Tại sao Giê-hu tiêu diệt việc thờ Ba-anh nhưng không xóa bỏ việc thờ bò con vàng ở Y-sơ-ra-ên?

Trong dòng chảy lịch sử của Y-sơ-ra-ên, cuộc thanh trừng của Giê-hu được mô tả trong 2 Các Vua 9-10 thường được xem như một cơn cuồng phong của sự phán xét và cải cách. Ông được xức dầu để trừng phạt nhà A-háp (2 Các Vua 9:6-7), và ông đã thực hiện điều đó với một sự triệt để đáng sợ. Tuy nhiên, một sự tương phản đầy bí ẩn và đáng suy ngẫm lại được Kinh Thánh ghi lại: “Ấy vậy, Giê-hu diệt khỏi Y-sơ-ra-ên sự thờ lạy Ba-anh. Nhưng Giê-hu không khứng lìa bỏ tội của Giê-rô-bô-am, con trai Nê-bát, tức tội khiến cho Y-sơ-ra-ên phạm tội, là sự thờ lạy hai bò con vàng đặt tại Bê-tên và tại Đan” (2 Các Vua 10:28-29, Kinh Thánh Tiếng Việt 1925). Tại sao lại có sự chọn lọc này? Bài nghiên cứu chuyên sâu sẽ đi sâu vào bối cảnh lịch sử, động cơ tâm linh, và những bài học vĩnh cửu từ sự kiện này.

Để hiểu hành động của Giê-hu, ta phải quay lại lời tiên tri Ê-li và lời xức dầu từ Ê-li-sê. Đức Giê-hô-va phán: “Hãy xức dầu cho Giê-hu… làm vua Y-sơ-ra-ên; ngươi cũng hãy xức dầu cho Ê-li-sê… làm tiên tri thế cho ngươi. Kẻ nào thoát khỏi gươm của Ha-xa-ên sẽ bị Giê-hu giết; kẻ nào thoát khỏi gươm của Giê-hu sẽ bị Ê-li-sê giết” (1 Các Vua 19:16-17). Sứ mệnh của Giê-hu rõ ràng là công cụ đoán phát của Đức Chúa Trời dành cho nhà A-háp vì tội thờ Ba-anh và làm cho Y-sơ-ra-ên phạm tội (1 Các Vua 16:30-33).

Giê-hu đã thi hành sứ mệnh này một cách mãnh liệt, tàn nhẫn và có tính toán. Ông giết vua Giô-ram (con A-háp), vua A-cha-xia của Giu-đa, hoàng hậu Giê-sa-bên, và tất cả con cháu nhà A-háp. Sau đó, ông dùng mưu trí tập hợp tất cả những kẻ thờ phượng Ba-anh vào đền thờ và tàn sát họ, rồi phá hủy đền thờ và các trụ thờ Ba-anh (2 Các Vua 10:18-27). Hành động này xuất phát từ sự nhiệt thành (qin·’āh, קִנְאָה) dành cho Đức Giê-hô-va (2 Các Vua 10:16).

Tuy nhiên, tại sao sự nhiệt thành này lại dừng lại ở Ba-anh mà không chạm đến các bò con vàng? Để trả lời, ta phải phân biệt bản chất của hai hình thức thờ phượng sai lạc này:

1. Việc thờ Ba-anh: Đây là tôn giáo ngoại lai, do Giê-sa-bên, một công chúa Si-đôn, đưa vào Y-sơ-ra-ên (1 Các Vua 16:31-32). Nó đại diện cho sự thờ phượng thần ngoại bang, hoàn toàn xa lạ với Giao Ước Si-nai. Việc tiêu diệt Ba-anh là loại bỏ một kẻ thù bên ngoài, một tôn giáo xâm lăng. Đối với Giê-hu, đây cũng là cách để củng cố quyền lực chính trị bằng việc phá bỏ thể chế tôn giáo gắn liền với triều đại A-háp cũ.

2. Việc thờ bò con vàng: Đây là một sự bóp méo nội tại của chính sự thờ phượng Đức Giê-hô-va. Giê-rô-bô-am I, vì lo sợ người dân lên Giê-ru-sa-lem thờ phượng sẽ quay về với nhà Đa-vít, đã lập ra một hệ thống thờ phượng thay thế: “Nầy là các thần của ngươi, hỡi Y-sơ-ra-ên, đã đem ngươi lên khỏi xứ Ê-díp-tô” (1 Các Vua 12:28). Bò con vàng không được xem là một vị thần khác (như Ba-anh), mà là một vật đại diện hay “ngai” cho Đức Giê-hô-va. Đây là sự vi phạm trực tiếp điều răn thứ hai (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:4-5), biến Đấng Vô Hình thành một hình tượng hữu hình vì mục đích chính trị và tiện lợi.

Như vậy, Ba-anh là kẻ thù rõ ràng, còn bò con vàng là một thứ “tà giáo trong vỏ bọc chính thống”, một sự thỏa hiệp nguy hiểm hơn vì nó vẫn mượn danh Đức Giê-hô-va.

Kinh Thánh đưa ra đánh giá rõ ràng về Giê-hu: “Đức Giê-hô-va phán với Giê-hu rằng: Bởi vì ngươi đã làm rất khéo, làm điều thiện trước mặt ta, và đã làm cho nhà A-háp y như trí lòng ta, nên con cháu ngươi sẽ ngồi trên ngôi Y-sơ-ra-ên cho đến đời thứ tư. Dầu vậy, Giê-hu không hết lòng cẩn thận làm theo luật pháp của Giê-hô-va Đức Chúa Trời của Y-sơ-ra-ên; người chẳng từ bỏ tội của Giê-rô-bô-am, tức tội đã gây cho Y-sơ-ra-ên phạm tội” (2 Các Vua 10:30-31).

Động cơ của Giê-hu là một hỗn hợp phức tạp:

• Nhiệt thành có tính toán: Sự nhiệt thành của ông dường như hướng đến việc hoàn thành phần việc “dễ” và có lợi. Tiêu diệt Ba-anh mang lại cho ông sự ủng hộ của những người theo Đức Giê-hô-va, loại bỏ đối thủ chính trị, và cả sự khen ngợi từ Đức Chúa Trời (được hứa ban cho con cháu ngôi đến đời thứ tư).
• Thiếu sự vâng lời trọn vẹn (Shema, שְׁמַע): Vâng lời trọn vẹn (“hết lòng, hết linh hồn, hết sức” – Phục Truyền 6:5) đòi hỏi phải dẹp bỏ mọi sự cản trở với tấm lòng yêu mến. Giê-hu đã không làm điều này. Ông sợ rằng việc phá bỏ các trung tâm thờ phượng ở Bê-tên và Đan sẽ làm mất lòng dân chúng ở các chi phái phía Bắc, những người đã quen thuộc với hệ thống tôn giáo-tư tế đó trong gần một thế kỷ.
• Ưu tiên chính trị hơn thuộc linh: Giữ lại bò con vàng là giữ lại biểu tượng của sự độc lập chính trị của Vương Quốc Phía Bắc (Y-sơ-ra-ên) khỏi Giê-ru-sa-lem. Đối với Giê-hu, sự ổn định vương quyền quan trọng hơn sự thuần khiết trong thờ phượng.

Từ ngữ Hy Lạp diabolos (διάβολος, kẻ kiện cáo, ma quỷ) gợi ý về sự chia rẽ, xuyên tạc. Hành động nửa vời của Giê-hu cuối cùng đã chia rẽ lòng trung thành của dân sự và khiến họ tiếp tục đi trên con đường hư mất.

Hậu quả của việc không triệt để này được ghi lại rõ ràng: “Trong lúc đó, Đức Giê-hô-va khởi giảm bớt địa phận Y-sơ-ra-ên” (2 Các Vua 10:32). Dù được hứa ban ngôi vua lâu dài, Giê-hu và các hậu duệ đã không đưa dân tộc trở lại với giao ước. Các bò con vàng ở Bê-tên và Đan vẫn tồn tại cho đến khi Y-sơ-ra-ên bị lưu đày (2 Các Vua 17:16), trở thành một trong những nguyên nhân chính khiến vương quốc sụp đổ. Sự cải cách của Giê-hu, dù ấn tượng, chỉ là bề ngoài và tạm thời, không chạm đến được căn nguyên của vấn đề: tấm lòng của dân sự và của chính nhà vua.

Câu chuyện về Giê-hu không chỉ là lịch sử; đó là tấm gương cảnh tỉnh cho mọi thế hệ tín đồ.

1. Cẩn Trọng Với “Bò Con Vàng” Hiện Đại: “Bò con vàng” ngày nay không phải là tượng vàng, mà là bất cứ điều gì chúng ta dựng lên để “đại diện” hay “thay thế” cho Đức Chúa Trời theo ý riêng. Đó có thể là một hình ảnh méo mó về Chúa (như một ông “Thần ban phước” mà không công bình), một cơ cấu tôn giáo cứng nhắc thay thế cho mối quan hệ cá nhân, hay thậm chí là sự nghiệp, gia đình, hay chủ nghĩa dân tộc được đặt lên vị trí tối cao. Chúng ta có sẵn sàng để Đức Chúa Trời phá bỏ những “bò con vàng” tiện lợi này không?

2. Sự Vâng Lời Trọn Vẹn Đắt Giá Hơn Sự Nhiệt Thành Cục Bộ: Chúng ta có thể rất nhiệt thành trong một vài lĩnh vực (như chống lại tội lỗi rõ ràng của thế gian – “Ba-anh”), nhưng lại dung túng cho những sự thỏa hiệp trong đời sống riêng hay Hội Thánh (“bò con vàng”). Chúa đòi hỏi chúng ta “hết lòng” (cụm từ lặp lại nhiều lần trong 2 Các Vua 10:31). Sự vâng lời nửa vời cuối cùng vẫn là bất tuân.

3. Động Cơ Thực Sự Của Sự Phục Vụ: Chúng ta phục vụ vì yêu mến Chúa và muốn vinh hiển Ngài, hay vì danh tiếng, sự ổn định, hay thành công trong mắt người đời (như Giê-hu)? Hành động có thể đúng, nhưng động cơ sai lệch sẽ không nhận được sự chúc phúc trọn vẹn.

4. Bài Học Về Cải Cách Hội Thánh: Mọi cuộc cải cách, phục hưng thật sự phải đưa dân sự trở lại với sự thờ phượng trong thần linh và lẽ thật (Giăng 4:24), chứ không chỉ dừng ở việc bài trừ những sai lầm rõ ràng. Nó phải đụng chạm đến cốt lõi của mối quan hệ với Chúa.

Giê-hu là một công cụ của sự đoán phát nhưng không phải là tấm gương của sự vâng lời trọn vẹn. Ông dẹp bỏ Ba-anh – kẻ thù bên ngoài – vì động cơ hỗn hợp của nhiệt thành, chính trị và sự ủng hộ từ Đức Chúa Trời. Nhưng ông đã giữ lại bò con vàng – sự thỏa hiệp nội tại – vì sợ mất sự ủng hộ chính trị và không dám đối diện với sự thay đổi tận gốc rễ hệ thống tôn giáo-xã hội. Bài học cho chúng ta thật rõ ràng: Đức Chúa Trời không chỉ ghét sự thờ thần tượng ngoại lai, Ngài còn ghét cả sự thờ phượng méo mó, tiện lợi, vẫn mượn danh Ngài. Lời kêu gọi cho mỗi chúng ta ngày nay là hãy xin Chúa Thánh Linh soi sáng để nhận diện và can đảm từ bỏ mọi “bò con vàng” trong đời sống, để chúng ta có thể thờ phượng Ngài cách trọn vẹn, với cả tấm lòng, không chừa chỗ cho sự thỏa hiệp nào.

“Hỡi con, hãy dâng lòng con cho ta, và mắt con hãy ưa thích đường lối ta” (Châm Ngôn 23:26).