn” bạn.
Không có “mật mã bí truyền” nào để làm chủ Kinh Thánh trong một đêm. Những chìa khóa huyền bí thực ra lại là những nguyên tắc đơn giản nhưng sâu sắc, được vận hành bởi đức tin và sự vâng phục. Chúng ta có lời hứa quý báu: “Kẻ nào yêu ta sẽ được Cha ta yêu lại, ta cũng sẽ yêu kẻ ấy, và tỏ cho biết ta” (Giăng 14:21). Sự “tỏ cho biết” này diễn ra chủ yếu qua Lời Ngài. Hành trình khám phá Kinh Thánh là hành trình cả đời, nơi chúng ta càng ngày càng khám phá sự cao trọng của Đấng Christ và tình yêu của Cha Thiên Thượng. Hãy cầm lấy những chìa khóa nầy—Đức Thánh Linh, Đấng Christ, chính Kinh Thánh, sự phân biệt thể loại và giao ước, cùng sự nghiên cứu cẩn trọng—và bước vào kho tàng vô tận của Lời Đức Chúa Trời với lòng biết ơn và vui mừng.