Thư gửi Diognetus là gì?

Trong kho tàng văn học Cơ Đốc giáo sơ kỳ, có một tác phẩm nổi bật về sự khôn ngoan, sự bảo vệ đức tin và lời giải thích sống động về đời sống của Cơ Đốc nhân trong thế giới ngoại giáo và Do Thái giáo. Đó là Thư gửi Diognetus (Epistle to Diognetus). Mặc dù không nằm trong Kinh Thánh, đây là một văn kiện quý giá, thường được xếp vào nhóm các tác phẩm của “Các Giáo Phụ Tông Truyền” (Apostolic Fathers), cung cấp cho chúng ta cái nhìn sâu sắc về đức tin và lập luận của Hội Thánh thế kỷ thứ hai.

Nguồn Gốc và Bối Cảnh Lịch Sử

Thư gửi Diognetus được cho là được viết vào khoảng giữa thế kỷ thứ hai sau Chúa (khoảng năm 130-200 SCN). Tác giả của bức thư vẫn là một ẩn số, mặc dù trong lịch sử có nhiều suy đoán gán cho các nhân vật như Giustinô Tử Đạo, Pantaeus, hay thậm chí là Quadratus. Bản thân bức thư không đề cập rõ ràng. Người nhận, Diognetus, có lẽ là một người ngoại giáo có địa vị cao, có thể là một triết gia hoặc một quan chức, người đã đặt ra những câu hỏi sắc bén về Cơ Đốc giáo. Bối cảnh là thời kỳ Hội Thánh bị bức hại và hiểu lầm sâu sắc từ cả phía người La Mã lẫn người Do Thái. Người La Mã xem Cơ Đốc nhân là một giáo phái dị giáo, vô thần (vì không thờ các thần của đế quốc), và tham gia vào các hành vi bí ẩn (chỉ vì họ nhóm lại trong bí mật). Người Do Thái thì xem Cơ Đốc giáo là một sự ly khai không hợp lệ khỏi niềm tin của họ.

Bức thú này là một tác phẩm biện giáo (*apologetic*) xuất sắc, không chỉ bảo vệ đức tin mà còn tích cực trình bày vẻ đẹp và sự độc đáo của nó. Tác giả viết với một giọng văn tinh tế, lý lẽ chặt chẽ và đầy nhiệt huyết.

Phân Tích Nội Dung và Giải Kinh

Bức thư có thể được chia thành 12 chương ngắn, mỗi chương giải quyết một khía cạnh trong câu hỏi của Diognetus.

Chương 1-4: Phân Biệt Cơ Đốc Giáo Với Ngoại Giáo và Do Thái Giáo

Tác giả bắt đầu bằng việc bác bỏ sự ngụy thờ phượng của người ngoại giáo. Ông chỉ trích việc thờ các thần tượng bằng gỗ, đá – là những vật vô tri, do chính tay con người làm ra. Lập luận này vang vọng lời tiên tri Ê-sai: “Chúng nó chẳng biết, chẳng hiểu; vì mắt chúng nó đã bị che không thấy, không biết chi hết, lòng chúng nó cũng chẳng suy xét... Người thợ rèn lấy cục, dùng búa mà rèn, dùng sức mạnh cánh tay mình mà làm ra... người ta đem trồng nó như cây liễu, nhưng cũng chẳng phải là thần mà cứu được, vì nó là khối gỗ” (Ê-sai 44:18-19; 45:20). Tác giả cũng bác bỏ việc thờ các yếu tố tự nhiên (lửa, nước) hay các thiên thể (mặt trời, mặt trăng, các vì sao).

Tiếp theo, ông giải thích về người Do Thái. Ông công nhận họ thờ Đức Chúa Trời chân thần, nhưng chỉ trích các tập tục của họ (dâng tế lễ, kiêng ăn, các nghi lễ thanh tẩy, kiêng cử ngày Sa-bát, cắt bì) như là những sự biểu hiện bề ngoài, mang tính chất “mê tín dị đoan” hơn là sự thờ phượng chân thật. Ở đây, chúng ta thấy sự cộng hưởng với tinh thần của Tân Ước, nơi Chúa Giê-xu và các sứ đồ nhấn mạnh đến tấm lòng hơn là hình thức: “Ấy vậy, anh em hoặc ăn, hoặc uống, hay là làm sự chi khác, hãy vì sự vinh hiển Đức Chúa Trời mà làm” (1 Cô-rinh-tô 10:31). Sứ đồ Phao-lô cũng viết: “Vì phép cắt bì hay không cắt bì đều không ra chi hết, nhưng sự yêu thương hay làm trọn luật pháp” (Ga-la-ti 5:6).

Chương 5-6: Bản Chất Độc Đáo của Cơ Đốc Nhân Trong Thế Gian

Đây có lẽ là phần nổi tiếng và sâu sắc nhất của bức thư. Tác giả mô tả Cơ Đốc nhân không phải là một chủng tộc, một quốc tịch hay một nhóm văn hóa riêng biệt. Họ sống giữa mọi dân tộc, theo các phong tục địa phương về trang phục, ẩm thực, nhưng lại thể hiện một “hiến pháp” (*politeuma*) sống động khác thường.

“Tóm lại, Cơ Đốc nhân ở trong thế gian nào cũng như linh hồn ở trong thể xác. Linh hồn tản mác khắp mọi chi thể của thân thể, thì Cơ Đốc nhân cũng tản mác khắp các thành của thế gian. Linh hồn ngự trong thể xác, nhưng không thuộc về thể xác; Cơ Đốc nhân ở trong thế gian, nhưng không thuộc về thế gian... Thể xác ghét linh hồn và tranh chiến với nó... thế gian cũng ghét Cơ Đốc nhân... Linh hồn yêu thương thể xác và các chi thể... Cơ Đốc nhân cũng yêu thương những kẻ ghét mình.”

Hình ảnh so sánh này thật tuyệt vời và hoàn toàn phù hợp với lời dạy của Chúa Giê-xu: “Họ không thuộc về thế gian, cũng như Con không thuộc về thế gian... Xin Cha lấy lẽ thật khiến họ nên thánh; lời Cha tức là lẽ thật” (Giăng 17:16-17). Và: “Các ngươi là muối của đất... Các ngươi là sự sáng của thế gian” (Ma-thi-ơ 5:13-14). Cơ Đốc nhân được kêu gọi để thẩm thấu vào xã hội, ảnh hưởng và bảo quản nó (như muối), và chiếu sáng lẽ thật (như ánh sáng), đồng thời giữ bản sắc thiên quốc của mình.

Chương 7-9: Mặc Khải và Sự Cứu Chuộc Qua Đấng Christ

Phần này trình bày trọng tâm của đức tin: sự mặc khải của Đức Chúa Trời trong Đấng Christ. Tác giả giải thích rằng Đức Chúa Trời, Đấng Toàn Năng và Tạo Hóa, đã sai Con Một của Ngài. Đây không phải là một sứ giả thông thường, mà chính Ngài là Đấng “đã sắm sẵn và giữ gìn muôn vật.” Ngài đã được sai đến như một vị vua, nhưng lại đến một cách dịu dàng, đầy tớ. Điều này hoàn toàn phù hợp với thần học về Chúa Giê-xu Christ là Ngôi Lời (Logos): “Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời... Ngôi Lời đã trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta” (Giăng 1:1, 14).

Tác giả nhấn mạnh đến sự hy sinh chuộc tội của Chúa Giê-xu: “Ngài đã gánh lấy tội lỗi của chúng ta... Ngài đã phó chính mình Ngài làm giá chuộc cho chúng ta.” Đây chính là lẽ thật trung tâm của Phúc Âm: “Vả, Đấng Christ cũng vì tội lỗi chịu chết một lần, là Đấng công bình thay cho kẻ không công bình, để dẫn chúng ta đến cùng Đức Chúa Trời” (1 Phi-e-rơ 3:18). Sự chết của Ngài không phải là một tai nạn lịch sử, mà là kế hoạch yêu thương đời đời của Đức Chúa Trời để cứu chuộc nhân loại.

Chương 10-12: Lời Mời Gọi Đáp Ứng và Sự Sống Đời Đời

Phần cuối bức thư là một lời mời gọi tha thiết dành cho Diognetus. Tác giả giải thích rằng sự hiểu biết này không đến bởi sự khôn ngoan trần gian hay triết lý nhân loại, mà là bởi đức tin và sự mặc khải từ Đức Chúa Trời. Ông kêu gọi Diognetus tiếp nhận “đức tin” và trở nên “môn đồ của chân lý.” Khi một người nhận lãnh ân điển này, họ trở nên con cái Đức Chúa Trời và nhận lãnh sự sống đời đời. Điều này vang vọng lời của Sứ đồ Giăng: “Nhưng hễ ai đã nhận Ngài, thì Ngài ban cho quyền phép trở nên con cái Đức Chúa Trời, là ban cho những kẻ tin danh Ngài” (Giăng 1:12).

Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân Hôm Nay

Thư gửi Diognetus không chỉ là một văn kiện lịch sử, mà còn chứa đựng những nguyên tắc sống động cho Hội Thánh ngày nay.

1. Sống Giữa Đời Nhưng Không Thuộc Về Đời: Bài học về “linh hồn trong thể xác” nhắc nhở chúng ta về căn tính kép. Chúng ta tham gia tích cực vào xã hội: trong công việc, giáo dục, văn hóa, nhưng giá trị, động cơ và mục đích tối hậu của chúng ta phải được đặt trên Nước Trời (Ma-thi-ơ 6:33). Chúng ta không rút lui khỏi thế gian, nhưng cũng không bị đồng hóa bởi nó.

2. Đời Sống Là Lời Biện Giáp Mạnh Mẽ Nhất: Tác giả không chỉ tranh luận bằng lý lẽ, mà còn chỉ ra cách sống của Cơ Đốc nhân: yêu thương kẻ ghét mình, làm điều lành, kiên nhẫn chịu khổ. Đời sống đạo đức, yêu thương và hy sinh của chúng ta chính là bức thư sống cho thế giới (2 Cô-rinh-tô 3:2-3).

3. Hiểu Rõ và Trình Bày Trọng Tâm Phúc Âm: Giống như tác giả bức thư, chúng ta cần hiểu rõ sự khác biệt căn bản giữa Cơ Đốc giáo với mọi tôn giáo hay triết lý khác: đó không phải là một hệ thống luật lệ hay nghi lễ, mà là mối quan hệ cứu rỗi với Đức Chúa Trời qua sự chết chuộc tội và sự sống lại của Con Ngài, Chúa Cứu Thế Giê-xu. Đây là “sự khôn ngoan của Đức Chúa Trời” (1 Cô-rinh-tô 1:24).

4. Trả Lời Các Chất Vấn Với Sự Khôn Ngoan và Dịu Dàng: Khi đối diện với những hiểu lầm, chỉ trích, hoặc sự tò mò chân thành về đức tin, chúng ta được kêu gọi trả lời với “sự nhu mì, kính sợ” và với “lương tâm tốt” (1 Phi-e-rơ 3:15-16). Thư gửi Diognetus là một kiểu mẫu tuyệt vời cho công tác biện giáo – bảo vệ và trình bày đức tin một cách hữu lý, đầy tình yêu thương.

Kết Luận

Thư gửi Diognetus là một viên ngọc quý của Hội Thánh đầu tiên. Nó không chỉ cung cấp cho chúng ta một bức tranh sống động về cuộc sống và niềm tin của các Cơ Đốc nhân tiên phong, mà còn nhắc nhở chúng ta về sự kêu gọi cao quý và độc đáo của mình trong Đấng Christ. Bức thư dẫn dắt chúng ta trở lại với trọng tâm của Phúc Âm: tình yêu vô điều kiện của Đức Chúa Trời, được bày tỏ qua sự hy sinh của Chúa Giê-xu, và đời sống mới mà chúng ta có trong Ngài – một đời sống vừa siêu việt vừa nhập thể, như muối và ánh sáng giữa thế gian này.

Ước mong mỗi chúng ta, như Diognetus ngày xưa, không ngừng tìm kiếm, hiểu biết và sống trọn vẹn cho chân lý vinh hiển này. Và cũng như tác giả vô danh đầy nhiệt huyết, chúng ta hãy sống và nói về Đấng Christ với sự khôn ngoan, tình yêu thương và lòng can đảm, để danh Ngài được cả sáng.