Những Giao Ước Trong Kinh Thánh
Trong hành trình khám phá Lời Đức Chúa Trời, khái niệm "giao ước" (covenant) là một sợi chỉ đỏ xuyên suốt, kết nối toàn bộ câu chuyện cứu chuộc của Ngài cho nhân loại. Khác với một hợp đồng hay thỏa thuận thông thường mang tính hai chiều và có đi có lại, giao ước trong Kinh Thánh (từ Hê-bơ-rơ là "berîth" - בְּרִית) là một lời tuyên bố long trọng, một lời hứa có tính ràng buộc và vĩnh cửu, thường do chính Đức Chúa Trời khởi xướng và đảm bảo. Nghiên cứu các giao ước này không chỉ giúp chúng ta hiểu cấu trúc của Kinh Thánh, mà còn thấu hiểu trọn vẹn hơn về bản tính, kế hoạch và ân điển của Đức Chúa Trời dành cho con người.
Trong văn hóa Cận Đông cổ đại, một giao ước (berîth) thường được thiết lập qua nghi thức long trọng như chia đôi thú vật và đi giữa các phần (xem Sáng-thế Ký 15:9-18). Hành động này mang ý nghĩa: "Nguyện tôi bị như con vật này nếu tôi vi phạm lời giao ước." Điều đáng chú ý là trong giao ước của Đức Chúa Trời, chỉ một mình Ngài đi qua giữa các phần (Sáng-thế Ký 15:17), điều này cho thấy giao ước này hoàn toàn dựa trên ân điển và sự trung tín của Ngài, chứ không phải trên sự xứng đáng của con người. Giao ước của Đức Chúa Trời luôn chứa đựng ba yếu tố: Một lời hứa, một điều kiện (trong một số giao ước), và một dấu hiệu hoặc kỷ niệm.
1. Giao Ước Công Trình Với A-đam (Giao Ước Sáng Tạo):
Giao ước đầu tiên được thiết lập với A-đam, đại diện cho cả nhân loại trong vườn Ê-đen. Đức Chúa Trời ban mệnh lệnh: "Ngươi được tự do ăn hoa quả các thứ cây trong vườn; nhưng về cây biết điều thiện và điều ác thì chớ hề ăn đến; vì một mai ngươi ăn, chắc sẽ chết" (Sáng-thế Ký 2:16-17). Đây là một giao ước có điều kiện: sự sống và phước hạnh phụ thuộc vào sự vâng lời. Sự sa ngã của A-đam đã phá vỡ giao ước này, đem sự chết và sự rủa sả vào thế gian (Rô-ma 5:12). Tuy nhiên, ngay trong sự phán xét, Đức Chúa Trời đã hứa về "dòng dõi người nữ" sẽ đạp nát đầu con rắn (Sáng-thế Ký 3:15) – lời hứa đầu tiên về Đấng Cứu Thế, hé mở giao ước ân điển.
2. Giao Ước Với Nô-ê (Giao Ước Bảo Tồn):
Sau cơn nước lụt, Đức Chúa Trời lập giao ước với Nô-ê và mọi loài xác thịt: "Ta lập giao ước cùng các ngươi, và các loài xác thịt chẳng bao giờ lại bị nước lụt hủy diệt, và cũng chẳng có nước lụt để hủy diệt đất nữa" (Sáng-thế Ký 9:11). Dấu hiệu của giao ước này là cái mống trên mây (Sáng-thế Ký 9:13). Đây là giao ước vô điều kiện, phổ quát, thể hiện lòng thương xót của Đức Chúa Trời và cam kết của Ngài trong việc duy trì trật tự tự nhiên, tạo điều kiện cho kế hoạch cứu chuộc tiếp tục.
3. Giao Ước Với Áp-ra-ham (Giao Ước Ân Điển):
Đây là một bước ngoặt quan trọng. Đức Chúa Trời kêu gọi Áp-ra-ham và hứa với ông ba điều chính: Một dòng dõi đông đúc (dân tộc), một xứ sở (đất Ca-na-an), và một phước hạnh cho muôn dân (Sáng-thế Ký 12:1-3, 15:4-6, 17:1-14). Giao ước này được xác lập bằng lễ cắt bì như một dấu hiệu (Sáng-thế Ký 17:10-11). Quan trọng hơn cả, lời hứa "các chi họ thế gian sẽ nhờ ngươi mà được phước" (Sáng-thế Ký 12:3) chỉ về Đấng Mê-si, là Chúa Giê-xu Christ, dòng dõi thuộc linh của Áp-ra-ham (Ga-la-ti 3:16). Giao ước Áp-ra-ham là nền tảng của toàn bộ lịch sử cứu chuộc và là một giao ước bằng ân điển, được nhận bởi đức tin (Rô-ma 4:3).
4. Giao Ước Với Môi-se (Giao Ước Luật Pháp):
Tại núi Si-na-i, Đức Chúa Trời lập giao ước với dân Y-sơ-ra-ên qua Môi-se (Xuất Ê-díp-tô Ký 19-24). Giao ước này được đóng ấn bằng Mười Điều Răn và các luật lệ chi tiết. Mục đích của nó không phải để cứu rỗi (vì cứu rỗi luôn bởi ân điển qua đức tin), mà để: (1) Phơi bày tội lỗi và bản chất phản loạn của con người (Rô-ma 3:20; 7:7). (2) Hướng dẫn dân sự Đức Chúa Trời sống thánh khiết. (3) Chuẩn bị và chỉ về Chúa Giê-xu Christ, là Đấng sẽ hoàn toàn vâng giữ luật pháp và trở của lễ chuộc tội thay (Ga-la-ti 3:24). Giao ước này mang tính điều kiện: "Vậy, bây giờ, nếu các ngươi vâng lời ta và giữ sự giao ước ta, thì trong muôn dân, các ngươi sẽ thuộc riêng về ta" (Xuất Ê-díp-tô Ký 19:5).
5. Giao Ước Với Đa-vít (Giao Ước Vương Quyền):
Đức Chúa Trời hứa với Vua Đa-vít: "Khi các ngày ngươi đã mãn, và ngươi ngủ với các tổ phụ, thì ta sẽ lập dòng giống ngươi kế vị ngươi,... ngôi nước ngươi sẽ vững bền đến mãi mãi" (2 Sa-mu-ên 7:12-16). Giao ước này hứa về một vương triều, một vương quốc và một ngôi vua đời đời. Lời hứa này được ứng nghiệm tối hậu nơi Chúa Giê-xu Christ, là Con của Đa-vít, Đấng cai trị đời đời (Lu-ca 1:32-33; Khải-huyền 22:16).
Các nhà tiên tri, đặc biệt là Giê-rê-mi, đã tiên báo về một giao ước mới sẽ thay thế giao ước cũ (Luật pháp) mà dân Y-sơ-ra-ên đã liên tục phá vỡ: "Này, những ngày đến, bấy giờ ta sẽ lập một giao ước mới với nhà Y-sơ-ra-ên và với nhà Giu-đa... Ta sẽ đặt luật pháp ta trong bụng chúng nó và chép vào lòng. Ta sẽ làm Đức Chúa Trời chúng nó, chúng nó sẽ làm dân ta" (Giê-rê-mi 31:31-33).
Chúa Giê-xu Christ chính là Đấng Trung Bảo của Giao Ước Mới này. Trong bữa Tiệc Ly, Ngài cầm chén và phán: "Chén nầy là giao ước mới trong huyết ta; hãy làm điều nầy, mỗi lần các ngươi uống, để nhớ đến ta" (1 Cô-rinh-tô 11:25). Từ Hy Lạp cho "giao ước mới" là "kainē diathēkē" (καινὴ διαθήκη), nhấn mạnh sự mới mẻ về chất lượng, hoàn toàn khác biệt và ưu việt.
Đặc điểm của Giao Ước Mới:
- Dựa Trên Huyết Của Chính Đấng Christ: Không phải huyết của chiên, bò như giao ước cũ, mà là huyết quý báu của Con Đức Chúa Trời (Hê-bơ-rơ 9:11-15).
- Ban Sự Tha Tội Triệt Để: "Vì ta sẽ tha sự gian ác chúng nó, và không nhớ tội chúng nó nữa" (Giê-rê-mi 31:34b).
- Được Ghi Trong Lòng: Ân điển và luật pháp của Đức Chúa Trời được Đức Thánh Linh ghi vào tấm lòng, biến đổi từ bên trong (Ê-xê-chi-ên 36:26-27).
- Phổ Quát Cho Mọi Người: Mở ra cho cả người Do Thái và Dân Ngoại, cho bất cứ ai tin (Ê-phê-sô 2:11-18).
- Vĩnh Cửu Và Vô Điều Kiện: Dựa trên sự hoàn thành công tác cứu chuộc của Chúa Giê-xu, không dựa trên sự vâng giữ luật pháp của con người (Hê-bơ-rơ 13:20).
Hiểu về các giao ước giúp chúng ta sống một đời sống biết ơn, vững vàng và có mục đích:
1. Sống Trong Sự Tự Do Của Ân Điển: Chúng ta không còn dưới "giao ước cũ" của luật pháp đưa đến sự rủa sả, nhưng trong "giao ước mới" của ân điển (Ga-la-ti 3:10-14). Điều này giải phóng chúng ta khỏi gánh nặng tự cứu mình, và thúc giục chúng ta sống thánh khiết vì lòng yêu mến Chúa, không phải vì sợ hãi.
2. Có Sự Bảo Đảm Về Sự Cứu Rỗi: Giao ước mới được đảm bảo bởi lời thề của chính Đức Chúa Trời và huyết của Chúa Giê-xu (Hê-bơ-rơ 6:17-18). Sự cứu rỗi của chúng ta vững chắc như lời hứa và sự thành tín của Ngài, không như cảm xúc hay thành tích của bản thân.
3. Tiếp Cận Đức Chúa Trời Cách Tự Do: Nhờ huyết giao ước mới, chúng ta "được đầy dẫy lòng tin cậy, vào trong nơi rất thánh" (Hê-bơ-rơ 10:19-22). Chúng ta có thể đến gần Ngài với tư cách là con cái, không phải tôi tôi sợ hãi.
4. Là Dân Của Giao Ước: Chúng ta được kêu gọi sống xứng đáng với ơn gọi này. Điều này bao gồm việc gìn giữ sự hiệp một của Thánh Linh, sống yêu thương và tha thứ, và trung tín làm chứng về ân điển của Đức Chúa Trời cho người khác (Ê-phê-sô 4:1-3).
5. Trân Trọng Các Dấu Hiệu Của Giao Ước: Các thánh lễ như Báp-têm và Tiệc Thánh là những dấu hiệu hữu hình của giao ước mới. Chúng nhắc nhở chúng ta về sự chết và sự sống lại của Chúa, về sự hiệp một trong thân thể Ngài, và về lời hứa Ngài sẽ trở lại.
Từ giao ước với A-đam trong vườn Ê-đen cho đến giao ước mới được niêm phong bằng huyết Chúa Giê-xu trên thập tự giá, lịch sử Kinh Thánh là lịch sử của một Đức Chúa Trời thành tín, Đấng không ngừng theo đuổi và cứu chuộc một nhân loại sa ngã. Các giao ước không mâu thuẫn nhau, nhưng tiến triển và hội tụ về Chúa Giê-xu Christ, là "Đấng làm trung gian của giao ước mới" (Hê-bơ-rơ 9:15). Ngài là dòng dõi của người nữ, dòng dõi của Áp-ra-ham, tiên tri lớn hơn Môi-se, vị Vua trên ngôi Đa-vít, và là Chiên Con hoàn hảo của lễ chuộc tội.
Là những người sống trong thời đại của Giao Ước Mới, chúng ta được mời gọi bước đi trong ân điển, sống bởi đức tin, và rao truyền tin lành về sự hòa giải này cho muôn dân. Hãy sống mỗi ngày với lòng biết ơn sâu sắc vì được ở trong một giao ước tốt hơn, dựa trên những lời hứa tốt hơn, và được đảm bảo bởi một Đấng Trung Bảo tốt hơn. Ân điển của Chúa Giê-xu Christ là nền tảng vững chắc cho đời sống, hy vọng và sự phục vụ của chúng ta.